قصه‌خوانی با علی‌رضا روشن

سندباد در شهر بوزینگان با روش نارگیل‌چینی آشنا می‌شود. اهالی شهر، سنگ زلاطیه (یک‌جور سنگریزه صیقلی از جنس و شکل سنگ‌های کنار رودخانه)به طرف بوزینگان درخت‌های‌ نارگیل پرت می‌کنند و بوزینه‌ها هم برای مقابله به مثل، نارگیل به طرفشان می‌اندازند.سندباد بعد از این که از نارگیل‌های مرغوب یک بار مفصل می‌بندد، سوار بر کشتی تجاری، آن شهر را به مقصد بصره ترک می‌کند. در راه، کشتی در جزایر دیگر لنگر می‌اندازد و سندباد در هر کدام از این جزیره‌ها کالای باب تجارت تهیه می‌کند؛ از جزیره‌ای فلفل و میخک، از جزیره‌ای عود قَماری و چینی، از جزیره‌ای مروارید، و نهایتا دست پر به بغداد برمی‌گردد.

سیمرغ و جفت خشمگینش کشتی حامل سندباد و بازرگانان دیگر را با سنگ‌های کوه‌اندازه خرد می‌کنند. سندباد شناکنان خودش را به جزیره‌ای می‌رساند. در آن جزیره پیرمردی فرتوت را می‌بیند که در کرانه‌ی نهر آبی نشسته و محزون و غمزده است. پیرمرد می‌خواهد به آن طرف نهر برود اما توان ندارد. از سندباد خواهش می‌کند او را بر کول بگیرد و از نهر آب بگذراند. سندباد او را به دوش می‌گیرد اما پیرمرد از گرده او پایین نمی‌آید. آن پیر که‌ در داستان سندباد «شیخ دریا» نامیده می‌شود، یک شخصیت اسطوره‌ای ایرانی به نام «دَوال پا» است. جانوری آد‌م‌نما که بر دوش طعمه‌اش می‌نشیند و تا زمانی که جان او را نگیرد، هرگز پایین نمی‌آید.

سندباد بحری از بیابان الماس نجات پیدا می‌کند و به بغداد باز می‌گردد.
او در شرح سومین سفرش برای سندباد حمال، از گیرافتادن کشتی بازرگانان در کوه بوزینگان می‌گوید.

کشتی بازرگانان، سندباد و تجاری را که پشت یک نهنگ را با جزیره اشتباه گرفته‌اند، ترک می‌کند.
سندباد از تکان نهنگ به دریا می‌افتد و شناکنان خودش را به جزیره‌ای عجیب می‌رساند که در آن از مادیان‌های دریایی کره‌گیری می‌کنند.

«نمکی»قصه‌ای‌ست که در جهان رویا اتفاق می‌افتد و داستان ‌اقبال هفت خواهر را که کوچکترین‌شان نمکی نام دارد روایت می‌کند. این هفت خواهر باید به وقت خواب، به نوبت هر هفت در خانه را ببندند. شبی که نوبت نمکی‌ست، شش در را می‌بندد اما در هفتم را که در اتاق خودش باشد باز می‌گذارد و سر بر بالش می‌گذارد. ناگاه دیوی از در هفتم به خانه می‌آید و نمکی را به سرزمین رویا میبرد.هرچند قصه نمکی ادعای طرح مسائل اجتماعی را ندارد اما همین‌که پول و غذا و زینت و زیبایی در عالم خواب نصیب فقرا می‌شود، خود به قدر کفایت گویای زیرمتن پنهان این قصه است. و نکته دیگر این که نمکی فقیر است و دیگران شاه‌پسر و شاهدخت. و این نمکی فقیر ا‌ست که شازده‌های متمول را از طلسم دیو نجات می‌دهد.موسیقی این برنامه با سازهایی اجرا شده که برای خواباندن کودکان نواخته می‌شوند زیرا تحلیل من این بود که نمکی قصه‌ی یک رویاست و همه شخصیت‌های آن کسانی هستند که در هفتم را باز گذاشته‌اند و در یک مکان، در یک رویا، همدیگر را دیده‌اند.

«مرغ سخنگو» داستان همیشگی و پرتکرار بلاها و مصیبت‌هایی‌ست که حسادت و تنگ‌چشمی به سر آدم می‌آورد. سه خواهر قصه شبی دور هم جمع شده‌اند و با هم از آرزوهایشان می‌گویند. ارزوی خواهر بزرگ این است که زنِ آشپز شاه بشود. وسطی آرزو می‌کند زن وزیر باشد و کوچکتره که دوست ندارد آرزویش را به زبان بیاورد، بعد از پاپیچ شدن خواهرها می‌گوید: «آرزوی من اینه که زن خود شاه بشم»! سه خواهر نمی‌دانند که شاه پشت پنجره کلبه‌ است و آرزوهاشان را می‌شنود... این قصه در مناطق مختلف ایران با اسم‌های دیگر مثل «پسر کاکل‌زری» هم روایت شده. من روایت آمل را برای شما خوانده‌ام.

در این قسمت قصه مشهور «کره دریایی» [=کره‌اسب دریایی] را که با نام «کره بادی» هم روایت شده برایتان خوانده‌ام.
مشهدی گلین‌خانم (متولد دهه ۱۲۵۰ شمسی) که در برنامه کتابخوانی او را اجمالا معرفی کرده‌ام، این قصه را بین سال‌های ۱۳۲۲ تا ۱۳۲۶ در خانه علی جواهر کلام روزنامه‌نگار معروف تعریف کرده و لارنس پاول الول ساتن، خبرنگار و محقق نفت و ایرانشناس بریتانیایی آن را همراه قصه‌های دیگر گلین روی کاغذ آورده. (برای اطلاعات بیشتر رجوع کنید به مقدمه اولریش مارزلف بر کتاب قصه‌های مشدی گلین‌خانم، نشر مرکز، ۱۳۷۶).
گلین‌خانم که بعضی از این قصه‌ها را سال ۱۳۱۹ در اولین رادیو ایران، یعنی «رادیو تهران» خوانده بود، یک‌سال پس از گردآوری قصه‌هایش توسط الول ساتن، در سال ۱۳۲۷ از دنیا می‌رود.
بعضی قصه‌های گلین که به قول الول ساتن بیشتر از هزار داستان در حافظه درخشانش داشت، توسط ساتن در بریتانیا ترجمه، چاپ و منتشر می‌شود و بعدها دستنویس‌های فارسی آن به اولریش مارزلف آلمانی می‌رسد که او هم اندکی پس از مرگ ساتن در سال ۱۳۶۳، این قصه‌ها را به آلمانی چاپ و منتشر می‌کند.
امیدوارم از این قصه لذت ببرید و از پیر قصه‌گوی ما، مشهدی گلین‌خانم عزیز، به نیکی یاد کنید.

قسمت اول داستان تا جایی پیش رفت که دلارام هر شب یکی از چهل کنیزش را که تو چهره و ریخت و قیافه باهاش مو نمی‌زدند جای خودش قالب می‌کرد و می‌فرستاد به بستر سعید. سعید هم که از صدقه‌سری بلعیدن دل و جگر مرغ سعادت هر صبح یک کیسه صداشرفی زیر بالش‌اش سبز میشد، چهل روز تمام، هر روز صد اشرفی میداد و خیال می‌کرد با دلارام همبستر می‌شود.
شب چهل و یکم دلارام رفت تو فکر که: «این بابا این همه اشرفی رو از کجا درمیاره؟» و بو برد که حتما دل و جگر مرغ سعادت را قورت داده. این شد که شب آخر خودش رفت به بستر سعید و حسابی با شراب کهنه مستش کرد. وقتی شراب کارگر افتاد، یک لگد قایم خواباند به کمرش و سعید هم که مستِ پاتیل و لایعقل بود، دل و جگر را بالا آورد.
تا اینجا شنیده بودیم که سعید از خواب مستی پا شد، دید ای دل غافل، از صد اشرفی هر روزه خبری نیست.
حالا بشنویم ببینیم داستان سعید به کجا ختم می‌شود. این را هم بگویم که در آخر قصه مرغ سعادت دو تا داستان خیلی کوتاه کهن هم خوانده‌ام که یک‌جورهایی شبیه قصه کنجشگک اشی‌مشی است.