Het Spoor Terug

Je kan het je tegenwoordig moeilijk voorstellen: aparte loonschalen voor vrouwen en mannen, waarbij vrouwen officieel minder verdienen voor hetzelfde werk. Tegenwoordig is er wel een enorme loonkloof die alleen maar groter wordt, maar wettelijk is het goed geregeld sinds de 'Wet gelijk loon voor mannen en vrouwen' in 1975 in werking trad.

Wie vóór die tijd klaagde over verschillen in beloning had het zwaar. Maar er waren vrouwen die voor zichzelf opkwamen. Zoals de vrouwen die in 1969 het werk neerlegden in Sigarenfabriek Champ Clark in Nieuwe Pekela, Oost-Groningen.

In Het Spoor Terug de documentaire van Katinka Baehr.

Ook een weerman of weervrouw is een soort historicus. Want alle weersverwachtingen over korte of langere termijn zijn uiteindelijk afgeleid van weerpatronen uit het verleden. Voorspelt de metereoloog, vanwege klimaatverandering, heftiger weersextremen, hogere temperaturen, heviger regen, hardere wind... dan hebben ze daarvoor diep in het verleden van onze aarde gekeken.

Mathijs Deen zocht de klimaatwetenschappers op en keek met ze mee naar het diepe, diepe verleden van onze planeet. Luistert u naar: de geschiedenis van regen en wind.

Slijtage aan Mina’s knieën maakte een scheiding van de twee vrouwen onvermijdelijk. Maar ook in de Middelburgse serviceflat die Mevrouw betrok, bleef de zogenaamd gepensioneerde Mina voor haar zorgen. Ze braadde haar fazanten, poetste haar zilver, nam haar angst over het laatste oordeel weg. Op het eind nam Mina zelfs haar stem in het dagboek over.Het brengt Maartje terug bij wat zij aan het begin van haar onderzoek de ‘mythe van Mina’ noemde. En bij de vraag: kan er liefde zijn, als er zo’n grote ongelijkheid is?

De jaren ‘60 en ‘70 luidden verandering in. Voor Mevrouw, die haar man verloor en daarmee een deel van haar sociale status. Voor Mina, die de beschikking kreeg over een stofzuiger en een wasmachine. En voor Nederland, waar socialisme en feminisme oude verhoudingen deden wankelen.

Aan Berkenbosch gingen deze maatschappelijke ontwikkelingen grotendeels voorbij. Toch werden zelfs bij de brave Christelijke Vrouwen Bond de eerste scheurtjes in het patriarchaat zichtbaar. En voor Maartje’s overgrootmoeder bood het weduwschap ook vrijheid. In hoeverre genoot Mina daarvan mee?

Op Berkenbosch koesterde Mina een innige vriendschap met de tuindersvrouw van een landgoed verderop. Of was het meer dan dat? De suggestie zorgt voor consternatie bij de families Marinusse en Van Lynden. Een gesprek met de zoon van de tuindersvrouw maakt veel duidelijk over de aard van hun relatie.Maartje onderzoekt het thema homoseksualiteit in haar familiegeschiedenis en die van Mina. Hoeveel ruimte was er in het Zeeland van de jaren ‘50 en ‘60 om te ontdekken wat je voelde, wie je was? En welke invloed had dat op de generaties na Mina en Mevrouw?

De oorlog betekende het einde van een tijdperk. Terwijl de bommen om het kasteel suisden, toonden Mina en Mevrouw zich daadkrachtiger dan ooit. Mevrouw runde het huishouden als een bedrijf. Mina verwierf de positie van aangenomen dochter. Een drama in beide families bond de twee vrouwen.Met dagboekexpert Arianne Baggerman buigt Maartje zich over de historische waarde van haar overgrootmoeders dagboek. Het biedt een uniek vrouwelijk perspectief op het dagelijks leven tijdens de oorlog op Walcheren. Maar vertelt het ook het verhaal van Mina?

Toen Mina in 1937 bij Mevrouw in dienst trad, waren de verhoudingen op kasteel Ter Hooge overzichtelijk. ‘Upstairs’ organiseerde Mevrouw diners en schaatspartijen op de vijver. ‘Downstairs’ zwoegde Mina in het washok en aan het kolenfornuis. Ondertussen wierp de oorlog zijn schaduw vooruit.Maartje probeert het feodale systeem waarin beide vrouwen leefden te begrijpen, maar stuit op de grenzen van haar inlevingsvermogen. Drie generatiegenoten werpen verrassend nieuw licht op de zaak: de zoon van de oude pachtboer en twee achternichtjes van Mina.

Afl 4. De Spaanse Burgeroorlog begint te kantelen in het voordeel van de fascisten, en nog voor de oorlog echt voorbij is, worden Jaap en Jenny naar huis gestuurd. Franco wint vervolgens de oorlog en blijft tientallen jaren aan de macht. Alles was voor niks. Of toch niet?  Jenny en Jaap hebben allebei grote offers gebracht, ze dragen hun trauma’s hun leven lang met zich mee. Laura vraagt zich af of ze er nooit spijt van hebben gehad dat ze naar Spanje zijn gegaan. En hoe zit dat met ander activisme? Heeft het nog zin als je de strijd verliest?

Nu de oorlog van Jaap en Jenny in volle gang is, besluit Laura om op haar eigen manier in actie te komen. Ze ontmoet Akelei, een klimaatactivist bij Extinction Rebellion. Akelei wijst Laura erop dat privilege’s, die zij en Laura allebei hebben, samengaan met verantwoordelijkheid. Dat je veel te verliezen hebt is dus geen excuus om niet in actie te komen.

Nu kan Laura niet meer terug. Ze besluit mee te doen aan een actie van Extinction Rebellion. Tegelijkertijd zijn we met Jaap en Jenny in Spanje, waar ze erachter komen hoe een échte oorlog eruitziet.

Wat maakte dat je de stap waagt? Podcastmaker Laura Lubbers probeert te begrijpen waarom spanjestrijders Jenny en Jaap besloten om hun leven te wagen in een burgeroorlog in een land waar ze nog nooit waren geweest. Omdat ze Jaap en Jenny niet meer kan interviewen gaat ze op zoek naar mensen die een vergelijkbare keuze hebben gemaakt.

Zo ontmoet ze Jozef, een Nederlandse man die naar Oekraïne vertrok om mee te vechten tegen de Russen. Via zijn verhaal komt ze erachter dat er meer nodig is dan idealen om zo’n ingrijpende keuze te maken. Dat blijkt ook het geval te zijn bij Jaap en Jenny. Zijn ze wel de helden die Laura van ze gemaakt had?

Laura ontdekt tijdens een saaie coronawinter in het archief van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis een enorme collectie cassettebandjes. Op die cassettebandjes staan de stemmen van ‘Spanjestrijders’: Nederlandse mannen en vrouwen die in de jaren dertig naar Spanje vertrokken om daar in tijdens burgeroorlog tegen het fascisme te vechten.

Wie waren deze mensen? En waarom deden ze mee aan een oorlog zo ver van huis? Twee stemmen blijven het meest in Laura’s hoofd hangen: de stemmen van Jaap Gons en Jenny Schaddelee. Ze leert ze steeds beter kennen, en Jaap en Jenny laten Laura ook nadenken over haar eigen idealen. Wat doet zij eigenlijk voor de dingen waar ze in gelooft?

Over de geschiedenis van astrologie.

“Zo boven, zo ook hier beneden” dat is ongeveer het principe waar astrologie vanuit gaat. En aan dat principe lijkt al duizenden jaren weinig veranderd. Ook nu vindt een nieuwe generatie in het Westen de astrologie, ditmaal door sociale media en ingenieuze apps. Wanneer begon de mens betekenis te zien in de sterren, en hoe beweegt de astrologie zich door de geschiedenis?

Met astronoom Rob van Gent, mediëvist Sanne Frequin, boekhistoricus Andrea van Leerdam (auteur Woodcuts as reading guides), hoogleraar Computational Humanities Rens Bod (auteur Een wereld vol patronen en Waarom ben ik hier?) en astroloog Nora Gosselink. Deze radiodocumentaire is gemaakt door Katinka Baehr en Christianne Alvarado. Eindmix: Alfred Koster.

In het midden van Transsylvanië ligt het Hongaarstalige dorpje Szék. Radiomaker Marian van der Pluijm is op bezoek bij de zelfverzekerde ome Pisti. Hij kent prachtige oude Hongaarse volksliedjes. Zodra ze haar opnameapparaat tevoorschijn haalt, weet hij wat er van hem verwacht wordt. Hij dreunt zijn naam, de titel van het lied en zijn woonplaats in de microfoon op, en begint dan routineus te zingen.

Marian is namelijk niet de eerste die hem opzoekt. In de jaren 80 en 90 trokken busladingen jonge Hongaren naar Transsylvanië. Zij herontdekten de oude Hongaarse volksmuziek die in Hongarije al uitgestorven was, en brachten het mee terug naar huis. Zondag in OVT, een documentaire over deze revolutionaire Hongaarse folkrevival die groter was dan de muziek zelf.

Bijna veertig jaar lang hield de Binnenlandse Veiligheidsdienst ir. Johan Alvarez Manusama in de gaten. Hij was president in ballingschap van de RMS, de Republiek der Zuid Molukken. De Zuid-Molukkers die vooral bekend werden door de gewelddadige treinkapingen midden jaren ’70. Manusama is één van de ruim 70.000 mensen van wie het persoonsdossier eind 2022 openbaar is gemaakt.

De door de dienst verzamelde berichten lezen als een dagboek en schetsen een beeld van een man die naar de buitenwereld vooral de dialoog zocht, maar intern de jonge activisten - die niet terugdeinsde voor geweld - nauwelijks de baas was. Olaf Oudheusden las de berichten en ziet dat de BVD het geweld nauwelijks kon voorkomen. Toch bleef de dienst Manusama volgen. Was hij nou een vriend of vijand van Nederland?

Dit Spoor Terug is een co-productie met Argos: https://www.vpro.nl/argos/media/luister/argos-radio/onderwerpen/2023/bvd-dossier-manusama-veertig-jaar-gezocht-naar-een-speld-in-de-hooiberg.html#

Nicole is terug in Nederland. Door haar reis naar Suriname is ze kweekjes als iets positiefs gaan zien. Maar er is ook een schaduwkant, zo vertelt bijvoorbeeld cultureel-antropoloog Gloria Wekker. Kweekjes die als hulp in de huishouding werden gebruikt bijvoorbeeld. Voor Nicole werd goed gezorgd door haar kweekmoeder Sonja. Toch wil ze nu echt weten: waarom ik? Voor antwoorden op die vraag gaat Nicole langs bij haar vader en kweekmoeder Sonja. Zal haar vader willen praten over waarom ze een kweekje werd? En waarom nam Sonja haar eigenlijk in huis?  

Met alles wat ze heeft geleerd en gehoord keert Nicole terug naar socioloog Aspha Bijnaar. Welke lessen uit de Afro-Surinaamse geschiedenis over kweekjes neemt ze mee? Tot slot komt het tot een confrontatie met haar moeder Jetty. Ze hebben ieder hun eigen perspectief op het verleden. Kunnen ze zich met elkaar verzoenen?

Ruim 22 jaar is Nicole niet in Suriname geweest. Om nog dieper het verleden van kweekjes in te duiken en haar Surinaamse kant te onderzoeken, gaat Nicole terug naar het geboorteland van haar ouders. Ze treft een onrustig land in economische crisis waar veel mensen in de overlevingsstand zitten. Kort na haar aankomst bereikt de onrust een kookpunt. In de binnenstad zijn demonstraties tegen het regeringsbeleid uitgemond in onlusten.

Nicole vraagt zich af hoe het zit met Kweekjes in het Suriname van nu? En hoe ver terug gaat deze informele pleegzorg in haar familiegeschiedenis? Samen met historicus Mildred Caprino doet Nicole belangrijke ontdekkingen in de archieven. Op plantage Berlijn, waar haar voorouders hebben geleefd, leert ze over winti en de Afrikaans Surinaamse cultuur en komt ze tot belangrijke inzichten over waarom juist zij een Kweekje werd. Nicole keert terug naar Nederland met een gevoel dat Suriname ook haar thuis is, maar ook met meer vragen. Zullen haar ouders deze nu eindelijk kunnen beantwoorden?

Samen met haar broer en zus keert Nicole terug naar haar wortels in het Brabantse Cuijk. Weten zij waarom zij weg moest? Eindelijk vindt ze de cassettebandjes die haar familie naar elkaar stuurde. Luisterend naar de bandjes die zij vanuit Nederland opstuurden doet Nicole een belangrijke ontdekking over haar moeder. Op de bandjes uit Suriname klinken ook verhalen over de onafhankelijkheid, de slechte economische situatie en censuur. De coup slaat nieuwe wonden, veroorzaakt verscheurde families en nieuwe kweekjes.

Er ontstaat spanning in families. Mensen die achterblijven in Suriname en mensen die naar Nederland trekken, maken een andere ontwikkeling door. Men neemt elkaar de maat: wie is de ‘echte’ Surinamer? Daar moeten we mee stoppen, zegt haar goede vriendin Seada, we zijn hier allemaal door de loop van de geschiedenis. Om echt te begrijpen wat dat betekent, zal Nicole haar weerstand moeten overwinnen en diep het verleden in moeten duiken.

De geschiedenis van kweekjes blijkt ook een verhaal van ontworteling te zijn. Om iets te bereiken in het leven, te studeren of te werken, moesten Surinamers naar ‘het moederland’. Maar hoe welkom was Nederland voor haar overzeese kinderen? Elke nieuwe migratiegolf bracht nieuwe kweekjes voort. Ze werden kweekjes in een land waar het moeilijk wortel schieten is. Het verlangen naar Suriname en gemis van famiri klinkt door op de cassettepost die families elkaar stuurden.

Nicole’s moeder Jetty kent het gevoel als geen ander. Om verder te studeren moest ze haar baby Glynis - Nicole's oudere zus - achterlaten in Suriname. Nicole kan het zich niet voorstellen. Maar, ontdekt ze in gesprekken met andere kweekjes, misschien is de traditie van kweekjes ook een kracht? Socioloog Aspha Bijnaar wijst op de oorsprong van kweekjes: de trans-Atlantische slavernij. Was het systeem van kweekjes een overlevingsstrategie? Ondertussen probeert Nicole de keuze van haar moeder om haar achter te laten, te begrijpen.

Om meer te weten te komen over de oorsprong van kweekjes duikt Nicole in de migratiegeschiedenis van Afro-Surinamers in Nederland. Hoe hielden families, gescheiden door een oceaan, contact met elkaar? Nicole gaat op zoek naar de cassettebandjes die haar familieleden aan weerszijden van de oceaan voor elkaar inspraken. Ondertussen groeit bij Nicole een onbestemd gevoel. Het is een stille regel: In bere tories, verhalen die in je buik moeten blijven, zaken die binnen de familie opgelost moeten worden, daar praat je niet over. En dat is nou precies wat Nicole wel wil doen: het gesprek openen. Haar zoektocht zorgt voor weerstand. “Een Bounty,” wordt ze zelfs genoemd.

Is ze Surinaams of Nederlands? Bij haar moeder, die in het theater ook persoonlijke verhalen deelt, vindt ze steun. Tegelijkertijd staat hun eigen geschiedenis tussen hen in. Want waarom liet haar moeder haar achter? Moest Jetty weg om zichzelf te ontwikkelen?

“Famiri” is alles voor journalist Nicole Terborg. Ze komt uit een warm nest; haar familie is er altijd voor haar. Toch knaagt er iets. Toen ze dertien jaar oud was, moest Nicole in haar eentje plotseling verhuizen van haar ouderlijk huis in een Brabants dorp naar haar tante in de grote stad. Ze is een kweekje, zoals veel Surinamers dat noemen; je groeit niet op bij je ouders maar bij andere familieleden of pleegouders. Nicole voelde zich onbestemd, onzeker, eenzaam en afgewezen.

Nu terugkijkend zit ze met zoveel vragen. Waarom moest zij weg? Kweekjes zijn gangbaar in haar familie en toch is het niet een onderwerp waarover gesproken wordt. Nicole is niet alleen bang voor de reacties van haar familie, maar ook voor die van de Surinaamse gemeenschap. Toch gaat ze de confrontatie aan met haar moeder, theatermaker Jetty Mathurin. En om haar eigen kweekverhaal te begrijpen, verdiept Nicole zich in de migratiegeschiedenis van Afro-Surinamers. Lees hier het interview met Nicole Terborg in de VPRO Gids.

Het is dit jaar 75 jaar geleden dat de as van de grote schrijver Multatuli werd bijgezet in een monument op begraafplaats Westerveld. Hij was de eerste Nederlander die zich liet cremeren. In Nederland was dat in die tijd nog verboden. Waarom koos hij daar dan toch voor? En wat is er waar van het gerucht dat er sigarenas in het monument is bijgezet? Luister in Het Spoor Terug: De as van Multatuli.

Chili staat dit jaar stil bij de staatsgreep, die plaatsvond op 11 september 1973. De socialistische president Salvador Allende kwam daarbij om het leven en de rechtse Augusto Pinochet greep de macht. Hoewel Pinochet al sinds 2006 dood is, zorgt zijn dictatuur nog steeds voor verdeeldheid in het land; arm versus rijk, links versus rechts, martelaar versus beul. Voor correspondent Boris van der Spek is het een thema dat in alle gesprekken en reportages terugkomt. Hij maakte de documentaire De open wonden van Chili – en stuitte daarbij op een onwaarschijnlijke vriendschap .

Stel je voor; je bent een aangespoelde drenkeling en verlangt naar contact. Dan grijp je naar een eeuwenoude traditie, namelijk: de flessenpost. Een papiertje in een fles die wordt meegenomen door de zee, afzender en ontvanger onbekend.

De traditie heeft een recentere oorsprong dan je zou vermoeden, zo valt te lezen in het in Duitsland verschenen boek Flaschenpost van de letterkundige Wolfgang Struck. Mathijs Deen zocht Struck op in Hamburg, waar in een bibliotheek een verzameling van meer dan 600 aangespoelde berichten als een schat wordt bewaard.

Het eerste officiële naaktstrand in Nederland bestaat dit jaar vijftig jaar. Het is het naaktstrand van Callantsoog.

In de documentaire 'Vrij, blij en bloot' horen we de geschiedenis van dat eerste officiële naaktstrand én alles wat eraan vooraf ging. Wanneer en waar begonnen mensen gezamenlijk bloot te recreëren? En wat willen en wilden de blootlopers?

Luister naar een programma van Katinka Baehr.

Deze zomer zijn we voor het Spoor Terug op zoek gegaan naar bijzondere geschiedenisdocumentaires die elders zijn uitgezonden en die we zo mooi vinden dat we ze ook graag in OVT laten horen.

Vandaag de laatste: Deel 1 van een prachtige serie die Joske Meerdink maakte voor Omroep Gelderland: De ramp met de Phoenix.

Het is een verhaal over een grote groep Achterhoekers die in 1847 naar Amerika vertrok in de hoop op een beter leven. Tijdens de laatste kilometers van de reis vloog hun schip, de Phoenix,in brand. Een ramp in het zicht van de haven. Het schip verging in het ijskoude water en overlevenden waren er nauwelijks. Luister naar deze documentaire over een vergeten ramp.

Onderweg van Indonesië naar Nederland werden op stoomschip Ranchi 37 baby’s geboren. Het was 1950: Nederland had net de Indonesische onafhankelijkheid erkend. KNIL-militairen en hun families moesten het land in allerijl verlaten. In het nieuwe ‘thuisland’ Nederland waren de meeste opvarenden nog nooit geweest. Documentairemaker Joost Wilgenhof spoorde alle baby’s op; inmiddels zijn ze 72 jaar oud. Vandaag deel 1 van deze podcastserie

De Ranchi Baby’s is een Stichting Autres Directions en Aldus’ productie voor NTR en NPO Radio 1. Mede mogelijk gemaakt door het NPO-fonds en het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.

Het afgelopen jaar stuitten Frank Jochemsen en Jim Immig (volgens Frank en Jim) op iets groots. Groter dan zij zelf doorhadden. Een oeuvre van prachtige liedjes, dat diep in de vergetelheid was geraakt. Gezongen door artiesten zoals Jenny Arean, Gerard Cox, Willem Nijholt en Boudewijn de Groot. Frank en Jim volgden een wonderlijk spoor van muzikale broodkruimels die kriskras verspreid lagen in archieven. Elke vondst leidde tot een nieuwe. En zo ontrafelden Frank en Jim een onvoltooid levenswerk. Ze ontdekten het verloren gewaande oeuvre van producer Rob Touber. Een maniakaal wonderkind dat jong stierf, op de top van zijn kunnen.

Bij het uitruimen van het huis van haar overleden moeder vindt programmamaker Pam van der Veen een doos met honderden luchtpostenveloppen. Het zijn brieven van haar moeder aan haar vader uit de roerige jaren 60 en 70. Op de doos staat met grote letters: ‘Voor Pam’. De brieven beslaan een cruciale periode in het leven van haar moeder. In Wat weet jij eigenlijk van mij? volgen we een vrouw die zich bevrijdt van het knellende huisvrouwenbestaan: een portret van een huwelijk tegen de achtergrond van een snel veranderende tijd.
Marjan schreef van 1966 tot 1976 brieven aan haar echtgenoot, stuurman op de grote vaart. Minutieus doet ze verslag van haar dagelijks leven aan de man die ze maar drie maanden per jaar ziet.
Deze documentaire was eerder te beluisteren in de podcast DOCS

Deze zomer in het Spoor Terug: mooie historische documentaires die eerder zijn uitgezonden in andere programma's. In deze aflevering: Terug naar de Grote Wetering, een documentaire die Sandra Rottenberg en fotograaf Servaas Tullemans eerder maakten voor de VPRO en NTR-podcast DOCS.

In 1978 werd De Grote Wetering gekraakt, een karakteristiek pand aan de Weteringschans in Amsterdam, recht tegenover het Rijksmuseum. Overal in Nederland stonden kantoorgebouwen en huizen leeg, terwijl betaalbare woonruimte nauwelijks voorhanden was. Een herkenbaar probleem ook nu.

De Grote Wetering zou in 1980 worden ontruimd, na eindeloos actievoeren en protesteren. Ervoor in de plaats kwamen kantoren en luxe appartementen.
Makers Rottenberg en Tullemans woonden zelf als kraker in de Grote Wetering en gingen terug in de tijd.

Samenstelling: Sandra Rottenberg. Techniek: Berry Kamer. Eindredactie: Remy van den Brand. Met dank aan alle voormalige bewoners van De Grote Wetering die hun medewerking verleenden aan deze documentaire.

Ruigoord bestaat 50 jaar! Het kunstenaarsdorp groeide uit tot een plek voor de zogenaamde 'scharrelmens met vrije uitloop’. In juli 1973 kraakten kunstenaars het gebied vlakbij Amsterdam, voor mensen die leven voor kunst en natuur. Ze vormen een hechte gemeenschap die een groot publiek ontvangt tijdens festivals als Landjuweel of Vurige Tongen.

Steeds opnieuw staat het voortbestaan van Ruigoord onder druk door dreiging van buitenaf. Wat is er vijftig jaar later over van de kunstenaarskolonie en haar idealen? Deze radiodocumentaire is gemaakt door Tjitske Mussche.

In de laatste aflevering van de vierdelige podcast Een verborgen Surinaamse schat reist theatermaker Mathieu Wijdeven af naar de geboortegrond van zijn betovergrootvader. Wat is er over van het gedachtengoed van G.G.T. Rustwijk in het hedendaagse Suriname?

Tijdens zijn onderzoek komt Mathieu te staan in het Thaliatheater waar zijn betovergrootvader zijn onemanshow opvoerde, en spreekt hij met Surinamers over Rustwijk én over hun land toen en nu. Rustwijk blijkt in zijn tijd, meer dan honderd jaar geleden, al voor viering van de afschaffing van de slavernij te hebben gepleit. Hoewel Mathieu voor zijn zoektocht niet van het bestaan van G.G.T. Rustwijk wist, krijgt zijn betovergrootvader een steeds prominenter gezicht.

Waarom wist theatermaker Mathieu Wijdeven tot voor kort niet van het bestaan van zijn betovergrootvader G.G.T. Rustwijk? In de vierdelige podcast Een verborgen Surinaamse schat onderzoekt Mathieu het leven en werk van G.G.T. Rustwijk; schrijver, dichter, theatermaker, schilder en agitator tegen het koloniale bewind in Suriname.

In deel drie vindt Mathieu een 5-uur durende onemanshow die Rustwijk opvoerde in 1911. Hij schreef het speciaal voor een commissie uit Nederland die naar Suriname kwam om te kijken hoe er na de afschaffing van de slavernij nog geld kon worden verdiend met de kolonie. Mathieu is onder de indruk, wil er alles over weten én besluit het stuk zelf op toneel te brengen.

In het oude Scheveningen namen de vissersvrouwen een heel belangrijke plaats in. De micromaatschappij die eeuwenlang maar weinig veranderde bestaat nu niet meer. Wat weten we over de vissersvrouwen? Wat is er over hun levens bewaard gebleven?

Deze radiodocumentaire is gemaakt door Katinka Baehr.

Het Spoor Terug: Een Surinaamse schat #2: Missende puzzelstukjes

Waarom wist theatermaker Mathieu Wijdeven tot voor kort niet van het bestaan van zijn betovergrootvader G.G.T. Rustwijk? In de vierdelige podcast Een verborgen Surinaamse schat onderzoekt Mathieu het leven en werk van G.G.T. Rustwijk; schrijver, dichter, theatermaker, schilder en agitator tegen het koloniale bewind in Suriname. Wie was hij? Wat is zijn betekenis in deze tijd?

In deel twee onderzoekt Mathieu hoe het leven van zijn betovergrootvader eruitzag. Over de periode vlak na de afschaffing van de slavernij horen we zelden en waren Zwarte mensen bij lange na niet vrij. Mathieu leert zijn betovergrootvader steeds beter kennen. Maar er zijn nog steeds missende puzzelstukjes. En dus probeert hij hem dichterbij te halen, de 21e eeuw in.

Waarom wist theatermaker Mathieu Wijdeven tot voor kort niet van het bestaan van zijn betovergrootvader G.G.T. Rustwijk? In de vierdelige podcast Een verborgen Surinaamse schat onderzoekt Mathieu het leven en werk van G.G.T. Rustwijk; schrijver, dichter, theatermaker, schilder en agitator tegen het koloniale bewind in Suriname. Wie was hij? Wat is zijn betekenis in deze tijd?

In deze eerste aflevering ontdekt Mathieu dat hij een betovergrootvader heeft die dichter, kunstenaar en theatermaker was, G.G.T. Rustwijk. De eerste Surinaamse dichter die werk publiceerde: de dichtbundel Matrozenrozen. Maar hij schilderde ook, maakte theater en sprak zich kritisch uit over het koloniale bewind. Mathieu weet weinig over Suriname en heeft zich nooit verdiept in zijn achtergrond. Maar nu hij een voorvader heeft gevonden die zich dapper weerde tegen de zittende macht en die ook nog eens kunstenaar was, net als hij, ontsteekt er een nieuw vuur in hem.

Het is zowat zomer en tijd voor de grote tweedehands boekenmarkten. Terwijl je langs honderden meters kraampjes schuifelt denk je misschien dat je deelneemt aan een oude ontspannen traditie, maar het echte begin van de boekverkoop op straat is een eeuwenoud verhaal van armoede en afzien.

Rond 1600 was de handel in tweedehands boeken vooral van Joodse handelaren die niet bij het boekverkopersgilde mochten komen, maar wel door dat gilde werden ingezet om populaire lectuur voor het volk te verkopen. Dat waren geïllustreerde verhalen en liedjes, maar ook drukwerk dat te link was om in de eigen winkel te leggen, zoals politieke pamfletten en pornografie. Tegelijk reisden marskramers in weer en wind stad en land af met almanakken, waarvan jaarlijks wel honderdduizend werden gedrukt.

Marten Minkema duikt in Het Spoor Terug: de Boekenmarkt in de geschiedenis van de straathandel in boeken. Hij portretteert oude en moderne boekenmarkten als op het Spui, die in gevaar zijn door de opkomst van de e-reader, de ontlezing en de verkoop van boeken via internet.

Eindredactie: Katinka Baehr, productie: Dini Bangma, eindmix: Alfred Koster

Ze gaf leiding aan een beeldenstorm en was de moeder van geuzenleiders; we hebben het over de opstandige edelvrouwe Petronella van Praet. Toen ze ter wereld kwam als dochter van een Vlaamse edelman in 1501 was Calvijn nog niet geboren. 93 jaar later overleed de kasteelvrouwe als overtuigd calvinist. Een van haar vijf dochters leidde een opstand in Hasselt, haar vier zonen en een schoonzoon werden als geuzenleiders terechtgesteld of kwamen om in de strijd tegen Spanje. Nadat de landvoogdes Petronella van Praet op het matje riep maakte ze ondubbelzinnig duidelijk dat ze kon doen en laten wat ze wilde.

Petronella van Praet hield de touwtjes stevig in handen. In zijn boek In Opstand noemt de Vlaamse historicus haar de Moeder der Geuzen. In het gelijknamige Spoor reconstrueert Mathijs Deen met Pieter Serrien en Violet Soen het opstandige leven van de Geuzenleidster.

In 1995 waren ze even groot nieuws: de Nederlandse ongewapende waarnemers, die tijdens de oorlog in Joegoslavië werden gegijzeld en door de Bosnische Serviërs als menselijk schild gebruikt. En zij waren niet de eersten die daar gegijzeld werden. Een maand na de beëindiging van die gijzeling viel de enclave Srebrenica en verlegde alle aandacht zich naar de genocide die daar onder de ogen van Nederlandse Dutchbat militairen plaatsvond.

Sindsdien staat Dutchbat centraal in de herinnering aan de betrokkenheid van Nederland. In het Spoor Terug het vergeten verhaal van de gijzelaars, gemaakt door Paul van der Gaag.

Militair historicus Dion Landstra promoveerde op dit onderwerp met het boek: Informatiemakelaar en schietschijf - Uitgeverij Boom.

In deel 4 van de vierdelige podcastserie De Jurk en het Scheepswrak is er weer een nieuwe theorie! Op de boekomslagen uit het wrak is namelijk een familiewapen gevonden van de adellijke familie Ostrogski uit het 17e-eeuwse deel van Pools-Litouwen, dat nu Oekraïne heet.

Tjitske Mussche en Arnold van Bruggen vinden een portret waar precies zo’n kaftan op voorkomt als het schip gevonden is. In Polen moet het antwoord gevonden worden. Is de jurk dan van een Oekraïense prinses geweest?

Deze radiodocumentaire is gemaakt door historicus Arnold van Bruggen en podcastmaker Tjitske Mussche.

In deel 3 van de vierdelige documentaire De Jurk en het Scheepswrak vinden Tjitske Mussche en Arnold van Bruggen een leren boekomslag, ook afkomstig uit het scheepswrak. Op het omslag staan initialen die wellicht afkomstig zouden kunnen zijn van de ambassadeur uit Constantinopel. Is de jurk aan boord van het schip van zijn echtgenote geweest?

Deze radiodocumentaire is gemaakt door historicus Arnold van Bruggen en podcastmaker Tjitske Mussche.

Texelse sportduikers haalden in 2014 honderden kostbare voorwerpen uit een scheepswrak in de Waddenzee. Leren boekbanden, gouden gebruiksvoorwerpen en als klapstuk een unieke 17e-eeuwse gouden jurk in wonderbaarlijk goede staat. Ze plaatsten de wetenschap voor grote raadsels en de betrokkenen voor moeilijke keuzes. Wie heeft recht op de vondsten: de sportduikers, een lokaal museum of het Rijk? En wat gaat er met de rest van de schatten in het Palmhoutwrak gebeuren, nu die dreigen weg te spoelen?

Dit is deel 1 van de vierdelige documentaire De Jurk en het Scheepswrak, gemaakt door historicus en Texelaar Arnold van Bruggen en podcastmaker Tjitske Mussche. Van Bruggen was eerder al met de Texelse duiker Teunis van den Bor te gast bij OVT. Luister hier het gesprek terug.

Boeren die boos zijn op het beleid uit Den Haag, wegen blokkeren, en vervolgens massaal op een boerenpartij stemmen. Klinkt dat bekend? Het gebeurde niet alleen heel recentelijk, maar ook al in de jaren '60 toen de Boerenpartij van Boer Koekoek furore maakte.

Luister naar deel 2 van de tweedelige radiodocumentaire: Boerenpartij, gemaakt door Gerard Leenders en Katinka Baehr.

Den Haag is in crisisstand sinds de monsteroverwinning van de BBB: de grootste partij in alle provincies en in alle waterschappen. De gevestigde partijen lijken zich geen raad te weten met deze tegenstander.

Hadden ze wat kunnen leren van de vorige Boerenpartij? De Boerenpartij van Boer Koekoek, die in de jaren ‘60 – even - heel populair was? Luister naar deel 1 van de tweedelige radiodocumentaire: De Boerenpartij, gemaakt door Gerard Leenders (2008), hermontage door Katinka Baehr.

Adriana, een 16-jarig meisje staat bij een tramhalte in Rotterdam. Het is het late voorjaar van 1944. Dan stapt Karl, een jonge Duitse matroos uit de tram. Zij kijkt naar hem, hij kijkt naar haar: liefde op het eerste gezicht. Adriana wordt al snel onbedoeld zwanger. Eind 1944 vertrekt ze naar de woonplaats van Karl, Bad Waldsee (Zuid-Duitsland). Daar wordt in maart 1945 hun eerste kind Heinz geboren.  Adriana is dan net zeventien.

Twee maanden later, als de oorlog is afgelopen, wordt ze gedwongen teruggestuurd naar Nederland. Adriana en Karl zien elkaar pas ruim twee jaar later terug en trouwen in 1947 in Bad Waldsee. Dan pas vertelt Adriana aan Karl haar grote geheim.

Deze radiodocumentaire is samengesteld door Gerard Leenders en Erik Willems.

Leer hier alvast dit artikel uit de VPRO-gids.

In onze tijd waarin we van alle gemakken zijn voorzien, kunnen we ons er moeilijk een voorstelling van maken hoe mensen leefden in de oertijd. Ze hadden geen kleding, gereedschap of andere spullen en moesten alles eigenhandig maken en bedenken: van een beker, tot een plek om te wonen.

Uit nieuwsgierigheid hoe het leven 5000 jaar geleden geleefd werd, nam een groep mensen in de zomer van 1976 het initiatief tot een oertijd-experiment. Ruim een maand leefden ze als in de prehistorie.

Luister naar Oermens in de polder, een radiodocumentaire van Wim Eikelboom.

Overal ter wereld fietst de mens, maar nergens zoveel als hier. Nederlanders peddelen massaal door hun polders, duinen, bossen en in drommen door de steden, er zijn zelfs meer fietsen dan mensen. Hoe komt dat? Is het vanwege ons vlakke land?

Dat kan niet de hele verklaring zijn, want Mannheim, Londen en Parijs zijn ook plat. Toch zie je daar veel minder fietsers. En dat terwijl het rijwiel is uitgevonden door Duitsers, Engelsen en Fransen, zeg maar gerust door iedereen behalve door Nederlanders. Hoewel, de bagagedrager schijnt hier te zijn toegevoegd. Hoe dan ook, enkel in Nederland is de fiets volledig opgenomen in het dagelijks leven en totaal vergroeid met het straatmeubilair, een cultureel fenomeen waar het buitenland met verbazing naar kijkt.

Maar wat is dat eigenlijk; die Nederlandse fietscultuur? In het tweede deel van 'Op de Fiets' gaat Martin Minkema op zoek naar de oorsprong van de oma-fiets, een oer-Nederlands fenomeen. En: overleeft de Nederlandse fietscultuur de e-bike revolutie? Deze documentaire is gemaakt met dank aan Mat Wijn.

Overal ter wereld fietst de mens, maar nergens zoveel als hier. Nederlanders peddelen massaal door hun polders, duinen, bossen en in drommen door de steden, er zijn zelfs meer fietsen dan mensen. Hoe komt dat? Is het vanwege ons vlakke land?

Dat kan niet de hele verklaring zijn, want Mannheim, Londen en Parijs zijn ook plat. Toch zie je daar veel minder fietsers. En dat terwijl het rijwiel is uitgevonden door Duitsers, Engelsen en Fransen, zeg maar gerust door iedereen behalve door Nederlanders. Hoewel, de bagagedrager schijnt hier te zijn toegevoegd. Hoe dan ook, enkel in Nederland is de fiets volledig opgenomen in het dagelijks leven en totaal vergroeid met het straatmeubilair, een cultureel fenomeen waar het buitenland met verbazing naar kijkt.

Maar wat is dat eigenlijk; die Nederlandse fietscultuur? Voor antwoorden reist Marten Minkema naar de Duitse geboorteplaats van de allereerste loopfiets, naar Deventer waar de Nederlandse fietsgeschiedenis is begonnen en naar Utrecht waar 's lands oudste fietspad ligt langs de Maliebaan. Daar is in 1883 de Nederlandsche Vélocipèdisten Bond opgericht, de latere A.N.W.B. die Nederlanders maande om vooral netjes rechtop te fietsen - wat velen tot op de dag van vandaag doen. Dit is het eerste deel van een tweeluik, gemaakt door Marten Minkema.

In 1987 wordt de president van Burkina Faso, Thomas Sankara, vermoord. Hij staat dan al bekend als de ‘Che van Afrika'. Na zijn dood op 37-jarige leeftijd krijgt hij een ware heldenstatus. Waarom klinkt in Afrika nog altijd de roep om een leider als Sankara?

Sankara regeerde van 1983 tot 1987. Hij pakte corruptie aan, pleitte voor vrouwenemancipatie en hij nam maatregelen ter bestrijding van armoede en werkeloosheid. Zijn regime leek in de korte tijd die het had, vruchten af te werpen. Maar in hoeverre klopt dit bijna Messianistische beeld van Sankara? Hij kwam via een staatsgreep aan de macht en onder zijn regime zijn ook mensen verbannen.

In Sankara, de Che van Afrika onderzoekt radiomaker Jan Maarten Deurvorst de populariteit van Sankara. Dit is een verkorte versie van de documentaire die Jan Maarten Deurvorst maakte voor de podcast DOCS.

Tien jaar geleden besluit fotograaf Karine Zenja Versluis op zoek te gaan naar haar Oekraïense familiegeschiedenis. Ze weet dat haar oma in de de stad Debaltsevo* in de Donbas was opgegroeid. En dat ze via Duitsland naar Nederland was gekomen. Maar waarom en onder welke omstandigheden? En hoe had haar leven eruitgezien in Oekraïne? Karine staat op het punt naar Debaltsevo te vertrekken. Maar dan breekt de oorlog uit.

Een documentaire van Laura Stek over een zoektocht waarin alles anders liep dan verwacht. Met Karine Zenja Versluis en oud-profvoetballer Evgeniy Levchenko, geboren in de Donbas.

*Hier wordt de Russische spelling voor Debaltsevo gebruikt, want zo noemde Karines grootmoeder het. In het Oekraïens wordt het gespeld als Debaltseve.

Duizenden Hongaarse kinderen kwamen na de Eerste Wereldoorlog met de trein naar Nederland en België om hier in gastgezinnen aan te sterken. Een unieke hulpactie. Nadat Hongarije aan de verliezende kant van de oorlog was beland, was het land namelijk totaal geïsoleerd binnen Europa geraakt. Niemand wilde helpen, toen een hongersnood uitbrak. Alleen Nederland en België hielpen, toen ze in 1920 een hulpactie opzetten: de kindertreinenactie, die officieel tot 1927 zou voortduren.

Het was eigenlijk de bedoeling dat de kinderen tijdelijk bleven, maar sommige van hen bleven voor altijd in Nederland en België. Voordat deze Hongaarse kinderen hun plek vonden in hun nieuwe land, hadden ze nog een lange weg te gaan. Hoe verging het hen? Tegen welke obstakels liepen zij aan? De families van de Hongaarse kinderen uit de trein vertellen hun verhaal in deze documentaire van Marian van der Pluijm.

Wil je meer weten over de Hongaarse kindertreinen? In juni komt de tentoonstelling ‘Hoop’ naar het Van ’t Lindenhoutmuseum in Nijmegen.

Is het tijd voor een geurenmuseum? Niets brengt het verleden zo dichtbij als de neus. 'Geurlandschappen' zijn steeds beter na te maken, van de Slag bij Waterloo - met buskruit, angstzweet en de eau de cologne van Napoleon - tot de straten van Amsterdam rond 1900 - met paardenvijgen, Boldoot en grachtenstank.

Sommige geuren zijn nog niet weg, maar wel ernstig bedreigd. Bijvoorbeeld die van de fabrieken langs de Zaan voor zetmeel, biscuit en chocolade, die je steeds minder ruikt vanwege strengere regelgeving. Een groep Zaankanters wil nu een plaatselijk geurenmuseum oprichten, zodat hun jeugdherinneringen niet vervliegen.

In De geur van geschiedenis onderzoekt documentairemaker Marten Minkema de mogelijkheden voor dit soort musea. Dit is een verkorte versie van de documentaire die Minkema maakte voor de podcast DOCS.

Zoals Gabriella Adèr zijn er in Nederland nog veel meer tweede, derde en inmiddels zelfs vierde generatie gastarbeiders. Welke invloed heeft de migratie nu nog op hen? En is dat iets vervelends of levert die achtergrond juist iets extra’s op?

In deze aflevering onderzoekt Gabriella welke impact de migratie van haar moeder nog heeft in haar eigen leven, maar ook in dat van haar zussen en nichten. Ze ontdekt dat de zwaarte, die ze in haar familie voelt, meer is dan alleen de migratie.

In De verschrikkelijk mooie migratie (en alles wat erna kwam) gaat Gabriella in vier afleveringen op zoek naar het migratieverhaal van haar familie. Deze serie van OVT is elke week te horen in Het Spoor Terug op NPO Radio 1, en ook in de podcast van De verschrikkelijk mooie migratie. Alle info vind je op www.vpro.nl/deverschrikkelijkmooiemigratie.

Gabriella Adèr ging bijna elke zomer naar Sicilië, waar ze logeerde in het ouderlijk huis van haar moeder. De zomers in het dorp, in het huis, voelen vertrouwd, maar tegelijkertijd ook beladen. Waar komt dit gevoel vandaan? Heeft het iets met de migratie te maken?

In deze aflevering onderzoekt Gabriella in het Siciliaanse dorp van haar familie welke ontwrichting de migratie met zich heeft meegebracht. Niet alleen voor het vertrekkende gezin, maar ook voor de achterblijvers. Welke sporen zijn daar in het dorp nog van te vinden?

In De verschrikkelijk mooie migratie (en alles wat erna kwam) gaat Gabriella in vier afleveringen op zoek naar het migratieverhaal van haar familie. Deze serie van OVT is elke week te horen in Het Spoor Terug op NPO Radio 1, en ook in de podcast van De verschrikkelijk mooie migratie. Alle info vind je op www.vpro.nl/deverschrikkelijkmooiemigratie.

De Siciliaanse familieleden van Gabriella Adèr vinden al snel hun weg in Rotterdam, waar ze belanden in een biotoop van Italiaanse migranten. Het zijn jaren van nieuwe vrienden, feestjes in het Italiaanse centrum en optredens van Italiaanse bands in de Rotterdamse disco.

Toch brengt de migratie ook spanningen in het gezin met zich mee: tussen de ouders en de kinderen, maar ook tussen de kinderen onderling. Gabriella zoekt uit waar die spanningen vandaan komen en waarom ze ruim veertig jaar later zorgden voor een breuk in het gezin.

In De verschrikkelijk mooie migratie (en alles wat erna kwam) gaat Gabriella in vier afleveringen op zoek naar het migratieverhaal van haar familie. Deze serie van OVT is elke week te horen in Het Spoor Terug op NPO Radio 1, en ook in de podcast van De verschrikkelijk mooie migratie. Alle info vind je op www.vpro.nl/deverschrikkelijkmooiemigratie.

Podcastmaker Gabriella Adèr herinnert zich haar moeders familie als een warme, hechte familie, maar na een conflict is er iets veranderd. Ze beseft dat ze altijd een kleine, donkere wolk boven haar familie heeft gevoeld. In de eerste aflevering van de podcast De verschrikkelijk mooie migratieduikt ze daarom in de oorsprong van de ruzie, die te vinden is in de migratie naar Nederland in 1969. Hoe zag die migratie eruit? En waar kwam de familie terecht?

In De verschrikkelijk mooie migratie (en alles wat erna kwam) gaat Gabriella in vier afleveringen op zoek naar het migratieverhaal van haar familie. Deze serie van OVT is elke week te horen in Het Spoor Terug op NPO Radio 1, en ook in de podcast van De verschrikkelijk mooie migratie. Alle info vind je op www.vpro.nl/deverschrikkelijkmooiemigratie.

Een documentaire van David de Boer en Mathijs Deen

1572, dit jaar 450 jaar geleden, namen de geuzen Den Briel in. De ene stad na de andere koos daarop de kant van de opstand tegen Spanje. Katholieke geestelijken voelden zich onveilig. Velen vluchtten het land uit, of naar Amsterdam, de stad die nog steeds de kant van de opstand niet gekozen had. Een van die geestelijken was de augustijner monnik Wouter Jacobsz. Hij zocht zijn toevlucht in Amsterdam en hield daar een dagboek bij, waarin hij een beeld schetst van een overvolle stad vol wanhopige vluchtelingen. 

Mathijs Deen maakte in samenwerking met historicus David de Boer, mede-auteur van De vluchtelingenrepubliek de radiodocumentaire 'Op de vlucht voor de geuzen'. Met de stem van Frits Lambrechts als Wouter Jacobsz.

Een vormeloze jas, bloemetjeshoofddoek, lopend op de markt met een boodschappenwagentje, op de rug van afstand met lange lens geschoten. Het is een bekend beeld van ‘de moslimvrouw’ in de Nederlandse media. Prijswinnend fotograaf Cigdem Yuksel, die zelf Turkse roots heeft, stoort zich al jaren aan dit stereotype en trekt ten strijde. Maar hoe versla je als eenling een systeem dat al decennia bestaat?

In het tweeluik 'Moslima' onderzoekt Cigdem Yuksel samen met podcastmaker Maartje Duin hoe de beeldvorming van ‘de moslima’ door de jaren heen is ontstaan, en welk beeld een nieuwe generatie makers hier tegenover wil zetten.

In deel twee leert Cigdem dat beeldvorming hardnekkig is, en moeilijk te veranderen. Ze begint met het fotograferen van de eerste generatie Turkse migrantenvrouwen. Ze verzamelt hun familiealbums om ons visueel archief te verrijken. Maar een systeem verander je niet alleen, dus gaat ze op zoek naar bondgenoten onder collega-fotografen en beeldredacteuren. Een ongemakkelijke confrontatie met de hoofdredacteur van het ANP maakt duidelijk dat dit een proces van lange adem is.

Lees hier meer over het tweeluik.

In het tweeluik 'Moslima' onderzoekt Cigdem Yuksel samen met podcastmaker Maartje Duin hoe de beeldvorming van ‘de moslima’ door de jaren heen is ontstaan, en welk beeld een nieuwe generatie makers hier tegenover wil zetten.In deel één gaan Cigdem en Maartje langs bij collega-fotografen, beeldbank ANP en beeldredacteuren van kranten om te kijken hoe het beeld van de moslima minder eenzijdig kan worden. Beeldvorming, zo wordt duidelijk, is een gelaagd systeem waarin alle spelers verantwoordelijkheid hebben. Lukt het Cigdem om anderen daarvan te overtuigen? Meer info over ‘Moslima’ op vpro.nl.moslima.

Een documentaire van Mathijs Deen

Vier van de zeven Noordzeevissers van Texel hebben de moeilijke beslissing genomen op te houden met vissen. Met de komst van Brexit en windmolenparken op zee zijn de visgronden sterk gekrompen. En omdat de energiezuinige manier van vissen met zwevende puls-netten op aandringen van de Fransen is verboden en de prijs van brandstof is gestegen, is het zo ingewikkeld om nog winst te maken dat ze de handdoek in de ring gooienen de overheid hebben gevraagd om hen uit te kopen.

Maar voor families die al generaties lang het grootste deel van het leven op zee doorgebracht hebben, is dat een zure beslissing. Mathijs Deen zocht de vissers op en sprak met hen over de tradities waarin ze zijn opgegroeid en het rusteloze bestaan van jager op zee, waar nu een eind aan komt.

Een documentaire van Marten Minkema

In het Waterloopbos verraden muurtjes, sleuven en metalen resten de geschiedenis van het bos, wat vroeger ‘De Voorst’ heette. Het diende jarenlang als proeflab van het Waterloopkundig Laboratorium in Delft. Nog steeds ligt het bos vol met schaalmodellen van havens, rivieren en waterwerken over de hele wereld: van IJmuiden en de Maasvlakte tot havens in Thailand en Nigeria. Bos en cultuur gaan hier hand in hand.

In de radiodocumentaire Het Waterloopbos spreekt Marten Minkema oud-medewerkers over dit buitenlab. Ook gaat hij naar Deltares in Delft, waar nog steeds met schaalmodellen wordt gewerkt.

Een documentaire van Jeroen Wielaert

Op 9 december is het 75 jaar geleden dat Nederlandse militairen een bloedbad aanrichtten in het Indonesische dorp Rawagede, even ten noord-oosten van Jakarta. Er vielen 431 slachtoffers in wat eigenlijk een terreuractie was. Een VN-commissie concludeerde al in 1948 dat de actie 'welbewust en meedogenloos' was. In Nederland werd de kwestie geseponeerd en voor de geschiedenis weggemoffeld.

Jeroen Wielaert bezocht het getroffen dorp met de Indonesische historicus Rushdie Hoesein en ontmoette er een overlevende. In Nederland ging hij de inspanningen na voor het inlossen van de ereschuld, het zwijgen voorbij. Toen deze radiodocumentaire in 2007 werd uitgezonden waren er nog geen officieele excuses gemaakt voor dit drama, en deed het veel stof opwaaien. Nu, 75 jaar na dato, is het tijd voor een herhaling van deze inktzwarte geschiedenis. Na de documentaire een gesprek met historica Nicole Immler.

Een documentaire van Christianne Alvarado

Bij een portie kaas of ossenworst komt in een goed Amsterdams bruin caféook tafelzuur: een ‘augurkie’, of een paar zilveruitjes. Typisch Amsterdams. De stad is namelijk het epicentrum van het Nederlandse zuur, tonen Paul van Ravestein en Monique Mulder in het recent verschenen boek De zure stad.

De augurk blijkt een perspectief te bieden op een verdwenen wereld: die van Joods Amsterdam. Ies en Dick Zwaaf, kinderen van een Joods zuurgeslacht; de laatste zuurfabrikant van Amsterdam Oos Kesbeke met zijn zoon Camiel; en de auteurs van De zure stad vertellen Christianne Alvarado over de geschiedenis van Amsterdam door de ogen van een augurk.

Een documentaire van Cecile Elffers

Wat als je een jaar lang radio maakt in één straat? VPRO-journalisten Roel van Broekhoven, Katrien de Klein en Kees Slager deden dit in 1976 in een volksbuurt in Dordrecht. In De straat hoorde je gewone mensen recht voor z’n raap vertellen wat hen bezighield. De stem des volks in stereo, aldus de drie idealistische radiomakers. En die stem des volks kreeg destijds veel minder media-aandacht dan nu. 46 jaar later keren we terug naar die zo gewone en toch zo bijzondere straat: de J.J.A. Goeverneurstraat in Dordrecht.

Hoe is het daar nu, en hoe kijken de journalisten en de straatbewoners terug op hun radio-avontuur? Je hoort het in deze audiodocumentaire van Cecile Elffers.

Het is dit jaar 350 jaar geleden dat ons land werd aangevallen door Frankrijk, Engeland, Münster en Keulen. Dit rampjaar betekende het einde van het regime van Johan de Witt en het herstel van het stadhouderschap van de Oranjes. In zijn boek het Rampjaar 1672 beschrijft historicus Luc Panhuysen de tragedie door de ogen van het gezin van Reede van kasteel Amerongen. 

In een vierdelige documentaire, in 2009 gemaakt door Mathijs Deen, kunt u de lotgevallen van onze landgenoten volgen door de ogen van tijdgenoten. Deze week deel 2.

Een documentaire van Olaf Oudheusden

De meeste fossielen vangen stof in musea en archieven, de fossielen van de homo erectus niet. In 1892 werden deze gevonden door de Nederlandse paleoantropoloog Eugène Dubois op Java. Zij zijn wereldberoemd geworden. De fossielen zijn als de Nachtwacht voor het Naturalis in Leiden, een pronkstuk dus. Dubois bewees met het schedelkapje, dijbeen en kies dat de mens de aap als gemeenschappelijke voorouder heeft.

In het tweeluik De fossielen van Dubois zoeken we antwoord op twee belangrijke vragen; hoe speelt zijn collectie vandaag de dag nog een rol in het wetenschappelijk onderzoek en waar hoort de collectie thuis? In OVT het historische verhaal waarom Indonesië de homo erectus al zolang wil terughebben en Nederland de fossielen maar niet los kan laten. Deze week deel 2.

Een documentaire van Olaf Oudheusden

De meeste fossielen vangen stof in musea en archieven, de fossielen van de homo erectus niet. In 1892 werden deze gevonden door de Nederlandse paleoantropoloog Eugène Dubois op Java. Zij zijn wereldberoemd geworden. De fossielen zijn als de Nachtwacht voor het Naturalis in Leiden, een pronkstuk dus. Dubois bewees met het schedelkapje, dijbeen en kies dat de mens de aap als gemeenschappelijke voorouder heeft.

In het tweeluik De fossielen van Dubois zoeken we antwoord op twee belangrijke vragen; hoe speelt zijn collectie vandaag de dag nog een rol in het wetenschappelijk onderzoek en waar hoort de collectie thuis? In OVT het historische verhaal waarom Indonesië de homo erectus al zolang wil terughebben en Nederland de fossielen maar niet los kan laten. Deze week deel 1.

Het is dit jaar 350 jaar geleden dat ons land werd aangevallen door Frankrijk, Engeland, Münster en Keulen. Dit rampjaar betekende het einde van het regime van Johan de Witt en het herstel van het stadhouderschap van de Oranjes. In zijn boek het Rampjaar 1672 beschrijft historicus Luc Panhuysen de tragedie door de ogen van het gezin van Reede van kasteel Amerongen.

In een vierdelige documentaire gemaakt door Mathijs Deen, kunt u de lotgevallen van onze landgenoten volgen door de ogen van tijdgenoten. Deze week deel 4.

Het is dit jaar 350 jaar geleden dat ons land werd aangevallen door Frankrijk, Engeland, Münster en Keulen. Dit rampjaar betekende het einde van het regime van Johan de Witt en het herstel van het stadhouderschap van de Oranjes. In zijn boek het Rampjaar 1672 beschrijft historicus Luc Panhuysen de tragedie door de ogen van het gezin van Reede van kasteel Amerongen.

In een vierdelige documentaire gemaakt door Mathijs Deen, kunt u de lotgevallen van onze landgenoten volgen door de ogen van tijdgenoten. Deze week deel 3.

Een documentaire van Mathijs Deen

Het is dit jaar 350 jaar geleden dat ons land werd aangevallen door Frankrijk, Engeland, Münster en Keulen. Dit rampjaar betekende het einde van het regime van Johan de Witt en het herstel van het stadhouderschap van de Oranjes. In zijn boek het Rampjaar 1672 beschrijft historicus Luc Panhuysen de tragedie door de ogen van het gezin van Reede van kasteel Amerongen.  

In een vierdelige documentaire, in 2009 gemaakt door Mathijs Deen, kunt u de lotgevallen van onze landgenoten volgen door de ogen van tijdgenoten.

De in Heerlen geboren schrijver-dichter Anton Dautzenberg zette een wandeling uit in het Zuid-Limburgse Gulpdal en besloot die te verbeelden in een gedicht. Het werd een ode aan het landschap, aan zijn jeugd en bovenal aan de verbeelding.

Anton de Goede zocht de dichter op in Schaesberg, het dorp waar Dautzenberg opgroeide, in de Oostelijke Mijnstreek. Samen togen zij daarna naar het Gulpdal, verder wandelend door de natuur, waarbij riskante plekken niet werden gemeden.

Dit is de ingekorte versie van de Radio Doc van 11 mei 2022. Benieuwd naar meer documentaires van Radio Doc? Abonneer u op de podcast DOCS.

In de jaren 70 van de vorige eeuw laat de gemeente Utrecht een tiental flats bouwen in de wijk Overvecht. Flats die niet alleen meer ruimte en comfort moeten bieden aan de bewoners, maar die ook een harmonieuzer gezinsleven moeten stimuleren, contactstoornissen moeten tegengaan en een liefdesgemeenschap mogelijk moeten maken. Idealen die zelfs voor die tijd hoog gegrepen lijken.

Bewoner en programmamaker Veerle van Dieren dook in het rijke verleden van de Experimentele Flats. Hoe was het daar toen en wat is daar nu nog van over?

Dit is de ingekorte versie van de Radio Doc van september 2021. Benieuwd naar meer documentaires van Radio Doc? Abonneer u op de podcast DOCS.

Veelzijdig surrealist Louis Lehmann (1920-2012) is bijna tien jaar dood en daar nog altijd tegen. Hij kon alles - maar alleen op zijn eigen manier.

Louis was danser, tekenaar, vertaler, recensent, musicus, componist en bovendien internationaal erkend scheepsarcheoloog. Maar het meest beroemd is hij als dichter. Al voor de oorlog gold Lehmann als aanstormend poët en wonderkind, bejubeld door Menno ter Braak en Hendrik Marsman.

Zelf zag Louis zijn dichterschap vooral als grote sta-in-de-weg voor een echte baan, die hij inderdaad nooit kreeg. Mensen die dat wel lukte, waren voor hem grote tovenaars die hij benijdde.

Dit is de ingekorte versie van de Radio Doc van 5 januari 2022. Benieuwd naar meer documentaires van Radio Doc? Abonneer u op de podcast DOCS.

Het leven van Rosey Pool, geboren in 1905 in Amsterdam en gestorven in 1971 in London, raakte aan vrijwel alle grote gebeurtenissen in de 20e eeuw. Ze bevond zich vaak in het oog van de storm. Als activist, socialist, vervolgde Jodin en lesbische vrouw kwam ze op voor Afro-Amerikaanse dichters en schrijvers. Haar bloemlezingen met door haar vertaalde gedichten vonden een gretig publiek in de jaren ’50 en ’60 van de vorige eeuw. Ze leek vergeten en verdwenen, tot Lonneke Geerlings in 2020 promoveerde op haar biografie.

Dit is de ingekorte versie van de Radio Doc van december 2021. Benieuwd naar meer documentaires van Radio Doc? Abonneer u op de podcast DOCS.

Ze gingen soms al voor hun vijftiende naar zee, de matrozen, machinisten, vissers die nu met pensioen zijn. De landrotten die hun dagen op de vaste wal hebben gesleten kunnen zich maar moeilijk voorstellen hoe het voor hun generatiegenoten was om altijd maar op zee te zijn.

In deze documentaire kijken zeevarenden terug op hun werkende leven. Als jonge, vaak rebelse jongens lieten ze het vertrouwde leven achter zich. Kleine drijvende gemeenschappen, strikte discipline, verre havens, ruzies en vriendschap, stormen en schipbreuk, orde, regelmaat, doodsangst en verveling. De zee kreeg ze in haar greep en liet ze nooit meer los.

Dit is de ingekorte versie van de Radio Doc van 26 januari 2022. Benieuwd naar meer documentaires van Radio Doc? Abonneer u op de podcast DOCS.

Op een autovrij hofje in Den Haag met piepkleine huurwoningen werden talloze grootheden geboren. Jonge kunstenaars in alle disciplines kwamen vanaf de jaren vijftig op de Mallemolen wonen en bouwden er een gemeenschap zonder regels, waar woest werd gedronken en wild gevochten en waar de creativiteit moest ontstaan uit totale vrijheid.

De Mallemolen. Hier leefden schrijvers als Jan Cremer en Helga Ruebsamen, beeldend kunstenaar Lotti van der Gaag, cabaretier Paul van Vliet en F.B. Hotz, die later de P.C. Hooftprijs zou winnen, te midden van inbrekers en ander gajes, om zich volledig te wijden aan de kunst. Sommigen van hen waren van goede komaf, maar daar wilden ze niets meer van weten, want ook rijkdom werd gezien als beknellend voor de vrije geest. Jan Maarten Deurvorst maakte een portret van dit hofje.

Dit is de ingekorte versie van de Radio Doc van januari 2021. Benieuwd naar meer documentaires van Radio Doc? Abonneer u op de podcast DOCS.

Van de razzia’s van 22 en 23 februari 1941 in Amsterdam hebben veel mensen wel eens gehoord. Ze vormden de aanleiding voor de Februaristaking, een moedig protest tegen de Jodenvervolging in de Tweede Wereldoorlog. Maar wie waren die 400 mannen die toen zijn opgepakt en van wie slechts een handvol de naziterreur overleefde? Historica Wally de Lang begon een intensieve speurtocht en heeft de levens van bijna al deze mannen en hun familie kunnen reconstrueren in een boek en een tentoonstelling.

Tot haar verrassingmeldden zich talloze nabestaanden met nieuwe foto’s, brieven en verhalen. Aan de hand van deze geschiedenissen en ander uniek bronnenmateriaal maakte Sandra Rottenberg deze documentaire.

Dit is de ingekorte versie van de Radio Doc van 9 februari 2022. Benieuwd naar meer documentaires van Radio Doc? Abonneer u op de podcast DOCS.

Iedereen doet wel eens wat stoms in zijn jeugd, maar wat als je daden uit het verleden je je hele leven blijven achtervolgen? In Sporen van Drugs zoekt Emmie Kollau drie overlevers op van de heroïne-epidemie van de jaren zeventig en tachtig.

Toen heroïne in 1972 in Nederland op de markt kwam, volgde in razend tempo een explosie van gebruik. Na krap tien jaar later waren er naar schatting dertigduizend mensen zwaar verslaafd, de zogenoemde 'junks' hingen rond op inmiddels berucht geworden plekken als de Amsterdamse Zeedijk en de Rotterdamse Kruiskade - straten waar weinig anderen zich nog waagden.

Dit is de ingekorte versie van de Radio Doc van 6 april 2022. Benieuwd naar meer documentaires van Radio Doc? Abonneer u op de podcast DOCS.

Interrail viert dit jaar zijn vijftigjarig bestaan. Het kleine boekje dat de bezitter een maand lang vrij reizen gaf over het Europese spoorwegennet, heeft in die halve eeuw honderdduizenden jonge Europeanen laten kennismaken met alle uithoeken van het continent. Zijn dit ook allemaal overtuigde Europeanen geworden? Mathijs Deen, die zelf drie keer op interrail ging, kijkt terug.

Toen Hendrik Gommer voor de zoveelste keer werd afgewezen voor een vaste aanstelling op de universiteit, gooide hij het roer om. Hij reisde in Ierland langs de talrijke neolithische grafkamers die wij kennen als hunebedden, zette zijn universitaire ambities overboord en deed gewoon waar hij zin in had: hunebedden bestuderen.

De enorme stenen gaven Gommer niet alleen nieuwe energie, maar ook inzicht in hoe mensen 7000 jaar geleden Europa binnentrokken, het land in cultuur brachten, vee gingen houden en hun doden bijzetten in onwrikbare bouwwerken van zwerfkeien. Een radiodocumentaire van Mathijs Deen.

Op een industrieterrein in Amsterdam-Noord staat een oud, wit poortgebouw. Het is de enige herinnering aan Asterdorp, de woonschooldie in 1927 opende om 'ontoelaatbare' en 'onmaatschappelijke' gezinnen te huisvesten en op te voeden.

Wat bezielde de gemeente om mensen weg te stoppen in een ommuurd dorp? Ignace Schoot en Mandula van den Berg duiken in de geschiedenis van dit vergeten dorp en zien de gevolgen van het doorgeslagen maakbaarheidsideaal. Wat gebeurt er als beleidsmakers huisvesting gebruiken om goede burgers te kneden?

Op 6 mei j.l. werd een gerestaureerd stukje graffiti uit 1978 van Dr. Rat onthuld. OVT maakte een portret van Dr. Rat, ofwel Ivar Vics, in 2012, dat nu wordt herhaald.

Vics werd in 1960 geboren en behoorde daarmee tot de lost generation. Hij groeide op in de jaren 70: de overgangstijd van softe hippiemuziek naar rauwe punk, van wiet naar harddrugs. Vanaf de opkomst van de punk ging hij helemaal op in de nieuwe tegencultuur, met niet alleen eigen muziek, maar bijvoorbeeld ook eigen cafés in kraakpanden en eigen media. Ivar legde zich al snel toe op vormgeving en graffiti, en zijn signatuur werd Dr. Rat. In de zomer van 1981 overleed hij aan een overdosis. Samenstelling: Paul van der Gaag.

De betovergrootmoeder van journalist Nienke Zoetbrood was een heks. Ze vloog op een bezemsteel en kon in een kat veranderen, dat wist iedereen in het dorp. Als je appels uit haar boomgaardje probeerde te stelen, bevroren je voeten op de grond. Althans, dat zijn de anekdotes die verzamelaar Dam Jaarsma (1914-1991) over haar optekende.

Hoe groot was het geloof in hekserij, eind 19e eeuw? En waarom werd juist Nienkes betovergrootmoeder als heks gezien?

Een radiodocumentaire van René Oomen

Eibert Meester, senator voor de PvdA, komt in 1973 op de sofa van professor Bastiaans in Oegstgeest terecht om zich onder invloed van LSD te laten behandelen voor zijn oorlogstrauma’s. Als oud-verzetsman heeft hij dan ook nogal wat voor zijn kiezen gekregen.

Opsluiting in de koepelgevangenis in Arnhem, ontsnapping aan het vuurpeloton van kamp Amersfoort, en gewelddadige ondervragingen bij de SD in Amsterdam, om maar wat te noemen. Journalist Wim Wennekes, zelf aanwezig bij de LSD-sessies, schrijft er het boekje Allemaal rottigheid allemaal ellende over. Maar kloppen de fantastische verhalen van Meester wel? Ondertussen ontvangt hij een verzetspensioen van 3000 gulden per maand.

Als zijn rancuneuze ex-echtgenote het boekje onder ogen krijgt en weekblad Panorama een onthullend artikel publiceert, sluit zich langzaam het net.

De oorlog in Oekraïne duurt voort. In Het Spoor Terug herhalen we een tweeluik uit 2013 over psychische trauma’s na oorlog.

De Griekse held Ajax pleegde zelfmoord nadat hij in een flashback aan de oorlog een kudde schapen had aangevallen. Tegenwoordig had hij wellicht gediagnosticeerd kunnen worden met PTSS: posttraumatisch stresssyndroom. Eeuwenlang werd er geen enkele aandacht besteed aan oorlogstrauma's. Tijdens de Amerikaanse burgeroorlog verschenen de eerste medische teksten over het zogenaamde soldier’s heart en in de eerste wereldoorlog werd de term shellshock gebruikt; maar van een redelijke behandeling was nog lang geen sprake. Pas in 1980 werd de nieuwe term PTSS opgenomen in het DSM.

Deel 2 van een tweeluik over oorlogstrauma's en de behandeling daarvan.
In samenwerking met productiebureau Prospektor, maker van de interactieve videoclip Hidden Wounds met de Vlaamse band dEUS.
Samenstelling: Laura Stek en Eefje Blankevoort.

De Griekse held Ajax pleegde zelfmoord nadat hij in een flashback aan de oorlog een kudde schapen had aangevallen. Tegenwoordig had hij wellicht gediagnosticeerd kunnen worden met PTSS: posttraumatisch stresssyndroom. Eeuwenlang werd er geen enkele aandacht besteed aan oorlogstrauma's. Tijdens de Amerikaanse burgeroorlog verschenen de eerste medische teksten over het zogenaamde soldier’s heart en in de eerste wereldoorlog werd de term shellshock gebruikt; maar van een redelijke behandeling was nog lang geen sprake. Pas in 1980 werd de nieuwe term PTSS opgenomen in het DSM.

Herhaling van een tweeluik uit 2013, over oorlogstrauma's en de behandeling daarvan.
In samenwerking met productiebureau Prospektor, maker van de interactieve videoclip Hidden Wounds met de Vlaamse band dEUS.
Samenstelling: Laura Stek en Eefje Blankevoort.

Wat beweegt een volwassen man om een verzameling van bijna duizend rammelaars aan te leggen? Als podcastmaker Lotte van Gaalen op zoek gaat naar het antwoord op deze vraag, stuit ze op het wonderlijke levensverhaal van Heinz Keijser: de man met de rammelaars. Deel twee van dit verhaal begint na de bevrijding. Heinz en zijn geliefde hebben de oorlog overleefd maar zijn er niet ongeschonden uit gekomen. Ook speelt zich in hun persoonlijk leven een tragedie af. Heinz vindt houvast in onverwachte hoek. Een hobby die een obsessie lijkt te worden en een manier om het leven weer zin te geven.

Wat beweegt een volwassen man om een verzameling van bijna duizend rammelaars aan te leggen? Als podcastmaker Lotte van Gaalen op zoek gaat naar het antwoord op deze vraag, stuit ze op het wonderlijke levensverhaal van Heinz Keijser: de man met de rammelaars. Een verhaal dat begint in het Duitsland van de jaren '20 en eindigt in een naoorlogs Nederland, in een huis dat tot aan het plafond is gevuld met rammelaars

Roermond als epicentrum
Een documentaire van Pieter-Bas van Wiechen

Pieter-Bas van Wiechen gaat op zoek naar de aardbeving die hem dertig jaar geleden uit zijn bed in Roermond schudde. Op 13 april 1992 werd Nederland opgeschrikt door de zwaarste aardbeving uit de nationale geschiedenis: 5,8 op de schaal van Richter met Roermond als epicentrum.

In deze radiodocumentaire hoor je verhalen over de aardbeving en over de bijzondere manier waarop lokale ondernemers de schadeafwikkeling zelf ter hand namen omdat de overheid veel te traag zou zijn.

Het Spoor Terug: Oude Muziek
Een documentaire van Michal Citroen

Vanaf de jaren 50 van de vorige eeuw vond er een revolutie plaats in de uitvoeringspraktijk van barokmuziek. Pioniers bliezen de muziek nieuw leven in met oude instrumenten en aangepaste bezettingen. De revolutionairen deelden de wens om te weten hoe het ooit had geklonken: hoe had bijvoorbeeld Bach zijn Matthäus Passion zelf willen horen, en hoe werd het toen uitgevoerd?

In 2018 klonk de ongekend populaire Matthäus rond Pasen in Nederland wel 187 keer. Een traditie die in gang werd gezet door dirigent Willem Mengelberg, elk jaar in het Concertgebouw en rechtstreeks op de radio. Ook dit jaar, op zondag 3 april, wordt het stuk in het Concertgebouw uitgevoerd door La Petite Bande en Sigiswald Kuijken. Mengelberg gebruikte op zijn hoogtepunt 1650 musici en zangers. In plaats daarvan is de Matthäus van Sigiswald Kuijken van het andere uiterste. Een minimaal aantal musici, geen dirigent en de acht solozangers zijn ook het koor. Wellicht voor sommigen even wennen, maar wetenschappelijk onderzoek toonde aan dat dit dichtbij de praktijk van de 18e eeuw komt.

Michal Citroen maakte voor Het Spoor Terug deze documentaire met onder andere Sigiswald Kuijken, zijn ensemble, en Leo Samama en Govert Jan Bach.

Ze deden meer dan alleen grasmaaien, bomen snoeien en onkruid schoffelen: de tuinbazen die in dienst van de adel de parken, moestuinen, kassen, kwekerijen en bossen van de Nederlandse landgoederen beheerden. Ze bouwden vanaf de 17e eeuw een indrukwekkend vakmanschap op.

Tuinhistorica Lenneke Berkhout onderzocht voor haar boek over de geschiedenis van het tuinieren in Nederland drie generaties Gussekloo, die vanaf de jaren 30 van de 19e eeuw tot halverwege de 20e eeuw als tuinbaas de tuinen, parken en bossen van landgoed Duivenvoorde beheerden. Het is een verhaal van vakmanschap, bloei en uiteindelijke teloorgang. Een documentaire van Mathijs Deen.

Thuis kan je alles naar eigen smaak inrichten. Maar reis je met de trein, dan zit je in het interieur van Niels Greif en zijn team. Greif was bijna een halve eeuw designer bij de Nederlandse Spoorwegen en schreef daarover het boek Treinen ontwerpen. Radiomaker Marten Minkema spreekt Greif en wil alles weten over de perfecte treinstoel, kunst in de trein en de eeuwige strijd tussen design en techniek.

Over de trein valt veel te vertellen! Via deze link vindt u drie interviews ter aanvulling op de radiodocumentaire: www.vpro.nl/vpronl/programmas/ovt/lees/nieuws/2022/Het-Spoor-Terug--treindesign.html.

Iris heeft het gevoel steeds beter te begrijpen waarom en hoe de geschiedenis in haar opstond. Maar er is één ding dat ze nog niet begrijpt: Die angst die ze voelde toen ze maanden geleden bij een lichaamscoach was en die ze zonder erbij na te denken verbond met haar oma en haar vader. Alsof het een herinnering van hen was die op de een of andere manier bij haar terecht kwam. Kun je je iets van een ander herinneren? En zo ja, hoe werkt dat dan?

In Het Spoor Terug herhalen we deze week de reportage ‘Independence: een eigen gasinstallatie voor Litouwen.’

Sinds de oorlog in Oekraïne maken veel Europese landen zich grote zorgen over de afhankelijkheid van Russisch gas. Diezelfde ongerustheid was er in 2014 al, na de annexatie van de Krim. Litouwen leek toen als eerste met een eigen drijvende LNG-terminal het energie-monopolie van Moskou te doorbreken. Met de terminal, niet toevallig tot 'Independence' gedoopt, kan Litouwen zelf vloeibaar aardgas importeren uit Noorwegen en het bovendien doorverkopen aan de andere Baltische landen en Finland. Een reportage uit 2014 van Laura Stek i.s.m. Ligita Pucetaite voor Bureau Buitenland; over energie onafhankelijkheid en de trauma’s uit het Sovjet-verleden.