Þjóðlegir þræðir - Hlaðvarp um handverk

Í þessum síð­asta þætti í annarri seríu sitjum við á jötu­band­inu og spjöllum um allt milli him­ins og jarð­ar. Les­inn er fjár­hús­lestur upp úr upp­á­halds­bók lands­manna, Jónasi Jónassyni frá Hrafna­gili. Þáttinn má að sjálfssögðu sjá á youtube, hér!

Það er loks­ins komið að því að við stöndum við stóru orðin og heim­sækjum hæfi­leika­kon­una Jos­ef­inu Mor­ell að Giljum í Hálsa­sveit í Borg­ar­firði. Hún vill læra allt sem við­kemur hand­verki og gengur bara vel að klára þann lista. Ef hún er í vafa, þá er alltaf hægt að gúggla og byrja svo bara.

Hvort er betra að höggva menn í herðar niður eða skjóta af boga með heima­gerðum örv­um? Við heim­sækjum Akra­nes í þessum þætti og finnum þar hand­verks­mann­inn Guð­mund Steinar sem leyfir okkur líka að kíkja í kistil­inn þar sem hann hefur spunnið svo­lítið hross­hár og fleira.

​

Anna og Sig­rún eru hreinar og beinar en um leið harðar í horn að taka þegar þær fara yfir nota­gildi horna og beina í hand­verki. Þau voru ekki aðeins notuð í nytja­hluti heldur leik­föng og skraut. Eru horn og bein eitt­hvað nýtt í nútím­an­um? Kemur í ljós.

Allir pabbar og afar kunna að skera út, er það ekki? Eða er það ekki þannig leng­ur? Þjóð­legir þræðir fundu alla­vega fjöl­hæfa konu sem sker út ævin­týri, í menn­ing­ar­borg­inni Stykk­is­hólmi, hvar ann­ars­stað­ar? 

Hvern hefur ekki dreymt um að eiga taum úr tagli af upp­á­halds hest­inum sínum eða skart­grip úr hár­inu af ömmu gömlu? Í gegnum ald­irnar hefur hár verið notað bæði í nytja­hluti og skraut. Heyrum um allskyns hár, af alls kyns skepn­um, til­valið að hlusta á Hárið í kjöl­far­ið.

Anna og Sig­rún kafa ofan í flók­inn heim íslenskra þjóð­bún­inga fyrr og síð­ar; klæða sig í ótelj­andi und­ir­pils, næla á sig silfur for­mæðr­anna og setjum upp vafasöm höf­uð­föt. Loks­ins fá hlust­endur að heyra frá Nor­egs­armi þátt­anna og fræð­ast um bunadsmafí­una þar í landi. 

Ef þú vilt vita hvar leir er að finna í nátt­úr­unni, spurðu þá börn­in. Eða vega­vinnu­fólk­ið, því það er búið að finna hann. Í heim­sókn okkar til Sig­ríðar Erlu í Leir 7 í Stykk­is­hólmi komumst við að því að það er til ljóm­andi góður og vinn­an­legur leir á Vest­ur­landi og að úr honum er hægt að gera hvað sem er.

​

Oft hefur verið gaman á mörk­uðum bæði nú sem fyrr. Bændur flykkj­ast að með vað­mál­in, ull­ina, vör­urnar eða til þess eins að sýna sig og sjá aðra. Anna og Sig­rún lögðu land undir fót og tóku þátt í Pak­hus­strik 2019 í Kaup­manna­höfn nú í sept­em­ber. Þar kenndi ýmissa grasa og þær stöllur fóru að velta fyrir sér hand­verks­há­tíðum hjá nágrönnum vorum og hvert væri gaman að skella sér næst...?

Þófar­inn segir okkur allt um þá list að þæfa ull í bæði nyt­sam­lega hluti og stór­kos­leg lista­verk. Við fáum inn­sýn inn í verk Stein­unnar Stein­ars­dótt­ur, lista­konu í Borg­ar­nesi sem hefur fært þæf­ingu upp á hærra stig, endi­lega lítið á mynd­irnar á fés­bók­ar­síð­unni Þjóð­legir þræð­ir. Berg­lind fékk frí frá okkur þessa vik­una en við bætum það upp með söng og tali um dýrð­lega keytu. Lesa má meira um ævin­týri Sig­rúnar og Önnu Drafnar á www.­kvikvi.is.

Í þessum sið­asta þætti ser­í­unnar hitti Anna for­mann Kan­ínu­rækt­ar­fé­lags Íslands og lít­ils­háttar kan­ínu­bónda að máli, sem vill svo til að er Sig­rún, hinn þátta­stjórn­andi Þjóð­legra þráða. Þær komu sér vel fyrir í fjár­húsum þeirrar síð­ar­nefndu, klipptu angórukan­ínu og ræddu kan­ínu­rækt og kan­ínu­fiðu. Öllu var þessu varpað í beinni útsend­ingu á face­book síðu þátt­ar­ins, þar sem enn er hægt að finna mynd­bandið.

Í þætt­inum um vef­ar­ann höldum við áfram að ræða um vað­mál sem lengi vel var helsta útflutn­ings­vara Íslend­inga. Í nútíma sam­fé­lagi er hins vegar lítið um að fólk sé með risa­vax­inn vefstól í stof­unni hjá sér. Hins vegar vill svo til að við fundum slíka konu í Borg­ar­firði, sem ekki er með einn heldur tvo vefstóla uppi. Við heim­sóttum vefn­að­ar­kennar­ann og lista­kon­una Snjó­laugu Guð­munds­dóttir á Brú­ar­landi á Mýrum og heyrðum mörg tor­kenni­leg orð sem við erum enn að melta. Meira um ævin­týri Önnu og Sig­rúnar má lesa um á www.­kvikvi.is.

Við erum öll ein­hvers konar hönn­uðir inni við bein­ið. Hvað veldur því að við viljum skreyta fatnað okkar með litum og mynstrum? Í þætt­inum kíkjum við á sjóna­bækur og gömul munstur um leið og við ræðum nútíma­hönnun og hlut­verk karl­manna í því sjón­ar­spili. Berg­lind segir frá lita­vali skand­in­ava í prjóna­skap og Jónas gefur okkur ráð um hvernig hægt sé að halda sér vak­andi yfir prjón­unum fram eftir nóttu. Sjá má fleiri ævin­týri Sig­rúnar og Önnu Drafnar á www.­kvikvi.is.

Nú hætta bændur sér út á sjó. Er það óhætt? Geta þær klætt sjó­mann nægi­lega vel? Hversu mörg nöfn geta verið yfir vett­linga? Koma þær að tómum kof­anum hjá Jónasi í þetta sinn? Hvernig er hægt að bera kennsl á sjó­rekið lík? Fæst ein­hver botn í stóra dugg­ara­peysu­m­ál­ið? Og síð­ast en ekki síst: hvernig ber maður fram orð­ið"G­urnsey”?? Fylgist með ævin­týrum Sig­rúnar og Önnu Drafnar á www.­kvikvi.is.

Við fórum í ótrú­lega fróð­lega og skemmti­lega heim­sókn til Guð­rúnar Bjarna­dóttur jurta­lit­ara í Hespu­hús­inu henn­ar, í Anda­kíl í Borg­ar­firði. Þar fengum við að kíkja í alls kyns ilm­andi potta og snerta alla litaflór­una í hill­un­um. Það kemur á óvart hversu gjöful íslensk nátt­úra er þegar kemur að jurta­lit­un. Það gæti verið að loks­ins sé komið hlut­verk fyrir hina umdeildu lúpínu. En við höfum samt ekki mögu­leik­ann á að fram­kalla bleikan og bláan lit úr inn­lendri flóru. En við fáum að vita hvaðan þeir koma. Meira um ævin­týri Sig­rúnar og Önnu Drafnar má sjá á www.­kvikvi.is.

Hvert ferðu ef þig langar í vandað hand­verk? Í þætt­inum færðu að vita allt um hand­verks kaup­menn á Vest­ur­landi, sem reyndar eru aðal­lega kon­ur. Berg­lind veltir fyrir sér mun­inum á íslensku og norsku ull­ar­peys­unni og Jónas fræðir okkur um búð­ar­ferðir fyrri tíma. Sig­rún ein­beitir sér sveitt að því að fall­beygja orðið "lundi" um leið og Anna passar að hún rugli ekki saman Gall­erí Lunda í Stykk­is­hólmi við lunda­búð­irnar í Reykja­vík­ur­hreppi. Sjá má fleira um ævin­týri Önnu og Sig­rúnar á www.­kvikvi.is.

Er eitt­hvað sæt­ara en geitakiðlingur sem klifrar upp í barna­vagn? Allir ættu að hafa kíkt í heim­sókn til Jóhönnu á Háa­felli í Hvít­ár­síðu í Borg­ar­firði sem rekur Geit­fjár­setur Íslands. Miðað við öll örnefnin sem tengd eru við geitur hér á landi er ljóst að þær hafa verið hér frá land­námi þó svo að fjöldi þeirra hafi verið mjög mis­jafn. En þær eru ekki bara sætar og skemmti­leg­ar, þær eru líka nyt­sam­leg­ar. Hvern­ig? Hlust­aðu nú. Meira um ævin­týri Sig­rúnar og Önnu Drafnar má sjá á www.­kvikvi.­is.

Í þessum þætti er spjallað um spuna, tæki og tól, gamla rokk­inn og fleira. Rædd er þegar spuna­bylgjan mikla reið yfir árið 1991 þegar Ull­ar­selið á Hvann­eyri var stofn­að. Við heyrum líka um spuna í forn­sögum frá henni Berg­lindi og fáum að sjálf­sögðu heil­ræði frá Jónasi vik­unn­ar. Meira um Sig­rúnu og Önnu á www.­kvikvi.is.

Fyrsti þáttur í  fyrstu seríu af Vest­ur­landi þar sem vin­kon­urnar Anna Dröfn og Sig­rún Elíasdóttir velta vöngum og fræð­ast um íslenskt hand­verk. Í þessum fyrsta þætti verður spjallað um eig­in­leika íslensku ull­ar­innar og notk­un­ar­mögu­leika ullar í for­tíð og nútíð. Lesin er valin klausa upp úr bók Jónasar frá Hrafna­gili, Íslenskir þjóð­hætt­ir, í Jónasi vik­unn­ar. Einnig er inn­legg frá Berg­lindi Ingu prjón­ara í Alvdal, hvernig frændur vorir í Nor­egi nýta sína ull. Sér­stakt umfjöll­un­ar­efni þátt­ar­ins er allar hliðar hlands í ull­ar­vinnslu áður fyrr.