Tạp chí đặc biệt

Trả đũa Iran : Israel nhắm đến cơ sở hạt nhân ? ; Bị hạ oanh tạc cơ Tupolev 22, Nga mất một lá bài để oanh kích ồ ạt Ukraina ; Tăng trưởng quý 1 của Trung Quốc tăng nhưng cường quốc châu Á vẫn hụt hơi ; Ứng viên tổng thống Mỹ Donal Trump không bị bỏ rơi dù phải hầu tòa ; 50.000 người Ấn Độ hàng ngày vẫn trầm mình trong dòng sông Hằng ô nhiễm. Trên đây là một số chủ đề của Tạp chí Thế giới Đó đây tuần này.

Trả đũa Iran : Israel nhắm đến cơ sở hạt nhân ?

Israel khẳng định đã “chốt” kế hoạch trả đũa Iran sau vụ huy động hơn 300 tên lửa và drone tấn công Nhà nước Do Thái. Ngày 19/04/2024, nhiều vụ nổ đã xảy ra ở Ispahan, miền trung Iran, nơi có cơ sở hạt nhân Natanz. Theo cơ quan thông tấn Iran Tasnim, cơ sở “hoàn toàn an toàn”. Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (AIEA) xác nhận “không có bất kỳ thiệt hại nào” tại các khu hạt nhân, đồng thời kêu gọi kiềm chế.

Một số quan chức cấp cao Mỹ cho rằng các vụ nổ là đòn trả đũa của Israel, nhưng được tiến hành trực tiếp từ lãnh thổ Iran. Tấn công vào các cơ sở hạt nhân ở Iran là một trong ba khả năng trả đũa của Israel được giới chuyên gia nêu lên trước đó vì Nhà nước Do Thái không muốn Iran có bom nguyên tử.

Tính đến cuối tháng 02/2024, khối lượng uranium được Iran làm giàu đã cao gấp 27 lần mức cho phép, được ấn định trong thỏa thuận Vienna (JCPOA) năm 2015, theo báo cáo mới nhất của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế. Kể từ khi tổng thống Donald Trump rút Mỹ khỏi thỏa thuận, Iran tiếp tục chương trình làm giàu uranium. Trả lời đài RFI ngày 19/04, nhà nghiên cứu Heloïse Fayet, Viện Quan hệ Quốc tế Pháp - IFRI, cho biết :

“Chương trình hạt nhân của Iran nằm giữa hai điểm, không hẳn là quân sự nhưng cũng không hoàn toàn là dân sự. Nhưng có thể nói rằng Iran là“Quốc gia ở ngưỡng” hạt nhân, có nghĩa là nếu có một quyết định chính trị được ban hành về phát triển vũ khí hạt nhân, họ có năng lực công nghệ để tiến hành”.

Nhìn chung, các biện pháp trừng phạt của Mỹ đối với chương trình hạt nhân Iran hoặc của Liên Hiệp Châu Âu đối với việc Iran xuất khẩu vũ khí cho Nga... đều thiếu hiệu quả, theo nhận định của nhà nghiên cứu Heloïse Fayet :

“Iran bị Mỹ trừng phạt về chương trình hạt nhân, còn châu Âu nhắm vào việc Iran xuất khẩu vũ khí cho Nga vì Teheran bán drone cho Matxcơva và có thể là cả tên lửa đạn đạo. Vì vậy nhiều doanh nghiệp và cá nhân đã bị nhắm đến. Tuy nhiên, có thể thấy là các biện pháp trừng phạt không phải quá hiệu quả vì Iran tiếp tục làm giàu uranium, tiếp tục sản xuất tên lửa đạn đạo, tên lửa hành trình và drone. Những biện pháp trừng phạt không gây hậu quả cho chính phủ Iran, cũng như cho Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi Giáo vì thị trường “chợ đen” và khả năng lách các biện pháp trừng phạt vẫn rất lớn. Vụ tấn công của Iran nhắm vào Israel ngày 13/04 là bằng chứng rõ nhất cho thấy những chiến lược gây sức ép tối đa do ông Donald Trump áp đặt, hiện giờ vẫn được tiếp tục phần nào, không đem lại hiệu quả”.

Bị bắn hạ oanh tạc cơ Tu-22, Nga mất một lá bài để oanh kích ồ ạt Ukraina

Một phi công của Nga bị thiệt mạng khi oanh tạc cơ Tupolev 22M3 bị rơi. Ngày 19/04, Matxcơva và Kiev đưa ra hai phát biểu khác nhau. Nga cho là do “sự cố kỹ thuật” còn Ukraina khẳng định chiến đấu cơ Nga đã bị bắn hạ. Oanh tạc cơ Tu-22M3 mang tên lửa tầm xa là thủ phạm các vụ bắn phá thành phố, làng mạc Ukraina.

Trả lời đài RFI ngày 19/04, chuyên gia về địa-chính trị Ulrich Bounat, nhà nghiên cứu liên kết tại Open Diplomacy, nhận định đây là một thắng lợi mang ý nghĩa biểu tượng cho Ukraina :

“Bắn hạ loại chiến đấu cơ này, dù gì đó cũng chỉ là một trong số khoảng 40 chiến đấu cơ loại này, nhưng đúng, đó là loại máy bay đã được Nga sử dụng để thả bom, như vụ xảy ra sáng nay (19/04), trong đó có những loại bom rất lớn, rồi mang theo tên lửa Kh-22, ban đầu là tên lửa chống hạm nặng đến 1 tấn. Nhưng chính những tên lửa này lại được Nga sử dụng tấn công thành phố Dnipro và nhà ga xe lửa vào sáng nay (19/04). Nếu Ukraina bắt đầu bắn hạ được chiến đấu cơ Tu-22 mang được bom đạn cỡ lớn, việc đó buộc Nga phải xem lại cách oanh kích, như sử dụng tên lửa hành trình, tên lửa đạn đạo, drone... Nhưng tôi cho rằng thiệt hại này khiến Nga mất đi một lá bài trong chiến dịch oanh kích ồ ạt các thành phố và công trình hạ tầng của Ukraina”.

TrungQuốc : Tăng trưởng quý I tăng nhưng cường quốcchâu Á vẫnhụt hơi

Tăng trưởng quý I/2024 của Trung Quốc khả quan hơn dự báo, tăng 5,3% so với mức “khoảng 5%”. Tuy nhiên, ngày 16/04, Quỹ Tiền Tệ Quốc Tế cảnh báo nguy cơ “hụt hơi” trong quá trình phục hồi kinh tế của Trung Quốc do cuộc khủng hoảng nhà ở và tiếp tục duy dự báo tăng trưởng ở mức 4,6% trong năm 2024, thấp hơn so với mục tiêu được Bắc Kinh đề ra “khoảng 5%”. Con số này cũng thấp hơn nhiều so với mức tăng trưởng thần kỳ mà Trung Quốc đạt được trong những thập niên gần đây, trừ giai đoạn Covid-19.

Trả lời đài RFI ngày 16/04, chuyên gia Marc Julienne, giám đốc Trung tâm châu Á, Viện Nghiên cứu Quan hệ Quốc tế Pháp - IFRI, cho rằng “nền kinh tế Trung Quốc rất đánglongại”.

“Tôi nghĩ rằng Trung Quốc đang ở trongtìnhthế đánglongại. Nền kinh tế Trung Quốc dựa vào hai trụ cột rất quan trọng từ 30 năm nay. Trụ cột thứ nhất là sản xuất công nghiệp, gia công và xuất khẩu. Trụ cột thứ hai là bất động sản. Từng chiếm đến 1/4 GDP của Trung Quốc, ngành bất động sản hiện chững lại hoàn toàn. Cònvềvấn đề xuất khẩu, do nhu cầu thế giới giảm, hàng xuất khẩu của Trung Quốc cũng bị chậm lại đáng kể trong những năm gần đây.

Lĩnh vực kinh tế cũng bị trì trệ. Chúng tôi thấy có sự thoái vốn đầu tư vào Trung Quốc trong quý III/2023. Đầu tư trực tiếp nước ngoài vào Trung Quốc lần đầu tiên bị âm sau khoảng 30 năm bởi vì môi trường kinh doanh ở Trung Quốc đã xấu đi từ vài năm nay và xu hướng này vẫn tiếp tục trong khi không thấy bất kỳ cải cách nào có thể thu hút các công ty nước ngoài đến đầu tư vào Trung Quốc”.

Mỹ : Trump không bị bỏ rơi dù phải hầu tòa

Đúng cao điểm vận động tranh cử, ông Donald Trump phải ra hầu tòa từ ngày 15/04. Ông Trump là cựu tổng thống Mỹ đầu tiên đối mặt với tố tụng hình sự. Vụ “Stormy Daniels”, được đặt theo tên của nữ diễn viên khiêu dâm mà cựu tổng thống bị cáo buộc đã mua chuộc im lặng của bà cho chiến dịch tranh cử tổng thống năm 2016, sau đó ngụy trang số tiền thành chi phí tranh cử. Ứng viên đảng Cộng Hòa coi đây là phiên tòa chính trị nhằm ngăn cản ông trở lại Nhà Trắng.

Vụ kiện chưa chắc đã ảnh hưởng đến chiến dịch tranh cử và sự ủng hộ của những cử tri truyền thống của nhà tỉ phú. Trả lời đài RFI ngày 15/04, chuyên gia về Hoa Kỳ Romual Sciora, nhà nghiên cứu cộng tác tại Trung tâm Nghiên cứu Quốc tế và Chiến lược - IRIS, giải thích :

“Chúng ta có thể thấy một số thành viên Hội thánh Phúc âm sẽ hơi bị sốc chẳng hạn hoặc bớt nhiệt tình với ông Trump khi kết thúc phiên tòa này, bất luận kết quả thế nào. Nhưng chúng ta đừng quên rằng đối với các phong trào truyền giáo Phúc âm, ông Trump thực sự là người được Chúa chọn và do đó phải tha thứ cho những lỗi lầm của ông vì ông là sứ giả của Chúa để khôi phục nước Mỹ trở lại sự vĩ đại ban đầu. Cho nên, theo tôi, kết quả của vụ Stormy Daniels sẽ không gây tác động về cuộc bầu cử tháng 11 đến nhữngthành phầncử tri này”.

Ấn Độ : 50.000 ngườihàng ngàyvẫn trầm mình trong dòng sông Hằng ô nhiễm

Từ ngày 19/04, gần một tỷ cử tri Ấn Độ đi bỏ phiếu bầu Quốc Hội và ông Narendra Modi có thể sẽ tiếp tục giữ thêm một nhiệm kỳ thủ tướng. Nhưng lời hứa làm sạch dòng sông Hằng (Ganges) linh thiên được đưa ra từ đợt tranh cử lần trước vẫn chưa được thực hiện. Năm 2018, nước sông bị ô nhiễm cao gấp 3.000 lần ngưỡng tiêu chuẩn của Tổ Chức Y Tế Thế Giới.

Hàng ngày, chừng 3 tỉ lít nước thải đổ thẳng ra dòng sông vẫn có khoảng 50.000 người xuống tắm, theo ghi nhận trong phóng sự ngày 17/04 của đặc phái viên RFI Cléa Broadhurst tại Benares (Varanasi), bang Uttar Pradesh, cứ địa quan trọng của thủ tướng Narendra Modi :

“Tẩy uế dòng sông Hằng là lời hứa từ lâu của ông Narendra Modi. Nhưng hiện giờ, tiến sĩVishwambhar Nath Mishra, Viện Công nghệ Benares, cho rằng hiện trạng dòng sông còn kinh khủng hơn cách đây 10 năm. Ông phẫn nộ : “Nhiều người xuống tắm vì kính trọng. Một số khác thì uống nước sông chứa đầy phân. Chị thấy chấp nhận được không ? Việc này dẫn đến các bệnh về da, dịch tả, tiêu chảy”.

Theo ông, vẫn có thể tẩy rửa được dòng sông nếu thực sự triển khai mọi phương tiện, nguồn lực được dành cho việc này : “Cần phải chặn nguồn xả nước xú uế ra sông, tiếp theo là chuyển hướng chảy trước khi nước ra sông và xử lý nước thải cho đến khi có thể tái sử dụng. Họ đã không triển khai đúng quy trình hệ thống này”.

Đối với một số đông người vẫn quen đến tắm hàng ngày, như Prateek, họ không quan tâm đến mức độ sạch của nước sông Hằng. Ông nói : “Đối với chúng tôi, không cần biết nước có sạch hay không. Chúng tôi tôn thờ sông Hằng, như một người mẹ. Tắm trong dòng nước thánh là một trải nghiệm hoàn toàn khác. Chúng tôi vẫn tắm và không sợ gì cả”.

Hàng ngày có khoảng 50.000 người đến ngụp lặn trong dòng sông linh thiêng nhất Ấn Độ”.

Nga cấp thêm đãi ngộ đặc biệt cho lính đi chiến đấu ở Ukraina; Hơn nửa triệu trẻ em không được đến trường ở Gaza; Pháp thử nghiệm công nghệ giám sát an ninh bằng camera tích hợp thuật toán trong kỳ Thế Vận Hội; Dịch bệnh sốt xuất huyết ở Nam Mỹ. 

Tại Nga, trong tuần vừa qua, các phương tiện truyền thông Nga tiết lộ rằng những người tham gia vào chiến tranh Ukraina kể từ nay sẽ nhận được đãi ngộ đặc biệt khi đi máy bay, bên cạnh nhiều ưu tiên khác được đưa ra từ đầu cuộc chiến. Ở Nga, những người lính đi chiến đấu ở Ukraina được coi là anh hùng. Từ Matxcơva, thông tín viên Anissa el Jabri giải thích thêm :

« Ngày càng có nhiều người mặc quân phục tại các sân bay của Nga. Họ là quân nhân hoặc các tình nguyện viên  đi nghỉ hoặc chuẩn bị đến các vùng chiến sự ở Ukraina. Có người kín tiếng, người thì cởi mở nói chuyện, họ đều biết là mình đang được hưởng những lợi ích nào, chẳng hạn như theo yêu cầu của chính phủ Nga, Cơ quan hàng không liên bang gửi công văn ghi rõ họ được hưởng dịch vụ ưu tiên.

Cụ thể là họ không cần xếp hàng khi làm thủ tục đăng ký và gửi hành lý, và có thể làm thủ tục kiểm tra an ninh trước tất cả mọi người hoặc được đăng ký đi một chuyến bay khác trong trường hợp chuyến bay của họ bị trễ hoặc bị hủy.

Các nhân viên cũng được yêu cầu xếp những ghế ngồi thoải mái nhất cho tất cả những ai mặc đồng phục, đặc biệt chú ý đến những hành khách này.

Cơ quan hàng không liên bang đã yêu cầu các công ty hàng không « có những trao đổi phù hợp với các nhân viên tại các sân bay và các phi hành đoàn ». Có thể nói rằng tất cả những đãi ngộ đặc biệt này được đưa ra sau nhiều sự cố, một số trường hợp không có gì đáng nói cả, nhưng một số trường hợp khác thì lại có vẻ nghiêm trọng, cho thấy bầu không khí hiện nay, ví dụ trường hợp của một binh lính trở về từ Ukraina, bị cáo buộc hút thuốc trong nhà vệ sinh của máy bay. Theo thủ tục thông thường, người này đã bị trục xuất khỏi máy bay và bị cảnh sát phạt. Trong bối cảnh nước Nga hiện nay, đây là một sai lầm nghiêm trọng trong cách xử lý. Vụ việc đã được trình lên lãnh đạo cao nhất của Ủy ban điều tra, Alexandre Bastrykine, thường chỉ quan tâm đến những vụ việc  lớn, chẳng hạn như vụ khủng bố tại nhà hát Crocus ở Matxcơva. Alexandre Bastrykine đã ra lệnh mở cuộc tố tụng hình sự đối với những người đã trục xuất người lính đó ra khỏi máy bay.

Phản ứng này, nói chung là những khuyến nghị này minh họa cho những gì đang xảy ra ở Nga từ nhiều tháng qua. Một khế ước xã hội đã được điều chỉnh : tôn vinh hùng người lính chiến đấu ở Ukraina như là những anh hùng. Theo chính quyền Nga, đó là những anh hùng mà xã hội Nga phải tỏ lòng tôn kính, ngay cả trong những khoẳng khắc đời thường nhất, dù họ có những hành động, cử chỉ nào đi chăng nữa.”

Tại Nga, con cái của những người lính đi chiến đầu ở Ukraina cũng nhận được nhiều đãi ngộ đặc biệt, chẳng hạn như có chỗ ưu tiên tại các trường đại học, ngay cả tại những trường danh giá. Hồi đầu tháng này, 02/04, Quốc Hội Nga đã thông qua một luật cấm sa thải những người trở thành góa phụ do chiến tranh Ukraina, vào năm mà họ mất chồng. Trước đó, lệnh cấm chỉ liên quan đến những phụ nữ có con nhỏ dưới 3 tuổi hoặc mẹ đơn thân có con dưới 14 tuổi, hoặc con bị khuyết tật dưới 18 tuổi.

Hơn 600 000 trẻ không được đến trường từ khi chiến tranh nổ ra

Liên quan đến cuộc chiến ở Gaza, sau 6 tháng chiến tranh, các cuộc đàm phán giữa Israel và Hamas vẫn bế tắc. Quốc tế vẫn tiếp tục thúc giục Israel mở cửa cho phép chuyển nhiều viện trợ vào Gaza, nơi mà những người Palestine đang cận kề nạn đói. Chính quyền Hamas thường xuyên cập nhật số liệu về thương vong và thiệt hại ở dải đất hơn 2 triệu dân. Israel đã rút quân ở một số khu vực nhưng vẫn tiếp tục các chiến dịch tấn công nhằm tiêu diệt Hamas. Kể từ đầu cuộc chiến cho đến nay, theo UNICEF, khoảng 635 000 trẻ em trong độ tuổi đến trường không được đến lợp một buổi nào.

Thông tín viên Rami Al Meghari từ Gaza và Sami Boukhelifa, từ Jerusalem, cho biết thêm thông tin :

 “Tại dải Gaza, hiện gần như chỉ còn toàn đống đổ nát. 300 trường học, dù là trường trung học, đại học đều không còn hoạt động. Các cơ sở giáo dục đã bị phá hủy hoặc trở thành nơi lánh nạn của người dân. Line năm nay 12 tuổi. Ngày cuối cùng cô đến trường là từ tháng 10 năm ngoái, hồi đầu cuộc chiến. Cô bé nói : ‘Cháu nhớ trường lớp. Cháu muốn quay trở lại trường và gặp lại bạn bè, giáo viên. Cháu nhớ cảm giác được cầm bút và có thể viết, nhớ lúc mở sách ra và đọc. Cháu cũng rất muốn có thể làm những điều như vậy’. Bên cạnh Line là anh trai của cô, Saleh, một học sinh trung học. Saleh cho biết : ‘Trước kia, chúng tôi có thể sống đúng nghĩa. Chúng tôi có một căn nhà, chúng tôi không thiếu thốn gì. Nhưng nay, chúng tôi sống dưới một căn lều, thay vì đến trường, đi học, để có tương lai, chúng tôi dành thời gian hàng ngày để dọn dẹp, đi các chặng đường dài vác các bình nước, để có nước uống. Chúng tôi đã mất tất cả. Ở đây, mọi thứ đã bị phá hủy’. Tại Gaza, theo UNICEFF, 300 cơ sở giáo dục, tương đương với 92 % không còn hoạt động được nữa.”

Pháp thử nghiệm công nghệ giám sát an ninh tại Thế Vận Hội

Về thời sự nước Pháp, gần 100 ngày trước Thế Vận Hội Paris 2024, một báo cáo của Thượng Viện Pháp được công bố hôm thứ Tư, 10/04 vừa qua, chỉ ra rằng Pháp có thể “giành huy chương vàng về an ninh”tại sự kiện này. Theo AFP, đây sẽ là lần đầu tiên Pháp thử nghiệm giám sát video bằng thuật toán (VSA). Được Quốc hội Pháp chấp thuận vào năm ngoái, các camera đặc biệt này được tích hợp phần mềm phân tích hình ảnh. Không chỉ giám sát về giao thông, tại khu vực công cộng, nhà ga mà loại công nghệ này cũng có thể cho phép xác định các đợt bùng phát hỏa hoạn, sự di chuyển của đám đông, đồ thất lạc, hoặc sự hiện diện của phương tiện hoặc người trong khu vực cấm…

Hiện vẫn chưa rõ Paris sẽ lắp đặt bao nhiêu camera nhưng việc triển khai công nghệ này bị chỉ trích mạnh mẽ bởi các hiệp hội bảo vệ quyền tự do cá nhân, đặc biệt là với khả năng “nhận dạng khuôn mặt”, theo Katia Roux, nhà hoạt động tại Tổ chức Ân xá Quốc tế Pháp, được AFP trích dẫn. Bà Katia cũng nhấn mạnh rằng “không có các đánh giá độc lập, minh bạch, chỉ ra hiệu quả của các loại công nghệ như vậy trong việc giảm tội phạm hay chống khủng bố”. Bà nhắc lại rằng Thế Vận Hội 2012 ở Luân Đôn, ban tổ chức cũng đã triển khai các công nghệ giám sát, có cả nhận diện khuôn mặt, và sau sự kiện, các loại công nghệ này vẫn ở đó.

Về phần mình, bộ Nội Vụ Pháp khẳng định rằng các công ty phụ trách lắp đặt, triển khai loại công nghệ này đều không nêu ra khả năng nhận diện khuôn mặt hay biển số xe…

Dịch sốt xuất huyết lan rộng ở châu Mỹ

Về thời sự châu Mỹ, gần đây, nhiều nước Nam Mỹ như Brazil, Paraguay hay Achentina, theo AFP, đang phải đối mặt với dịch sốt xuất huyết trầm trọng, Trong vòng 3 tháng đầu năm, các cơ quan y tế tại khu vực đã ghi nhận 3,5 triệu ca nhiễm, hàng ngàn người tử vong do loại virus lây truyền qua vết đốt của muỗi mang mầm bệnh. Trong một báo cáo hồi đầu tháng Tư, Tổ chức Y tế Liên Mỹ đã kêu gọi các nước trong khu vực có hành động tập thể, cùng diệt trùng, xử lý các nơi muỗi sinh sản, tăng cường năng lực của các dịch vụ y tế, để chẩn đoán sớm và điều trị nhanh chóng, đồng thời giáo dục công chúng cách phòng ngừa và xác định các triệu chứng.

Tại Achentina, mùa hè nóng bức ẩm ướt là điều kiện lý tưởng cho muỗi phát triển. Đợt bùng phát dịch sốt xuất huyết năm nay được cho là“kỷ lục”, với hơn 230 000 người nhiễm bệnh. Quốc gia Nam Mỹ này cũng phải đối mặt với tình trạng thiếu các sản phẩm diệt muỗi, chống muỗi. Chính phủ của Javier Milei ngày càng nhận nhiều chỉ trích vì thiếu hành động chống dịch.

Từ thủ đô Buenos Aires, thông tín viên Théo Conscience tường trình :

“Trên cửa kính của một hiệu thuốc tại trung tâm Buenos Aires, một tấm biểu được treo lên ghi bằng chữ in hoa : “Ở đây không có thuốc chống muỗi”. Dược sĩ tại hiệu thuốc giải thích : “Chúng tôi không có bởi vì không có cách nào để nhập được hàng. Chúng tôi làm việc với ba nhà cung cấp nhưng cả ba đều không có hàng từ hơn một tháng qua”. Ông Eloy Garnica quản lý hiệu thuốc này, bày tỏ bất bình trước sự thụ động của chính phủ khi phải đối mặt với dịch sốt xuất huyết đang hoành hành hiện nay, thiếu các chương trình phòng ngừa. Ông nói : “Chúng tôi không có bất cứ thông tin nào. Hôm trước, tôi nghe bộ trưởng Y Tế phát biểu, phải nói rằng tôi thấy rất xấu hổ vì những gì ông ta nói”.

Vào tuần trước, bộ Y Tế Achentina chỉ đề xuất người dân tránh mặc quần cộc, áo ngắn tay để tự bảo vệ khỏi bị muỗi cắn. Chính phủ cũng dỡ bỏ thuế nhập khẩu thuốc chống muỗi để giải quyết tình trạng thiếu hàng, nhưng đối với cô Sara, hiện đã đi khắp các cửa hàng để tìm thuốc, thì những hành động của chính phủ là chưa đủ. Cô nói : “Đối với tôi, Nhà nước cần phải hiện diện nhiều hơn. Các bệnh viện đã quá tải. Người ta phải đợi 5 tiếng khi đi đến khu cấp cứu và rồi lại bị trả về nhà. Chính phủ không làm gì cả, phải nói rằng họ không quan tâm”.

Chính phủ Achentina cũng từ chối đưa thuốc của viện nghiên cứu Takeda vào chiến lược tiêm chủng quốc gia, mặc dù loại thuốc này đã được cơ quan y tế phê duyệt và được sử dụng ở Brazil. Trước tình trạng Nhà nước thiếu hành động, nhiều tỉnh của Achentina đã tự mua thuốc và bắt đầu phân phát miễn phí cho người dân.

Hồng Kông trục xuất đại diện của tổ chức Phóng viên không biên giới

 Nhìn sang châu Á, vài tuần sau khi chính quyền đặc khu hành chính thân Bắc Kinh tăng cường Luật an ninh quốc gia, được cho là để chống lại “các đe dọa từ nước ngoài”, một đại diện của tổ chức Phóng viên Không biên giới đã bị trục xuất khỏi Hồng Kông hôm thứ Tư vừa qua.

Từ Hồng Kông, thông tín viên Florence de Changy, cho biết thêm thông tin : “Vài phút sau khi Cedric Alviani, phụ trách khu vực châu Á của tổ chức Phóng viên Không biên giới qua khu vực hải quan mà không gặp bất cứ vấn đề gì, thì ông nhận được thông báo bà Aleksandra Bielakowska, mang quốc tịch Bồ Đào Nha, giám đốc của tổ chức phi chính này, đã bị giữ lại. Ông Alvani cho biết : “Tôi nghĩ rằng lý do duy nhất mà bà Aleksandra mà không phải tôi bị nhắm vào là vì bà ấy đến dự phiên xử của Lê Trí Anh (Jimmy Lai) và truyền thông cũng nhắc đến tên của bà.  Tôi cũng không biết luật Hồng Kông ra làm sao, liệu họ có lập một danh sách đen những người không được chào đón và đưa cho hải quan hay không, và yêu cầu phải thông báo với cơ quan an ninh quốc gia nếu gặp vấn đề gì” 

Sau vài phút kiểm tra kỹ lưỡng và màn thẩm vấn kỹ lưỡng, Aleksandra Bielakowska đã phải ký một văn bản chỉ ra rằng bà ấy đã bị giữ lại tại cửa khẩu, và bị trục xuất, một vài giờ sau đó, bà được đưa trở lại máy bay. Bà nói : “Họ đã đưa tôi trở lại máy bay và đưa giấy tờ của tôi cho phi hành đoàn và bảo rằng tôi không được giữ chúng cho đến khi hạ cánh ở Đài Loan. Trong chuyến bay, phi hành đoàn rất tử tế với tôi, nhưng trước khi lên máy bay, tôi bị đối xử như một tội phạm”. 

Từ vài năm qua, Hồng Kông đã từ chối nhập cảnh đối với nhiều nhà nghiên cứu (có cả người Pháp), những nhà bảo vệ nhân quyền hoặc ít nhất là một nhà báo Nhật Bản. Chính quyền từ chối giải thích các vụ trục xuất này một cách có hệ thống.”

Hoa Kỳ thay đổi lập trường trong cuộc chiến ở Gaza, đặt điều kiện với Israel. Cơ quan tiếp nhận đơn xin bồi thường thiệt hại chiến tranh ở Ukraina chính thức hoạt động. Phiến quân Hồi giáo tấn công lực lượng an ninh ở Iran. Bắc Triều Tiên thử tên lửa đạn đạo mới. Trên đây là những chủ đề chính trong mục tạp chí Thế giới đó đây tuần này.

Cuộc chiến giữa Irael và Hamas tại dải Gaza vẫn là chủ đề được chú ý trong tuần qua, đặc biệt là về lập trường của Hoa Kỳ đối với đồng minh Nhà nước Do Thái, ngày càng bị chỉ trích vì các cuộc tấn công đẫm máu ở Gaza.

Nội dung cuộc điện đàm kéo dài 30 phút giữa tổng thống Joe Biden và thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu, theo AFP, được nêu ra một cách « cẩn trọng » trong thông cáo của Nhà Trắng, đề cập đến khả năng « Hoa Kỳ có thể thay đổi chính sách liên quan đến Gaza, tùy theo các quyết định mà Israel đưa ra ngay lập tức ». Joe Biden coi vụ tấn công « không cố ý » của Israel, lấy đi sinh mạng của 7 nhà hoạt động nhân đạo tại tổ chức World Central Kitchen ở Gaza, là « không thể chấp nhận được ». Lãnh đạo Hoa Kỳ cũng yêu cầu Nhà nước Do Thái cho phép nhiều viện trợ nhân đạo có thể tiếp cận Gaza dễ dàng hơn, làm việc với các nhà đàm phán trung gian để trao trả con tin, cũng tìm kiếm thỏa thuận ngừng bắn ngay lập tức. Trước áp lực từ Hoa Kỳ, sáng thứ Sáu, Israel đã thông báo tạm thời cho phép chuyển hàng viện trợ tới Gaza, thông qua cảng Ashdod và cửa khẩu Erez.

Đây là lần đầu tiên, kể từ khi Israel oanh kích Gaza, sau vụ lực lượng Palestine Hamas tấn công khủng bố, cách nay sáu tháng, Joe Biden đặt điều kiện, « ra tối hậu thư » với đồng minh Israel. Liệu tiếp theo, Biden có tính đến việc đình chỉ việc chuyển giao vũ khí cho Israel hay không ? Báo chí Hoa Kỳ tiết lộ rằng hôm xảy ra vụ tấn công khiến 7 tình nguyện viên nhân đạo bỏ mạng ở Gaza, cũng là ngày mà chính phủ Hoa Kỳ phê duyệt việc chuyển hàng ngàn quả bom cho Israel.

Theo The Economist, Hoa Kỳ trên thực tế vẫn tiếp tục viện trợ cho Israel ngay cả khi quan hệ giữa Biden và ông Netanyahu trở nên xấu đi. Vào tháng 12 năm ngoái, ông Biden đã lách Quốc Hội để thông qua việc bán đạn pháo xe tăng và các thiết bị khác cho Israel trị giá 107 triệu USD. Martin Quencez, nhà nghiên cứu về quan hệ quốc tế tại German Marshall Fund có trụ sở ở Paris, trả lời RFI Pháp ngữ, cho rằng « Joe Biden bị mắc kẹt giữa việc muốn chỉ trích Benjamin Netanyahu nhiều hơn và cách hành xử của chính phủ Israel và việc phải tiếp tục hỗ trợ một đối tác ở một khu vực nào đó...  ».

Ông Biden cũng phải chịu áp lực từ những người ủng hộ Palestine, được cho là chiếm số lượng lớn những cử tri có thể bầu cho ông vào cuộc bầu cử sắp tới đối mặt với Donald Trump.

Cơ chế bồi thường thiệt hại trong chiến tranh Ukraina

Về chiến tranh Ukraina, kể từ thứ Ba tuần này, ngày 02/04, Cơ quan tiếp nhận đơn đòi bồi thường thiệt hại chiến tranh Ukraina, có trụ sở tại La Haye, Hà Lan,  được thành lập năm 2023 theo quyết định của Hội đồng Toàn châu Âu, chính thức đi vào hoạt động, có thể tiếp nhận các báo cáo, các đơn xin bồi thường thiệt hại do cuộc xâm lược của Nga. Ngay ngày đầu tiên, trong cuộc họp báo sau sự kiện này, ngoại trưởng Ukraina cho biết đã có hàng trăm người nộp đơn xin bồi thường thiệt hại. Cơ quan này dự trù có thể sẽ tiếp nhận khoảng 10 triệu yêu cầu tương tự.

Từ La Haye, thông tín viên Stéphanie Maupas cho biết thêm :

« Đây là bước đầu tiên hướng tới việc đền bù (những thiệt hại từ chiến tranh). Người Ukraina được khuyến nghị báo cáo những thiệt hại do chiến tranh gây ra đối với tài sản của họ. Trong tương lai, họ có thể nộp đơn xin bồi thường vì mất người thân, về những thương tích, các vụ bạo lực tình dục, tra tấn hay bị cưỡng bức đưa ra khỏi lãnh thổ Ukraina hoặc các thiệt hại khác do cuộc xâm lược của Nga. Nhà nước Ukraina và các doanh nghiệp của nước này cũng có thể xin bồi thường những tổn thất phải gánh chịu từ đầu cuộc xâm lược của quân đội Nga, 24/02/2022. Tuy nhiên, cần phải thiết lập một cơ chế quốc tế để các quỹ có thể phân bổ bồi thường cho các nạn nhân. Ukraina hy vọng rằng quỹ này sẽ được bổ sung nhờ vào các tài sản tịch thu từ các trừng phạt từ đầu cuộc chiến, nhắm vào Nhà nước Nga và các cá nhân, đặc biệt là từ các tài phiệt Nga.

Những người tham gia vào cuộc hội nghị này cho rằng các tài sản của Nga đã bị đóng băng sẽ vẫn bị phong tỏa cho đến khi nào Nga chấm dứt cuộc xâm lược Ukraina và bồi thường những thiệt hại đã gây ra. Tuy nhiên, khoản lãi thu được từ các tài sản đóng băng này có thể lên đến hàng tỷ euro mỗi năm và khoản này có thể dùng để bồi thường thiệt hại chiến tranh.

Hội nghị kết thúc vào tối thứ Ba, bộ trưởng ngoại giao Ukraina Dmytro Kuleba nhắc lại yêu cầu của Kiev về mong muốn thành lập một tòa án đặc biệt để xét xử những thủ phạm chính trong cuộc xâm lược của Nga ».

Phiến quân Hồi giáo tấn công lực lượng an ninh ở Iran

Về thời sự Trung Đông, trong tuần vừa qua, hôm 03/04, tại Chabahar và Rask, miền đông nam Iran, các cuộc tấn công của nhóm Hồi giáo cực đoan đã khiến nhiều người thiệt mạng, trong đó có 10 người thuộc lực lượng an ninh của Iran. Thông tín viên Siavosh Ghazi, từ Tehran, cho biết thêm thông tin :

« Theo quan chức Iran, hơn 20 chục người được trang bị vũ khí, đã tham gia vào cuộc tấn công nhắm vào hai căn cứ của Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran, một căn cứ Hải quân và một đồn cảnh sát. Tehran đã cáo buộc nhóm phiến quân Jaïsh al-Adl (Quân đội của công lý) theo hệ Hồi giáo Suni, đứng đằng sau các vụ tấn công này.

Vào tháng 12 năm ngoái, nhóm này đã tấn công một đồn cảnh sát trong vùng, khiến 12 người thiệt mạng thuộc lực lượng an ninh. Iran đã dùng tên lửa, và drone tấn công vào 2 căn cứ của nhóm Jaïsh al-Adl tại Pakistan. Islamabad sau đó đã có hành động trả đũa, vụ việc này đã gây ra căng thẳng giữa hai nước.

Vụ tấn công hôm thứ Tư, 03/04, là một trong những chiến dịch lớn nhất mà nhóm Jaïsh al-Adl thực hiện tại tỉnh này trong thời gian gần đây. Nhóm phiến quân Hồi giáo này cũng thường xuyên thực hiện các vụ tấn công chống lại lực lượng an ninh tại các khu vực giáp với biên giới Pakistan. Vùng Sistan-Baloutchistan có cộng đồng người theo đạo Hồi Sunni khá đông đảo. Iran cáo buộc Pakistan không có hành động đủ mạnh để chống lại nhóm Jaïsh al-Adl, hiện đang ẩn náu tại nước này. Theo Tehran, nhóm này được hậu thuẫn bởi cơ quan tình báo Hoa Kỳ và Israel, để thực hiện các hành động nhằm gây bất ổn Iran.

Bắc Triều Tiên lại thử tên lửa mới

Nhìn sang châu Á, hôm thứ Ba, 02/04 vừa qua, Bắc Triều Tiên thông báo đã bắn thử thành công một tên lửa đạn đạo siêu thanh tầm trung. Loại tên lửa của Bình Nhưỡng, được đặt tên là Hwasong 16-B có gì đặc biệt, liệu có khiến Seoul và đồng minh lo ngại hay không ? Thông tín viên Nicolas Rocca từ thủ đô Hàn Quốc, cho biết thêm thông tin :

« Sự hiện diện của Kim Jong Un tại một buổi thử nghiệm tên lửa thường hé lộ tầm quan trọng của sự kiện đó ở Bắc Triều Tiên. Các kênh truyền thông của Nhà nước bố trí, dựng cảnh vụ phóng thử tên lửa Hwasong 16-B, một loại tên lửa siêu thanh sử dụng nhiên liệu rắn. Hai đặc tính này có thể làm nhiễu loạn hệ thống phòng thủ chống tên lửa của Mỹ và Hàn Quốc.

Tên lửa siêu thanh rất khó có thể bắn chặn được vì có tính cơ động cao, trong khi loại nhiên liệu rắn cho phép loại vũ khí này có thể được triển khai nhanh hơn. Theo lãnh đạo Bắc Triều Tiên, cải tiến công nghệ này có nghĩa là tất cả các tên lửa chiến thuật, tác chiến và chiến lược ở các tầm bắn khác nhau của Bình Nhưỡng có thể được trang bị những khả năng này, cùng với một đầu đạn hạn nhân mang tính cơ động.

Thế nhưng với Bình Nhưỡng, vẫn cần cẩn trọng như thường lệ. Các khả năng của tên lửa mới Hwasong 16-B gây tranh cãi. Seoul và Tokyo ước tính rằng tên lửa đã bay khoảng 600 km, trong khi Bắc Triều Tiên lại khẳng định “tầm bắn giới hạn ở 1000 km vì lý do an toàn ».

Chất ô nhiễm "vĩnh cửu"

Về vấn đề môi trường, gần đây loại hóa chất PFAS, được mệnh danh là hóa chất vĩnh cửu vì gần như không thể phá hủy, ngày càng thu hút sự quan tâm của công luận. Hôm thứ Năm, 04/04, Hạ Viện Pháp đã thông qua một dự thảo nhằm cấm sản xuất, nhập khẩu và bán các loại sản phẩm có chứa PFAS tại Pháp, và sẽ có hiệu lực kể từ ngày 01/01/2026. Do áp lực vận động hành lang, các đồ dùng trong nhà bếp có chứa PFAS, chưa nằm trong danh sách cấm này.

PFAS là một dạng các phân tử tổng hợp có nguồn gốc từ nhựa, theo AFP, xuất hiện vào những năm 1950 tại Hoa Kỳ. Những phân tử này được tìm thấy trong bao bì, chảo chống dính, sản phẩm tẩy rửa, sơn, thuốc trừ sâu, dầu gội, trong một số loại mỹ phẩm như mascara, trong bọt chữa cháy hoặc thậm chí trong thuốc. « Chất ô nhiễm vĩnh cửu », khi bị tích tụ trong môi trường, làm ô nhiễm đất, sông, không khí, thực phẩm và cả các sinh vật sống, bao gồm cả con người.

Theo Cơ quan Môi trường Châu Âu, FSPA có thể gây rối loạn nội tiết, gây ung thư, tổn thương gan, các bệnh về tuyến giáp, thúc đẩy béo phì và thậm chí là vô sinh.

Tại Mỹ, gần đây, nhiều tập đoàn lớn sản xuất chất PFSA như 3M, Chemours, DuPont, Corteva…, đã phải trả khoản bồi thường lớn để tránh các thủ tục tố tụng. Thông tín viên RFI Loubna Anaki cho biết thêm thông tin :

« Các thỏa thuận đã chiếm nhiều mặt báo tại Hoa Kỳ vào năm ngoái, và đã được tư pháp Hoa Kỳ thông qua gần đây. Các tập đoàn nói trên bị liên can vì sản xuất các sản phẩm có chưa chất ô nhiễm vĩnh cửu, và họ đã chấp thuận chi trả rất nhiều tiền.

Đầu tiên là tập đoàn 3M, đã cam kết chi từ 10 đến 13 tỷ đô la trong 13 năm tới. Tập đoàn này bị truy tố vì sản xuất một loại bọt nước được dùng trong cứu hỏa, để dập tắt các đám cháy. Hợp chất PFSA có trong loại bọt nước này sau đó đã chảy xuống đất (gây ô nhiễm).

Khoản tiền mà tập đoàn này phải trả sẽ được dùng để hỗ trợ hệ thống phân phối nước uống công cộng đạt tiêu chuẩn.

Về phía các tập đoàn như Chemours, DuPont et Corteva, họ sẽ phải trả hơn 1 tỷ đô la vì phải chịu trách nhiệm làm ô nhiễm nước trên khắp nước Mỹ.

Một nghiên cứu gần đây được thực hiện trên khoảng 700 địa điểm cho thấy 45% nước từ vòi (nước máy), của Mỹ chứa chất ô nhiễm vĩnh cửu. »

Đối với cuộc xâm lăng Ukraina của Nga, ngày 22/03/2024 có thể là một cái mốc. Điện Kremlin lần đầu tiên sử dụng từ ‘‘chiến tranh’’, từ ngữ vốn bị nghiêm cấm kể từ khi Matxcơva khởi sự cuộc chiến với tên gọi chính thức là ‘‘chiến dịch quân sự đặc biệt’’. Giới quan sát lo ngại đây là dấu hiệu báo trước việc Nga sẽ ban bố lệnh ‘‘tổng động viên’’, huy động thêm quân cho cuộc chiến chống Ukraina.

Ít giờ sau tuyên bố nói trên, một nhà hát ở ngoại ô thủ đô nước Nga bị tấn công, khiến hơn 140 người chết. Tổ chức Nhà nước Hồi giáo nhận đứng sau vụ khủng bố nhưng Matxcơva tìm mọi cách đẩy trách nhiệm về phía Ukraina và phương Tây. Ngoại trưởng Ukraina công du New Delhi nhằm tìm kiếm sự ủng hộ của Ấn Độ. Các nhà máy lọc dầu của Ấn Độ từ chối nhập khẩu dầu mỏ Nga, do áp lực Mỹ. Giới nhân quyền tại Israel chống lại quyết định của chính phủ nước này cưỡng ép trẻ em Palestine, đang điều trị ung thư ở Jerusalem, trở về địa ngục trần gian ở Gaza. Trên đây là các chủ đề chính của tạp chí Thế giới Đó đây tuần này.

***

Vụ khủng bố kinh hoàng nhắm vào nhà hát Crocus có phần làm lu mờ một diễn biến đáng chú ý khác trước đó ít giờ. Phát ngôn viên điện Kremlin, Dmitri Peskov, nhắc đến việc đất nước ‘‘đang trong tình trạng chiến tranh’’ trong hai cuộc trả lời báo giới. Ông Peskov nhấn mạnh, ‘‘về mặt chính thức’’, cuộc chiến tại Ukraina ‘‘vẫn là chiến dịch đặc biệt, nhưng về mặt thực tế, đây đã là một cuộc chiến tranh’’.

Ngôn từ lắt léo : ‘‘Chiến tranh’’ là phi nghĩa, ‘‘chiến dịch quân sự’’ là chính nghĩa

Vì sao với Matxcơva, phân biệt ‘‘chiến tranh’’ với ‘‘chiến dịch đặc biệt’’ lại quan trọng ? Từ ‘‘chiến tranh’’ vốn là từ bị cấm dùng để chỉ cuộc xâm lăng. Người phạm luật có thể bị phạt tới 15 năm tù. Tính đến tháng 1/2024 vừa qua, tổng cộng đã có 350 người bị truy tố. Báo chí Pháp tìm cách giải mã những lắt léo về ngôn từ trong các tuyên bố của Matxcơva. Theo Le Figaro, trên thực tế, từ ngữ ‘‘chiến tranh’’ vốn đã được nhiều lãnh đạo cao cấp Nga sử dụng, nhưng không phải là để gọi tên cuộc chiến xâm lăng của Nga chống Ukraina, mà để lên án cuộc chiến của phương Tây chống Nga tại Ukraina.

Trong thông điệp Liên bang hôm 29/02/2024, tổng thống Nga Vladimir Putin nói: "chúng ta không gây chiến tại vùng Donbass, nhưng chúng ta nhất định làm tất cả để chấm dứt nó’’. Nói tóm lại, Nga không phải là thủ phạm mà là nạn nhân. Và với Matxcơva, "chiến dịch quân sự đặc biệt’’ là cuộc chiến chính nghĩa trong phạm vi hạn chế để đáp trả cuộc chiến tranh phi nghĩa. 

Cổ vũ cho ‘‘tình trạng chiến tranh’’ : Nhà cầm quyền rảnh tay hơn

Vì sao điện Kremlin đưa ra tuyên bố lúc này ? Theo Le Figaro, thông điệp này rõ ràng là hướng đến phương Tây, như lời giải thích của phát ngôn viên Peskov, ‘‘một khi tất cả các nước phương Tây đứng về phía Ukraina, thì đối với chúng ta, đây là một cuộc chiến tranh’’. Tuyên bố của ông Peskov được đưa ra sau khi các nước châu Âu khẳng định đoàn kết sát cánh với Kiev, nước Pháp tuyên bố không loại trừ khả năng phương Tây gửi quân hỗ trợ Ukraina. Điều đáng chú ý là sau tuyên bố của Peskov, người dân Nga chắc chắn vẫn bị cấm sử dụng từ ‘‘chiến tranh’’, nhưng nhà cầm quyền Nga sẽ rảnh tay hơn nhiều trong việc mở rộng tuyên truyền để huy động dân chúng. Phát ngôn ngôn viên nói đến ‘‘chiến tranh’’ là nhằm thuyết phục người dân hành động theo đòi hỏi của chế độ. Phát ngôn viên điện Kremlin huấn thị: ‘‘Mỗi người phải hiểu điều này có ý nghĩa gì để chủ động tham gia’’.

Thông điệp của phát ngôn viên Peskov gợi nhắc đến một đợt động viên lớn lần thứ hai (tiếp theo đợt động viên hơn 300.000 người Nga hồi tháng 9/2022). Theo chuyên gia về chiến tranh Ukraina, Huseyn Aliyev, Đại học Glasgow, Anh Quốc, được đài France 24 dẫn lời, ‘‘chiến dịch đặc biệt’’ đồng nghĩa với một cuộc chiến xa xôi, ít ảnh hưởng đến đời sống hàng ngày của dân Nga. Với tuyên bố ‘‘có chiến tranh’’, điện Kremlin rõ ràng muốn lôi cuốn toàn dân Nga vào cuộc.

Kích động dân Nga thù hận phương Tây : Mưu đồ của điện Kremlin

 Ông Jeff Hawn, trường London School of Economics, nhấn mạnh phát biểu này là ‘‘một giai đoạn quan trọng trong việc xây dựng diễn ngôn tuyên truyền cho cuộc chiến (của Nga) chống phương Tây nói chung, và trong đó Ukraina chỉ là một chiến trường’’. Giới quan sát chú ý đến việc hai ngày trước tuyên bố của Peskov, bộ Quốc Phòng Nga thông báo thành lập hai tập đoàn quân mới, với quân số ước tính 200.000 người.

Chế độ Putin dường như đã thành công trong việc khiến một bộ phận người Nga tin rằng có bàn tay của Ukraina trong vụ khủng bố. AFP dẫn lời nhà đạo diễn 29 tuổi, Ivan Marnitch, có một người bạn bị khủng bố giết hại, cho rằng ‘‘phải có người Ukraina, có một tài phiệt Ukraina’’ đằng sau những chuyện này. Mẹ của Ivan, bà Elena Marnitch, 65 tuổi, cho rằng kẻ chủ mưu chính là Ukraina, và việc các thủ phạm trực tiếp là dân Trung Á Tadjikistan, chỉ là nhằm để dễ bề quy tội cho tổ chức Nhà nước Hồi giáo.

Trong lúc tổng thống Nga liên tục tìm cách để hướng nghi ngờ về việc những kẻ khủng bố có căn cứ tại Ukraina, ngày 26/03, đích thân lãnh đạo cơ quan an ninh Nga FSB, Alexandre Bortnikov, trực tiếp đưa ra phỏng đoán là ‘‘Ukraina và phương Tây’’ đã tạo điều kiện cho vụ khủng bố. Cả lãnh đạo tình báo Nga Nikolai Patrouchev cũng nhấn mạnh thủ phạm ‘‘chắc chắn’’ là Ukraina, cho dù không đưa ra bất cứ bằng chứng nào.

‘‘Quân sự hóa toàn dân’’

Vụ khủng bố nhà hát Crocus có nguy cơ trở thành một tác nhân ‘‘giúp’’ chế độ Putin kích động tình cảm hận thù, kích động người Nga đối đầu với Ukraina và với phương Tây nói chung. Một số nhà quan sát cũng chú ý đến phát biểu của người được mệnh danh là ‘‘bộ não’’ của chế độ Putin, Aleksandr Dugin, đưa ra ít ngày trước tuyên bố đất nước ‘‘có chiến tranh’’, kêu gọi ‘‘quân sự hóa’’ toàn bộ xã hội Nga, từ kinh tế đến giáo dục, tư tưởng, để bảo đảm giành chiến thắng. Quan điểm được hãng tin nhà nước Nga Novosti đăng tải. Không cần đợi đến vụ khủng bố, chế độ Putin đã sẵn sàng cho việc tăng tốc quân sự hóa nước Nga.

Không chỉ ‘‘bộ não’’ của Putin nói đến việc ‘‘quân sự hóa toàn dân’’. Những nhà nghiên cứu làm việc trong các cơ sở nghiên cứu gọi là độc lập ở Nga, như ông Rouslan Poukhov, một chuyên gia về quân sự, trong một cuộc trả lời phỏng vấn báo Pháp, hôm 29/03, cũng khẳng định truyền thống từ dăm bảy thế kỷ nay của nước Nga, từ Ivan Đại đế cho đến chế độ cộng sản Xô Viết, cũng như nước Nga hiện nay, là ‘‘huy động toàn lực cho chiến tranh nếu cần, về quân sự, kinh tế, cũng như văn hóa’’, ‘‘để đặt đối phương trước lựa chọn, hoặc trả giá vô cùng lớn, hoặc phải chấp nhận thỏa hiệp với Nga’’.

Vận động hòa bình cho Ukraina : Ấn Độ nỗ lực hơn ?

Về cuộc chiến xâm lăng Ukraina, có một diễn biến đáng chú ý từ phía Ấn Độ, quốc gia cho đến nay vẫn giữ vị trí ‘‘trung lập’’. Lần thứ hai kể từ đầu chiến tranh, hôm thứ Tư tuần trước 20/03, thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi điện đàm với lãnh đạo Nga và lãnh đạo Ukraina trong cùng một ngày. Thủ tướng Ấn Độ nhắc lại với lãnh đạo hai nước là chỉ có con đường đối thoại và ngoại giao mới cho phép chấm dứt chiến tranh.

Thêm một dấu hiệu cho thấy vai trò gia tăng của Ấn Độ. Ngoại trưởng Ukraina Dmytro Kouleba công du Ấn Độ tuần này. Theo AFP, hôm qua 29/03, sau cuộc gặp giữa ngoại trưởng hai nước, ngoại trưởng Ấn Độ S. Jaishankar cho biết hai bên đặt mục tiêu thúc đẩy trở lại quan hệ thương mại song phương như thời trước chiến tranh.

Về cuộc hội kiến này, báo chí Ukraina nhấn mạnh đến thông báo của ngoại trưởng Kouleba về việc hai bên tập trung thảo luận về ‘‘Kế hoạch hòa bình’’ do Ukraina đề xuất. ‘‘Kế hoạch hòa bình’’ của Ukraina được coi là tâm điểm của một hội nghị về hòa bình cho Ukraina, do Thụy Sĩ nhận đăng cai. Theo báo chí Thụy Sĩ hôm 22/03, ngành ngoại giao Thụy Sĩ đang liên tục có các vận động, đặc biệt với các nước phương Nam thuộc nhóm BRICS. Ngoại trưởng Thụy Sĩ Ignazio Cassis cho hay, để bảo đảm thành công, thời điểm tổ chức hội nghị có thể phải hoãn lại, và không loại trừ việc ‘‘tổ chức hai hội nghị’’ riêng rẽ trong giai đoạn quá độ, để có thể thu hẹp khoảng cách giữa các phe. Cho đến nay Nga bác bỏ việc tham gia vào hội nghị hòa bình do Thụy Sĩ tổ chức, Trung Quốc thì kêu gọi để hội nghị hòa bình có kết quả, cần có sự tham gia của Nga.

Ấn Độ ngừng nhập dầu mỏ từ tập đoàn nhà nước Nga

Vẫn về chuyến công du Ấn Độ của ngoại trưởng Ukraina, trước chuyến đi này, ông Kouleba đã lên án việc Ấn Độ nhập khẩu dầu mỏ từ Nga là tiếp tay cho cuộc xâm lăng của Ukraina, ‘‘đằng sau mỗi thùng dầu Nga nhập về Ấn Độ là máu của người Ukraina.’’ Trên thực tế, ngay trước chuyến công du Ấn của ngoại trưởng Ukraina, việc nhập khẩu dầu Nga vào Ấn Độ đã bị đình trệ, do lo ngại bị Mỹ trừng phạt. Theo thông tin của nhiều hãng truyền thông quốc tế hôm 25/03, tất cả các nhà máy lọc dầu của Ấn Độ, bao gồm các công tư nhân và nhà nước, đều đang từ chối nhập dầu thô của Nga qua các phương tiện của tập đoàn vận tải dầu mỏ Sovcomflot. Nhiều tàu chở dầu Nga đang neo đậu ngoài khơi từ nhiều tuần nay.

Ấn Độ là khách hàng dầu mỏ Nga thứ hai sau Trung Quốc. Hồi năm ngoái, công ty nhà nước Nga Sovcomflot vận chuyển khoảng một phần năm sản lượng dầu thô của Nga sang Ấn Độ. Kể từ giờ, dầu Mỹ sẽ thay cho dầu Nga. Theo Reuters, khoảng 250.000 thùng dầu thô mỗi ngày từ Mỹ dự kiến sẽ đến Ấn Độ vào tháng tới, mức cao nhất từ hơn một năm nay. Theo chuyên gia Janis Kluge, cộng tác viên cấp cao về Đông Âu và khu vực Á-Âu tại Viện An ninh và Quốc tế Đức, Berlin, việc Ấn Độ ngừng nhập dầu từ Sovcomflot cho thấy tác động lớn của các lệnh trừng phạt Mỹ, tuy điều này không giải quyết được nạn Nga bán dầu ra ngoài thông qua ‘‘các đội tàu ma’’, nhưng sẽ buộc Nga phải tăng chi phí vận chuyển cho các hoạt động xuất khẩu.

Áp lực gia tăng của Mỹ diễn ra trong bối cảnh 290 tổ chức xã hội dân sự phương Tây và quốc tế, nhân dịp tròn hai năm Nga xâm lược Ukraina, kêu gọi phương Tây ‘‘ngừng tài trợ cho cỗ máy chiến tranh của Nga’’, với việc bịt các lỗ hổng trong hệ thống các trừng phạt nhắm vào hoạt động xuất khẩu dầu khí, nguồn thu chủ yếu của Matxcơva.

Trẻ Palestine điều trị ung thư bị đe dọa trả về địa ngục trần gian ở Gaza

Về cuộc chiến tranh tại dải Gaza, truyền thông Pháp đặc biệt chú ý đến số phận của nhiều em nhỏ Palestine, đang điều trị ung thư tại đông Jerusalem, bị chính quyền Israel quyết định trả về vùng lãnh thổ Gaza, đang chìm trong bạo lực và đói khát. Thông tín viên Sami Boukhelifah tường trình từ Jerusalem :

‘‘Tại khoa ungbướu nhi, bệnh viện Augusta Victoria ở khu vực đông Jerusalem, có một số trẻ em đến từ Gaza, như Amira 12 tuổi. Em bị liệt nửa người vì u não. Sau nhiều tháng điều trị, xạ trị và phục hồi chức năng, cô bé giờ đây đã đi lại được.

Bé Amira nói: “em không muốn quay lại Gaza. Em ước gì cha em và chị em đang ở đó có thể rời khỏi Gaza.Và tất cả gia đình sẽ đi nơi khác ... Ở đó họ đang trong nguy hiểm, nhà đã bị bom phá hủy.Tất cảđã biến thành cát bụi, giống như phần còn lại của Gaza. Gaza là quê hương em, nhưng em vẫn cần được chăm sóc ở đây. Em không thể sống trong một căn lều ở đó.Emvẫn đang điều trị ở đây để có thể đi lại và tay em giờ đã hoạt động bình thường.Hãy dừng cuộc chiến này lại!’’. Amirabật khóc.

Ở bên cạnh Amira, người mẹ Imane Sabbagh thừa nhận bà bất lực. Bà nói : ‘‘Tôi vô cùng đau khổ. Đôi khi Amira nói với tôi rằng nó muốn ở lại đây, và đôi khi nó nói nhớ cha và chị gái đến mức sẵn sàng quay trở lại Gaza và chết cùng họ. Tôi chẳng có cách nào cả. Tôi đang nhờ các bác sĩ ở đây giúp đỡ. Lẽ ra tôi phải mạnh mẽ vì con gái mình, nhưng giờ tôi không còn sức lực nữa. Trở lại Gaza ư? Ở đó, tôi thậm chí còn chẳng thế tìm được cho con gái mình một viên thuốc doliprane để giảm đau. Cùng lúc đó, đứa con gái kia của tôi đang ở Gaza thì gọi cho tôi và nói con muốn mẹ về.”

Giám đốc bệnh viện, bác sĩ Fadi Al Atrach, đang đấu tranh để những đứa trẻ thuộc nhóm 50 bệnh nhân người Gaza, có thể được phép ở lại Jerusalem :“Tôi không thể đưa họ trở lại Gaza, đấy sẽ là án tử hình đối với họ. Đó là một khu vực chiến tranh. Ngay cả những người khỏe mạnh cũng không thể sống sót ở đó.”

Số phận đau thương của các em nhỏ đang chờ quyết định của Tòa án Tối cao Israel chỉ là phần nổi của tảng băng chìm địa ngục trần gian ở dải Gaza, nơi đa số các bệnh viện bị Israel phá hủy, người dân đói khát, và khoảng 10.000 người bị ung thư đang phải sống trong tình cảnh tuyệt vọng.

Tiếng Pháp là ngoại ngữ được học nhiều thứ hai ở Hoa Kỳ. Số người nói tiếng Pháp tại Mỹ dao động từ 3,5 triệu người, nếu tính những người đang học, nói tiếng Pháp và phương ngữ có gốc tiếng Pháp, đến 11 triệu người nếu tính cả những người gốc Pháp, Canada-Pháp hoặc Haiti… Dĩ nhiên tiếng Pháp được nói nhiều ở những bang đông dân như New York và California, nhưng các bang Maine và Lousiana lại có tỉ lệ người dân nói tiếng Pháp cao nhất nhờ lịch sử gắn bó với Pháp ngữ.

Đại học Albany, bang New York, có hơn 200 sinh viên theo học tiếng Pháp ở mọi trình độ. Sau thời gian bị chững lại, giống như tình trạng chung của việc dạy và học ngoại ngữ tại Mỹ, chương trình tiếng Pháp dần được khôi phục, được cải cách để đáp ứng nhu cầu thực tế của sinh viên.

Nhân tuần lễ Quốc tế Pháp ngữ (từ 16-24/03/2024), RFI Tiếng Việt đặt câu hỏi với bà Véronique Martin, giáo viên tiếng Pháp tại Đại học Albany, kiêm phụ trách chương trình University in the High School (Đại học tại trường cấp 3), để hiểu hơn về chương trình tiếng Pháp.

RFI : Là giảng viên tại Khoa Ngôn ngữ, Văn học và Văn hóa, Đại học Albany, bà cũng phụ trách về liên lạc, hợp tác với các trường trung học dạy tiếng Pháp ở bang New York. Trước hết, bà có thể cho biết quá trình hình thành, phát triển của Ban tiếng Pháp và ban có vai trò như thế nào ?

Véronique Martin : Đại học Albany được thành lập năm 1848 và việc giảng dạy ngoại ngữ có lẽ bắt đầu vào khoảng đầu những năm 1900, lúc đó chỉ là một trường sư phạm chuyên đào tạo giáo viên trung học.

Tiếng Pháp nằm trong Khoa Ngôn ngữ, Văn học và Văn hóa, gồm 8 ngoại ngữ với 8 chương trình giảng dạy khác nhau. Chúng tôi đề xuất những khóa học từ trình độ sơ cấp đến trung cấp nâng cao, gần tương đương với trình độ B1, B2 trong hệ thống phân cấp của châu Âu.

RFI : Tiếng Pháp có phải là một ngoại ngữ được theo học nhiều ở Đại học Albany cũng như tại các trường cấp III trong bang New York ?

Véronique Martin : Trong thời gian dài, tiếng Pháp được theo học rất nhiều nhưng giờ thì ngày càng ít. Đại học chúng tôi nằm ở phía bắc bang New York, chỉ cách biên giới với Canada và tỉnh Québec (nói tiếng Pháp) khoảng 2 tiếng rưỡi. Từ những năm 1840, có rất nhiều người từ Québec đến tìm việc làm và định cư ở miền bắc bang. Vì vậy, trong số sinh viên học tiếng Pháp, có rất nhiều em có ông bà đến từ vùng Québec.

Ngoài ra, vì Đại học Albany là một trường rất lớn của bang New York nên chúng tôi cũng đón rất nhiều sinh viên đến từ thành phố New York, từ các quận như Bronx, Queens, Long Island. Những em này thường là người gốc Tây Phi, như Côte d’Ivoire (Bờ Biển Ngà), Bénin, Mali và Sénégal hoặc từ vùng Caribê, Haïti. Do đó, chúng tôi cũng có rất nhiều sinh viên có trình độ tiếng Pháp cao, có thể coi là một cộng đồng sinh viên Pháp ngữ, giúp chương trình của chúng tôi thêm phong phú.

RFI : Liệu có lý do nào đó để giải thích cho việc tiếng Pháp hiện ít được theo học hơn ? 

Véronique Martin : Thực ra phải nói là tiếng Pháp, cùng với tiếng Tây Ban Nha, là ngoại ngữ được giảng dạy nhiều thứ hai ở trường cấp III. Nhưng việc ngày càng có ít học sinh học tiếng Pháp hơn ở trường cấp II, cấp III và ở đại học là do nhìn chung, sinh viên quay lưng với ngoại ngữ. Đó là cả một vấn đề về cơ cấu. Đầu thập niên 2000, sinh viên đại học phải học ngoại ngữ trong hai học kỳ. Nhưng sau đó có một quyết định giảm việc học ngoại ngữ bắt buộc xuống còn một kỳ. Việc này đã tác động đến chương trình của chúng tôi.

Cũng cần phải lưu ý là trong khoảng đầu nhiệm kỳ thứ nhất của tổng thống Barack Obama có chủ trương tăng cường giảng dạy các môn khoa học ở cấp phổ thông và đại học, như khoa học tự nhiên, công nghệ, kỹ sư, toán học. Cho nên sinh viên ngày càng hướng về những môn này và nhìn chung là bỏ lơ ngoại ngữ hoặc các ngành Khoa học Xã hội Nhân văn. Đầu tháng 03 này, tôi nhận được tin nhắn của một giáo viên trung học làm việc chung, nói rằng ngày càng có ít học sinh theo học giờ tiếng Pháp của cô ở trường cấp III bởi vì các em thích học toán và khoa học hơn.

RFI : Trong bối cảnh như vậy, Bantiếng Pháp có cách làm như nào để thu hút thêm học sinh và để việc học và dạy tiếng Pháp hấp dẫn hơn ?

Véronique Martin : Một trong những điểm đầu tiên là chúng tôi tiếp tục làm việc với các trường cấp III đó để kết nối việc giảng dạy tiếng Pháp. Trong số những học sinh học tiếng Pháp nâng cao ở cấp III sẽ có những sinh viên tương lai theo học các lớp của chúng tôi ở đại học. Các em có thể tiếp tục ở trình độ cao hơn.

Vì thế, chúng tôi tiếp tục hợp tác với các giáo viên tiếng Pháp cấp III thông qua các khóa đào tạo, hoặc tổ chức Ngày hội Pháp ngữ trong khuôn viên trường vào tháng 03 hàng năm (năm 2024, diễn ra ngày 27/03). Có nghĩa là chúng tôi cũng có Ngày hội Pháp ngữ riêng và mời các em học sinh tham gia cùng sinh viên. Đó là một trong những ý tưởng để quảng bá tiếng Pháp trong trường và giúp kết nối các em học sinh với những người gốc Pháp vì chúng tôi mời một số người đến trường giao lưu.

Ngoài ra, chúng tôi thấy rằng sinh viên quay lưng với các tiết văn học nhưng lại quan tâm đến các giờ học tiếng Pháp chuyên ngành. Cho nên chúng tôi nảy ra ý tưởng tổ chức các giờ học tiếng Pháp kinh doanh và tiếng Pháp ngoại giao từ mùa thu năm ngoái (2023). Đây là xu hướng khá phổ biến ở Mỹ, ngày càng có nhiều chương trình đại học dạy tiếng Pháp chuyên ngành.

Dĩ nhiên, chúng tôi cũng tổ chức nhiều sự kiện khác cho sinh viên, như hoạt động văn hóa trong các câu lạc bộ tiếng Pháp hoặc các bàn tròn đối thoại. Chúng tôi cũng muốn đưa các em đến thành phố Montréal vì trường chúng tôi cách tỉnh Québec không xa lắm, như tôi nói ở trên. Và cuối cùng, chúng tôi khuyến khích các em lưu lại học tập ở Québec hoặc ở Pháp một thời gian trong lúc học đại học. Chúng tôi hỗ trợ các em tìm học bổng. Đó là một số dự án để khuyến khích việc học và giảng dạy tiếng Pháp của chúng tôi.

RFI : Chính phủ Pháp dành một ngân sách đặc biệt để khuyến khích chương trình dạy tiếng Pháp ở Hoa Kỳ. Sự hỗ trợ này có ích như nào đối với Ban tiếng Pháp của trường ?

Véronique Martin : Thực ra đó không phải là hỗ trợ trực tiếp nên chúng tôi không nhận được trợ cấp trực tiếp từ chính phủ Pháp. Từ vài năm nay, cơ quan văn hóa của Đại sứ quán Pháp ở Washington ngày càng đưa ra nhiều ý tưởng, dưới hình thức đào tạo giáo viên, hội thảo, học bổng, cũng như những chương trình hỗ trợ giáo viên trung học và đại học để họ phát triển dự án quảng bá tiếng Pháp, giúp khoa của họ thu hút hơn. Những sáng kiến đó rất được hoan nghênh. Người quan tâm phải làm đơn yêu cầu. Theo tôi, những sáng kiến mới này xuất phát từ việc ý thức được rằng tiếng Pháp đang bị thụt lùi ở mọi cấp tại Hoa Kỳ.

RFI Tiếng Việt xin chân thành cảm ơn bà Véronique Martin, giảng viên Ban tiếng Pháp, Khoa Ngôn ngữ, Văn học và Văn hóa, Đại học Albany, Hoa Kỳ.

Tiếng Pháp : Ngoại ngữ được dạy nhiều thứ hai tại Mỹ

Để chuẩn bị cho những sinh viên tiếng Pháp tương lai, nhiều trường cấp 3 ở Mỹ, phối hợp chặt chẽ với các trường đại học trong bang, đưa ra chương trình song ngữ hoặc các giờ tiếng Pháp tăng cường. Giảng viên đại học, như trường hợp bà Véronique Martin, đóng vai trò cố vấn giáo dục, theo dõi các giờ học và thông qua chương trình giảng dạy.

Là một nước đón nhiều dân nhập cư, Mỹ đã phát triển mô hình lớp song ngữ trong thập niên 1980 với tiếng Tây Ban Nha để đáp ứng nhu cầu của người dân nhập cư và ở bang Lousiana là tiếng Pháp. Từ những năm 2010, phong trào lớp song ngữ bắt đầu tăng tốc, nhất là ở bang Utah, nơi mở rất nhiều lớp song ngữ ở cấp 1 và 2 với những phương pháp giảng dạy thích hợp. Theo phóng sự được báo Le Monde đăng ngày 01/08/2022, ngay từ lớp 1, học sinh học nửa ngày với một ngoại ngữ đã chọn (tiếng Trung, Tây Ban Nha, Pháp, Bồ Đào Nha) cùng với một giáo viên nói tiếng mẹ đẻ, phần còn lại của ngày là học tiếng Anh với một giáo viên khác.

Pháp có lợi trong cuộc cải cách song ngữ vì những người nói tiếng Pháp đó sẽ trở thành những đại sứ cho văn hóa Pháp. “Đối với Pháp, đó là một bàn đạp thực sự cho quyền lực mềm”, theo nhận định của ông Mathieu Ausseil, tùy viên hợp tác giáo dục tại Đại sứ quán Pháp tại Mỹ, với báo Le Monde. Tuy nhiên, sau khi chương trình dạy ngoại ngữ bị thay đổi, từ bắt buộc hai học kỳ xuống còn một học kỳ, nhiều khoa tiếng Pháp bị cắt ngân sách nghiêm trọng, do thiếu sinh viên. Theo ông Mathieu Ausseil, “trong vòng 15 năm, từ 800 khoa tiếng Pháp rớt xuống còn 400”.

Các lớp song ngữ ngay từ bậc tiểu học mang lại hai lợi ích cho Pháp. Thứ nhất, bổ sung số sinh viên tiếng Pháp tương lai để ngăn đà trượt dốc này. Chương trình học không dành riêng cho tầng lớp khá giả nên có thể thu hút đông đảo người học. Thứ hai, chi phí ít tốn kém hơn so với những trường Pháp do Cơ quan Giáo dục Pháp ở nước ngoài quản lý bởi vì các cơ quan quản lý học đường Mỹ trả tiền lương cho giáo viên các lớp song ngữ.

Để hỗ trợ chương trình này, năm 2017, Pháp đã lập quỹ French Dual Language Fund, quyên được khoảng 1,5 triệu đô la đầu tư vào vật chất hoặc đào tạo giáo viên, đặc biệt là đồng hành trong việc triển khai các lớp tiếng Pháp chuyên ngành. Còn đối với sinh viên Mỹ học tiếng Pháp, trang French Higher Education đề xuất nhiều chương trình trao đổi để họ có thể theo học vài tháng ở một trường đại học Pháp hoặc đến Pháp thực tập, hoàn thiện kỹ năng tiếng Pháp chuyên ngành.

Công chúng giờ đây chắc ít ai nghe nói đến cuốn từ điển Pháp–Việt cuối thế kỷ 19 của Trương Vĩnh Ký. Thế nhưng theo một số người am hiểu, cuốn sách kế thừa các tri thức từ điển học Pháp này rất có thể là dấu ấn quan trọng trên chặng đường đầu hình thành tiếng Việt hiện đại, cho thấy Trương Vĩnh Ký không chỉ là người nỗ lực ‘‘phổ biến’’ chữ Quốc ngữ (*) như các ca ngợi lâu nay, mà còn tạo lập nhiều nền tảng cho ngôn ngữ quốc gia tương lai của người Việt.

Tiểu từ điển Pháp – Việt (Petit dictionnaire Français – Annamite) của nhà bác học Petrus Trương Vĩnh Ký dày 1.192 trang, khổ 11x19 cm, ấn hành tại Nhà in Thừa Sai nhà thờ Tân Định, Sài Gòn, là cuốn từ điển song ngữ đầu tiên đối dịch một ngôn ngữ phương Tây và tiếng Việt do chính người Việt biên soạn, và cũng là cuốn từ điển Pháp - Việt đầu tiên. Từ điển bao gồm các từ tiếng Pháp với phần ghi chú từ loại bằng tiếng Pháp, được sắp xếp theo thứ tự a, b, c và phần chuyển dịch ra tiếng Việt với các nghĩa chính, từ đồng nghĩa, và với một số ít trường hợp đi kèm với ví dụ, cụm từ thường dùng, hoặc diễn giải kèm theo.

Từ điển song ngữ giúp người Việt phát triển tiếng mẹ đẻ

Thông thường từ điển song ngữ có chức năng chính là để giúp học ngoại ngữ. Song một số từ điển song ngữ có thể đóng vai trò bà đỡ cho sự hình thành ngôn ngữ quốc gia. Trong giai đoạn ban đầu này, từ điển song ngữ Pháp – Việt không chỉ giúp người Việt học ngoại ngữ (tiếng Pháp), người Pháp học tiếng Việt, mà trước hết là công cụ để giúp phát triển, củng cố chính tiếng mẹ đẻ của người Việt. Học giả Đào Duy Anh trong lời ‘‘Tựa’’ bộ Pháp – Việt tự điển của ông, năm 1936, đã coi việc phát triển từ vựng tiếng Việt là mục tiêu số một (1), điều không dễ hiểu với người Việt sau này.  

Nước Pháp đang tiến tới kỷ niệm 500 năm sắc lệnh Villers-Cotterêts(1539), do vua François đệ nhất ban hành, nhằm tăng cường sử dụng tiếng Pháp trong hệ thống nhà nước, sắc lệnh thường được coi như một cột mốc lớn khẳng định vị thế ngôn ngữ quốc gia của tiếng Pháp thay thế cho chữ Latinh. Cùng vào thời điểm lịch sử này, có một sự kiện quan trọng nhưng ít được để ý hơn rất nhiều, đó là sự xuất hiện hai cuốn từ điển song ngữ, Latinh – Pháp (in năm 1538) và Pháp – Latinh (1539) của Robert Estienne. Hai cuốn từ điển song ngữ này được nhiều chuyên gia Pháp đánh giá đã tạo lập nền móng cho sự ra đời của các từ điển tiếng Pháp đơn ngữ đầu tiên sau đó, đặc biệt với bộ đại từ điển của Viện Hàn lâm Pháp (xuất bản lần đầu năm 1694).

Quốc ngữ: Sự tiếp nối cuộc cách mạng ‘‘chuẩn hoá ngôn ngữ’’ từ châu Âu

Về lịch sử hình thành và phát triển của các ngôn ngữ trên thế giới, trong hơn 30 năm gần đây, trong giới ngôn ngữ học Pháp đã phát triển một tiếp cận mới, với sự thúc đẩy của nhà ngôn ngữ học Sylvain Aurouxvới tác phẩm tiêu biểu ‘‘La révolution technologique de la grammatisation’’ (tạm dịch là: ‘‘Cuộc cách mạng công nghệ chuẩn hoá việc dạy tiếng/học tiếng’’), phương pháp tiếp cận gần như không được biết đến tại Việt Nam. Đối với Sylvain Auroux, trong lịch sử các ngôn ngữ thế giới có ba biến đổi to lớn, mà ông gọi là ‘‘ba cuộc cách mạng về công nghệ’’.

Cuộc cách mạng thứ nhất đi liền với sự ra đời của chữ viết. Cuộc cách mạng thứ ba diễn ra trong những thập niên gần đây, đi liền với các công nghệ ‘‘tự động hoá’’ việc xử lý thông tin ngôn ngữ. Trong khi đó cuộc cách mạng thứ hai (‘‘grammatisation’’) liên quan đến các phương tiện dạy tiếng/học tiếng, bao gồm trước hết là sự hình thành “các sách công cụ”, đặc biệt là sách ngữ pháp và từ điển, cùng sách dạy tiếng, cho phép định hình và thống nhất một ngôn ngữ, cũng có thể gọi là ‘‘cuộc cách mạng chuẩn hoá ngôn ngữ’’.

Nhiều ngôn ngữ, vốn được sử dụng rất phổ biến trong cộng đồng (langue vulgaire – ngôn ngữ thông tục) và ngay cả khi đã có chữ viết, nhưng vì không đi kèm với các chuẩn tắc được xác lập rõ ràng, nên không thể trở thành ngôn ngữ chính thức (langue officielle). Với cuộc ‘‘cách mạng chuẩn hoá’’, các ngôn ngữ thông tục vốn được sử dụng một cách tự nhiên trong cộng đồng, trở thành “một đối tượng tìm hiểu” và học hỏi một cách bài bản.

Trong cuộc cách mạng thứ hai, nở rộ tại châu Âu thời Phục hưng, và từ đó lan rộng khắp thế giới, các từ điển song ngữ thường là bước đệm không thể thiếu, cho phép ra đời các từ điển đơn ngữ (2), một cái mốc căn bản khẳng định vị thế một ngôn ngữ quốc gia. Để nhận biết được những giá trị cơ bản của các từ điển song ngữ Pháp - Việt (3) và đại từ điển Việt – Pháp (hiện chưa được tìm thấy) của Trương Vĩnh Ký (4), cần gắn các từ điển này với truyền thống lớn nói trên, của châu Âu nói chung và nước Pháp nói riêng (5).

Cuốn từ điển nổi tiếng bị quên lãng 

Trước năm 1945, cuốn tiểu từ điển Pháp – Việt của Trương Vĩnh Ký đã được tái bản nhiều lần. Tuy nhiên, cuốn sách từng khá nổi tiếng trước 1945 nhìn chung đã không được giới ngôn ngữ học hiện nay tại Việt Nam chú ý là ghi nhận của nhà ngôn ngữ học Hoàng Dũng (từ Sài Gòn) với RFI: ‘‘Cho đến nay, tôi chưa thấy một công trình nghiên cứu về ngôn ngữ học nào chú trọng cuốn này cả. May lắm thì người ta nhắc tới trong những công trình của Trương Vĩnh Ký có cuốn sách này. Nhưng lấy đấy làm đối tượng phân tích thì không thấy có’’.

Về lý do cuốn từ điển không được chú ý, trả lời RFI qua thư điện tử, nhà ngôn ngữ học Vũ Đức Nghiệu (từ Hà Nội) giải thích: ‘‘Việc ít người chú ý đến cuốn từ điển này là vì những lý do khác chứ không phải nguyên do nội tại của cuốn từ điển này. Thời ông Trương Vĩnh Ký làm ra cuốn này, chắcsố người học tiếng Pháp chưa được nhiều. Còn việc sử dụng cuốn từ điển này để tìm hiểu về lịch sử từ vựng tiếng Việt thì bước sang nửa đầu thế kỷ 20 chưa ai quan tâm. Đến nửa sau thế kỷ 20, mới bắt đầucó những nghiên cứuchú ý miêu tả một số nét/một số mặtcủa lịch sử từ vựng tiếng Việt trong một số sách giảng dạy và nghiên cứuvề Việt ngữ nhưng chưa có những chuyên luận sâu về lịch sử phát triển từ vựng tiếng Việt. Đến năm 2003 mới có một chuyên khảo về Lịch sử từ vựng tiếng Việt thời kỳ 1858-1945 (tác giả Lê Quang Thiêm). Năm 2011, có một chuyên khảo riêng về lịch sử từ vựng tiếng Việt (tác giả Vũ Đức Nghiệu)’’.

Việt Nam hết lệ thuộc vào Thiên Triều, nhưng Quốc ngữ chưa thoát vị thế ‘‘chiếu dưới’’

Cuốn Từ điển Pháp – Việt của Trương Vĩnh Ký ra mắt vào một thời điểm đặc biệt. Năm 1884 – 1885 là thời điểm nổ ra chiến tranh Pháp – Thanh tại miền Bắc Việt Nam. Chiến tranh kết thúc với Hiệp ước Thiên Tân (Traité de Tien-Tsin) tháng 6/1885. Vương triều nhà Thanh thừa nhận quyền bảo hộ của Pháp với Việt Nam, từ bỏ quy chế ‘‘triều cống’’ của Việt Nam với tư cách phiên quốc, được duy trì từ cả ngàn năm. Cuốn từ điển, với hai trang bìa ghi hai năm xuất bản khác nhau 1884 và 1885, dường như đã in dấu ấn của bước ngoặt lớn này.

Trên trang bìa từ điển đầu tiên, ghi năm 1884, trên cùng là tên chữ Hán (富浪音話撮要字彙合解安南 / Phú lãng âm thoại toát yếu tự vị hợp giải An Nam / Tự vị tiếng Pháp giải nghĩa cô đúc sang tiếng Việt), bên dưới là hàng tít bằng chữ Pháp ‘‘Petit dictionnaire français-annamite’’ (hay ‘‘Tiểu từ điển Pháp – Việt’’). Tên của tác giả Sĩ Tải Trương Vĩnh Ký cũng đồng thời in bằng chữ Hán. Trên trang bìa thứ hai, ghi năm 1885, tất cả các chữ Hán biến mất. Việc chữ Hán đã hoàn toàn biến mất trong trang bìa năm 1885 phải chăng phản ánh biến đổi địa-chính trị lớn nêu trên?

Ảnh hưởng Hán trong ‘‘Khai Trí Tiến Đức’’ và từ điển Đào Duy Anh nặng hơn Trương Vĩnh Ký nhiều

Nước Việt Nam thuộc Pháp đã cắt đứt với truyền thống Thiên triều – phiên thuộc kiểu Trung Hoa, nhưng việc khẳng định chữ Quốc ngữ độc lập với chữ Hán, và dần thay thế chữ Hán với tư cách là văn tự chính thức, vẫn là một con đường đầy chông gai (6) trong một thời kỳ mà đông đảo người Việt vẫn coi chữ Nho là “chữ ta” (7). Nhà ngôn ngữ học Hoàng Dũng nhấn mạnh hành xử khác thường của Trương Vĩnh Ký, đi trước nhiều nhà biên soạn từ điển tiếng Việt nổi tiếng:

‘‘Ảnh hưởng của chữ Hán thời kỳ Trương Vĩnh Ký còn rất nặng nề trong cách viết văn. Ảnh hưởng đó với Trương Vĩnh Ký trong cuốn từ điển này nhạt hơn nhiều so với từ điển của Khai Trí Tiến Đức (1931). (Việt Nam Tự Điển của) Khai Trí Tiến Đức đầy chữ Hán, với những từ ngữ như ‘‘Cử-quốc giai binh’’, có nghĩa là ‘‘cả nước đều là lính’’. ‘‘Cử tọa’’ thì đồng ý là trong tiếng Việt có, nhưng ‘‘Cử-quốc giai binh’’, hay ‘‘Cử-thế giai trí’’, có nghĩa là ‘‘suốt cả người trong đời đều biết’’ (hay tất cả mọi người trên đời đều biết), thì đó là người Tàu nói chứ người Việt có nói thế đâu. Dễ dàng thấy là điều này không thể có trong từ điển của Trương Vĩnh Ký. Phải nói rằng những người làm từ điển Khai Trí Tiến Đức không ý thức phân biệt rõ giữa từ Hán – Việt, tức từ tiếng Hán đã ‘‘nhập tịch’’ vào tiếng Việt với chữ Hán chỉ ở bên Trung Quốc thôi, không nhập vào tiếng Việt.

Cuốn từ điển Pháp – Việt của Đào Duy Anh ra đời mấy chục năm sau cuốn của Trương Vĩnh Ký, thế mà Trương Vĩnh Ký lại Việt hơn Đào Duy Anh. Sự khác biệt đó tôi cho là rất lớn, bởi mấy chục năm cách biệt như vậy là dài lắm, chứ không phải như mấy chục năm sau này. Cái ngôn ngữ thời Trương Vĩnh Ký khác với thời Đào Duy Anh lắm, thế mà Trương Vĩnh Ký lại chủ trương tiến bộ hơn Đào Duy Anh. Như thế có lạ không ?’’.

Quốc ngữ không ‘‘nấu chung một lò’’ với Hán văn: Khuyến khích người Việt tự tạo từ mới

Gần nửa thế kỷ sau từ điển Pháp – Việt của Trương Vĩnh Ký, nhà nho, nhà cách mạng Phan Bội Châu, trong lời Đề từ cho cuốn Hán – Việt tự điển của Đào Duy Anh (1932), khẳng định ‘‘Quốc-văn ta với Hán-văn, tất phải nấu chung một lò, dệt thêu chung một khổ’’. Trước đó, Phạm Quỳnh trong bài ‘‘Bàn về sự dùng chữ Nho trong văn Quốc ngữ’’ khẳng định : ‘‘Quốc-văn là do hán-văn mà ra, không thể bỏ chữ hán mà không dùng được, cũng không thể dời khuôn phép của hán-văn mà thành-lập’’ được Quốc-văn (Nam Phong Tạp chí năm 1918). Cuốn từ điển Pháp – Việt của Trương Vĩnh Ký ngược lại cho thấy rõ chủ trương Quốc ngữ tiếng Việt hiện đại không ‘‘nấu chung một lò’’ với Hán văn (8).

Tiếng Việt cuối thế kỷ 19 còn rất thiếu từ. Đương thời với Trương Vĩnh Ký đã có nhiều bộ tự điển song ngữ tiếng phương Tây và tiếng Hoa/chữ Hán quy mô lớn mà nhà bác học người Việt khó lòng không biết đến. Nếu ông có ý định sao chép ồ ạt các từ ngữ đương thời của người Trung Quốc chắc chắn không thiếu cơ hội. Trương Vĩnh Ký giữ khoảng cách lớn với chữ Hán để làm gì ?

Trả lời RFI, nhà ngôn ngữ học Vũ Đức Nghiệu nhấn mạnh đến việc Trương Vĩnh Ký, trong cuốn từ điển này, đã khuyến khích người Việt tự tìm, tự tạo các từ ngữ mà trong tiếng Việt chưa có: ‘‘Khi đưa từ ngữ Việt để đối chiếu, nếu tiếng ta chưa có từ ngữ tương ứng, tác giả sẵn sàng “diễn giải nghĩa” của từ Pháp, giống như việc “giải nghĩa” của từ điển tường giải của một ngôn ngữ. Cái này, một mặt do “bí”về từ ngữ đểmà dịch, nhưng mặt khác, lại có thể là một lối mở để người đọc có thể sẽ tự tìm lấy các từ ngữ tương ứng ở tiếng Việt để dịch, sử dụng. 

Tác giả có ý ưu tiên dùng tiếng ta(tiếng Nôm),dùng khẩu ngữ thông thường để ‘‘đối dịch’’. Khi chưa có từ ngữ để đối dịch thì ‘‘diễn giải’’. Như chúng ta biết, không thể nói Trương Vĩnh Ký là người không thạo chữ Nho vàtiếng Hán - Việt.Ông không thể không biết‘‘tam giác’’, “đa giác” ‘‘viện bảo tàng’’/‘‘bảo tàng viện’’ “đa diện”, “đa phu”, “đa thê”… nhưng lại dùng: cái ba góc, hình ba góc rồi mở ngoặc chú là tam giác), dùng hình có nhiều góc, viện trữ đồ tích, có nhiều vợ, có nhiều chồng. Tuy tác giả vẫn dùng từ ngữ Hán-Việt không hạn chế, vì những lý do khác nhau (bởi ngắn gọn hơn, rõ nghĩa hơn vì đã quen, hoặc tránh thô tục… chẳng hạn), nhưng rất rõ là có chủ ý tự tạo, tự diễn giải. Nhưng ngược lại, vì chủ ý tự tạo, tự diễn giải đó mà khi tiếng ta lúc đó “chưa đủ chữ” thì cách diễn giải bị dài dòng hoặc quá nôm na. Đấy là ‘‘giảng nghĩa’’ chưa phải là “giải nghĩa” của từ điển học, và chắc chắn không phải là phương pháp ‘‘đối chiếu’’ của một từ điển song ngữ’’.

Việc Trương Vĩnh Ký lựa chọn biện pháp rõ ràng không thể gọi là tối ưu nói trên đặt ra nhiều câu hỏi. Nhưng phải chăng đây là cái giá không thể tránh khỏi để tiếng Việt khẳng định trước hết vị thế độc lập? Nhà ngôn ngữ học Vũ Đức Nghiệu nhận định: “Bây giờ nhìn lại, có thể có người thấy hơi buồn cười, vì thấy điều này có vẻ sơ giản, thậm chí nôm na quá, ví dụ bây giờ ta nói trường bách khoa, ông dùng trường dạy nhiều phép nhiều nghề; nhưng từ bấy đến nay, đã hơn trăm năm, phải công bằng mà nói đó là một sự cố gắng rất lớn ở những bước ban đầu mà tiếng Việt có chữ Quốc ngữ đi cùng, cộng với sự xuất hiện của tiếng Pháp ở Việt Nam”.

Tiếng Việt là ‘‘chủ’’, Hán tự là ‘‘khách’’: Cái nhìn đi trước thời đại

Trương Vĩnh Ký đã chọn con đường đoạn tuyệt với quan niệm ‘‘Dĩ Hoa vi trung’’, và nỗ lực sử dụng các thành tựu ngôn ngữ học châu Âu để phát triển tiếng Việt, để một thứ tiếng nói vốn chỉ là khẩu ngữ, thường dùng để làm thơ, có thể trở thành ngôn ngữ chính thức của xã hội. Nhưng cắt đứt tâm thức sùng bái con chữ vuông không phải là đoạn tuyệt với Hán ngữ, với di sản văn tự Hán – Nôm. Nhà bác học Công giáo Trương Vĩnh Ký, người đầu tiên phiên âm Truyện Kiều chữ Nôm sang Quốc ngữ Latinh, người phiên dịch nhiều tác phẩm kinh điển của Nho giáo sang văn tự Quốc ngữ Latinh, cũng như biên soạn nhiều sách dạy chữ Hán, tiếng Hoa, ắt hẳn hiểu rõ điều này. Ứng xử với nhóm từ ‘‘chữ Nho’’ là điều được Trương Vĩnh Ký chú ý, theo ghi nhận của nhà ngôn ngữ học Hoàng Dũng (9). Trong cuốn từ điển này, các từ được đánh dấu là ‘‘chữ Nho’’ được đặt trong thế tương quan : hoặc có từ ‘‘thuần Việt’’ tương đương đi kèm, hoặc không có (có khoảng 200 từ và cụm từ được Trương Vĩnh Ký đánh dấu chữ Nho trong gần 500 trang đầu của cuốn từ điển, trong đó có khoảng 20 từ tiếng Pháp chỉ có chữ Nho đối dịch, mà không có từ Việt tương đương).

Với ‘‘Enfant adoptif’’ có từ dịch thuần Việt là ‘‘Con nuôi’’, bên cạnh đó là chữ Nho ‘‘Dưỡng tử’’. Với ‘‘Directeur des ponts et des chaussés’’, có từ dịch thuần Việt là ‘‘Quan quản đốc việc cầu đường’’ bên cạnh từ chữ Nho là ‘‘Kiều lộ quản lý’’… Từ ‘‘Chimie’’ không có từ thuần Việt, Trương Vĩnh Ký chọn từ chữ Nho ‘‘Hoá học’’, và ngay bên dưới, từ ‘‘Chimiste’’ được dịch là ‘‘Kẻ thông phép hoá-học’’. Phân loại chữ Nho của Trương Vĩnh Ký như vậy không nhằm mục tiêu mô tả để phục vụ nghiên cứu tiếng Việt - lịch sử tiếng Việt, mà mô tả trước hết là để phục vụ việc sử dụng, cho việc xác lập những cách ứng xử mới với chữ Hán (10). Từ ‘‘Hoá học’’ trong trường hợp này có thể được coi là đã ‘‘nhập tịch’’ vào khối từ vựng tiếng Việt, và kể từ đó không còn cần được đánh dấu là chữ Nho. Việc phân định ranh giới từ vựng chữ Nho với từ vựng tiếng Việt của Trương Vĩnh Ký không phải để hạn chế hay loại trừ chữ ‘‘Nho’’, mà để trước hết khẳng định sự độc lập của tiếng Việt với tiếng Hán (11), và thứ hai là mở ra khả năng tích hợp chữ Hán vào tiếng Việt một cách chủ động, có chọn lọc, theo nghĩa tiếng Việt là ‘‘chủ’’, Hán tự là ‘‘khách’’ (chữ Nho không phải là chữ ta) (12).

Trong giới ngôn ngữ học Việt Nam từ nửa sau thế kỷ 20 đến nay, nổi lên trào lưu phê phán tiếp cận “Dĩ Âu vi trung’’ (tức phê phán việc áp đặt vào tiếng Việt các quan niệm đặc thù của ngôn ngữ châu Âu), trong đó có học giả Cao Xuân Hạo. Theo một số nhà quan sát, việc phê phán quan điểm ‘‘Dĩ Âu vi trung’’ hiển nhiên có những cơ sở nhất định, nhưng việc chỉ trích quá mức quan điểm “Dĩ Âu vi trung” vào giai đoạn cuối thế kỷ 19, có thể làm lu mờ đi hai thực tế căn bản khác. Thứ nhất là quan niệm ‘‘Dĩ Hoa vi trung’’ (coi các quy tắc Hán ngữ là khuôn vàng thước ngọc) còn nặng nề, và thứ hai là tình trạng thiếu vắng các công cụ ngôn ngữ học cho phép ‘‘chuẩn hoá’’ tiếng Việt, để tiếng Việt từ một ngôn ngữ “thông tục”, bình dân vươn lên dần dần thay thế cho chữ Hán/tiếng Hán với tư cách ngôn ngữ quốc gia.  

Sự nghiệp phát triển Quốc ngữ của nhà bác học đã không được mấy hưởng ứng tại miền bắc và miền trung Việt Nam, nơi nền cựu học Nho giáo tiếp tục thống trị. Phong trào Đông Kinh Nghĩa Thục học hỏi những giá trị tiến bộ Âu – Tây để hiện đại hóa đất nước bùng lên đầu thế kỷ 20, với phương châm hàng đầu kêu gọi lấy Quốc ngữ làm văn tự quốc gia, nhưng tất cả các văn bản chủ yếu của phong trào đều bằng chữ Hán (13). Nói cách khác, việc chuẩn bị để chữ Quốc ngữ được ‘‘chuẩn hoá’’ đủ mức, đủ sức bắt kịp đòi hỏi thay đổi đột phá nói trên của giới trí thức người Việt đã bị chậm đi hẳn một nhịp so với ước vọng ‘‘chữ Quốc ngữ là hồn trong nước’’ (câu thơ khuyết danh tương truyền của một chí sĩ thời Đông Kinh Nghĩa Thục).

***

Cố viện trưởng Viện Ngôn ngữ học Việt Nam Hoàng Tuệ, trong dịp Thượng đỉnh của cộng đồng Pháp ngữ lần đầu tiên được tổ chức ở Việt Nam năm 1997, đưa ra ghi nhận: ‘‘thời tiếng Việt tiếp xúc với tiếng Pháp đâu có dài. Nhưng tuy ngắn mà rất quan trọng trong ý nghĩa một đổi mới. Xã hội Việt Nam vốn khép kín đã với tiếng Pháp, mở rộng dần tầm nhìn ngôn ngữ và văn hóa sang một không gian khác lạ là Pháp và phương Tây… Ảnh hưởng quan trọng của tiếng Pháp đối với tiếng Việt là về hành văn, như có thể thấy rõ trong thơ mới và trong văn xuôi mới, văn xuôi mới nghệ thuật, văn xuôi báo chí và văn xuôi khoa học. Như vậy, tiếng Pháp đã có mặt trong tiếng Việt.’’ (14) Tiếp xúc tiếng Việt - tiếng Pháp cũng có thể được mở rộng sang các từ điển song ngữ, công cụ hùng mạnh thúc đẩy tiến trình ‘‘chuẩn hoá’’ ngôn ngữ bản địa, để xác lập được một thế ứng xử mới, để tiếng Việt từ một ngôn ngữ chiếu dưới vươn lên thành ngôn ngữ quốc gia.

Trong các trả lời phỏng vấn RFI, hai nhà nghiên cứu Vũ Đức Nghiệu và Hoàng Dũng đã nêu bật trở lại thành tựu của Trương Vĩnh Ký, ưu tiên khẳng định nguyên tắc ‘‘tiếng Việt ròng’’, để từ đó tiếng Việt có thể vươn lên bằng nội lực (diễn đạt ‘‘tiếng An Nam ròng’’, lần đầu tiên được nhắc đến trong cuốn ‘‘Truyện đời xưa’’ của Trương Vĩnh Ký in năm 1867. Trong thập niên 60, học giả Thanh Lãng đã làm sống lại quan điểm này). Các nhà nghiên cứu hy vọng việc thảo luận trở lại tác phẩm này của Trương Vĩnh Ký mang lại ‘‘chất men’’, khuyến khích giới nghiên cứu tìm hiểu sâu thêm về các đóng góp của nhà bác học, thành tựu cũng như các thử nghiệm mầy mò, cùng khó khăn, hạn chế trong cuốn từ điển này nói riêng và di sản với Quốc ngữ của ông nói chung.

Ghi chú

(*)‘‘Trương Vĩnh Ký và những nỗ lực phổ biến chữ quốc ngữ cuối thế kỷ XIX’’, RFI, 23/07/2015.

1/ ‘‘Trong lịch sử nước ta, chữ Hán đã phải nhường địa-vị cho chữ Pháp, cho nên ngày nay sự tu-dưỡng tri thức của người Việt-Nam ta, cơ hồ chỉ nhờ vào chữ Pháp, cũng như mấy thế-kỷ trước chỉ nhờ vào chữ Hán, mà Việt-ngữ vẫn cứ phải ở địa-vị thấp hèn. Vì thế nên các nhà trí-thức ta phần nhiều tư-tưởng theo tiếng Pháp, rồi đến khi cần phải biểu-diễn ý-tứ bằng tiếng mẹ đẻ thì bỡ-ngỡ lúng-túng chẳng khác gì người ngoại-bang, điều ấy tuy quái-gở mà ở xã-hội ta lại rất thường vậy. Song nếu có một bộ Pháp-Việt từ-điển thích-đáng, có thể giúp cho chúng ta dịch sang tiếng mẹ đẻ tất cả những điều chúng ta tư-tưởng theo tiếng Pháp, thì cái tình-trạng ấy cũng có thể bổ-cứu được.’’ (Lời nói đầu cuốn Pháp - Việt tự điển của Đào Duy Anh).

2/ Theo nhà ngôn ngữ học Odile Leclercq, tác giả một luận án về ‘‘các kỹ thuật’’ xây dựng từ điển tiếng Pháp thế kỷ 16 – 17 (theo tiếp cận của Sylvain Auroux), trong bối cảnh từ vựng tiếng Pháp chưa phát triển đủ mức, nhiệm vụ số một của từ điển song ngữ không chỉ là ‘‘mô tả” hay ghi lại các từ ngữ tương đương sẵn có, được người đương thời sử dụng, mà là ‘‘tham gia vào việc xây dựng khối từ vựng của toàn dân’’, với nhiều kỹ thuật rất khác với các từ điển song ngữ sau này. Trong số các kỹ thuật đó, có việc diễn giải một từ thành cả câu trong trường hợp tiếng Pháp không có từ tương đương với tiếng Latinh (điều đã được Trương Vĩnh Ký sử dụng trong cuốn từ điển Pháp - Việt) (Luận án của Odile Leclercq:Construction d’un savoir et d’un savoir-faire dans le traitement du lexique français aux 16ème et 17ème siècles,2006).

3/ Ngoài cuốn (Tiểu) từ điển Pháp - Việt 1884 – 1885, Trương Vĩnh Ký còn có một cuốn từ điển Pháp - Việt khác, ít được biết đến hơn rất nhiều. Dictionnaire Français – Annamite, với tiểu tựa ‘‘Tự-vị tiếng Pha-lang-sa giải nghĩa ra tiếng Annam’’, ấn hành năm 1878. Cuốn từ điển (từ vần A đến chữ Cheval), được in theo chỉ thị của chính quyền Nam Kỳ thuộc Pháp, dày 288 trang, khổ A4, được coi là cuốn mở đầu cho một dự án đại từ điển Pháp - Việt. Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Vy Khanh, tác giả cuốn ‘‘Trương Vĩnh Ký : Tinh-hoa nước Việt’’ (2018), ‘‘năm 1885, Dictionnaire Français – Annamite trở thành Grand Dictionnaire Français – Annamite, mà soạn giả gửi thư cho chính quyền Pháp mời mua, nhưng không thành công, và công trình chỉ còn phần in thử và thủ bút’’ (tr. 97). Bài tạp chí này hoàn toàn không đề cập đến cuốn ''từ vần A đến chữ Cheval'', tức phần đầu của dự án đại từ điển Pháp - Việt, in năm 1878, có chất lượng in ấn và nội dung vượt xa cuốn tiểu từ điển Pháp - Việt 1884 – 1885.

4/ Nói đến các từ điển Pháp – Việt của Trương Vĩnh Ký, không thể bỏ qua từ điển Việt – Pháp của cùng tác giả. Cuốn Grand Dictionnaire Annamite - Français(Đại từ điển Việt – Pháp), thường được biết đến như đã xuất bản trong khoảng hai năm 1888 – 1889, có nhiều khả năng với tư cách là bản in thử, chờ đơn đặt mua của chính quyền Pháp. Năm 1929, nhà văn Đặng Thúc Liêng đã từng mời nhà báo Phan Khôi đến tra cứu cuốn từ điển nổi tiếng này tại thư viện gia đình (Phụ nữ Tân văn, số 30 ngày 28/11/1929), dẫn lại theo học giả Nguyễn Văn Trung, trong cuốn ‘‘Hồ sơ Lục châu học’’ (năm 2015). Trong phần đầu cuốn “Đại-nam-cuốc sử kí diễn ca” (1875) (bằng tiếng Pháp), Trương Vĩnh Ký cho biết Đại từ điển Việt – Pháp đã gần như hoàn tất và ‘‘sẽ sớm xuất bản”. Đáng chú ý là trong phần dẫn nhập bằng chữ Quốc ngữ, Trương Vĩnh Ký nói đến “cuốn tự vị lớn tiếng Annam” chứ không phải một từ điển song ngữ. Ắt hẳn dù là từ điển Việt – Pháp hay từ điển Pháp – Việt, mục tiêu chính của nhà bác học, với hai dự án từ điển song ngữ này, có lẽ đều là xây dựng vốn liếng từ vựng cho Quốc ngữ tiếng Việt hiện đại.

5/ Về phương pháp tiếp cận ‘‘chuẩn hoá’’ ngôn ngữ, do Sylvain Auroux mở đường, liên quan đến tiếng Việt, có luận án tiến sĩ của Phạm Thị Kiều Ly “Quá trình điển chế hoá tiếng Việt: lịch sử xây dựng ngữ pháp và chữ viết Latinh của tiếng Việt từ 1615 đến 1919’’ (La grammatisation du vietnamien de 1615 à 1919: histoire des grammaires et de l’écriture romanisée du vietnamien), bảo vệ tại Đại học Sorbonne nouvelle năm 2018. Tác phẩm được trao giải luận án xuất sắc của Mạng lưới nghiên cứu Á châu của Pháp (GIS Asie). Trong tác phẩm này, tác giả chỉ chú ý đến hai vấn đề ngữ pháp và chữ viết, trong lúc mảng xây dựng từ vựng nói chung, và nhất là các từ điển thời cận-hiện đại trong đó có từ điển của Trương Vĩnh Ký, nằm ngoài đối tượng khảo sát chính. Tên gọi của luận án cũng cho thấy rõ điều này.

6/ Trong một bài viết đăng tải năm 1888 (“Ecriture en Annam’’), Trương Vĩnh Ký thừa nhận đông đảo người Việt lúc đó chưa quyết tâm lựa chọn văn tự Quốc ngữ La-tinh.

7/ Việc chữ Nho được các triều đại quân chủ Việt Nam coi là văn tự quốc gia, được đông đảo người dân coi là “chữ ta”, không chỉ gắn với vị thế phiên thuộc của Việt Nam, mà bởi chữ Hán cũng gắn liền với văn hoá Hán, từng được coi là đỉnh cao văn hiến của toàn khu vực Viễn Đông, với quyền lực tối cao của Thiên tử (Con trời). Nhiều sử gia, như Philippe Langlet (tác giả cuốn L'ancienne historiographie d'état au Vietnam, 1990), ghi nhận việc triều đình nhà Nguyễn trong một số thời kỳ đã tự coi mình là ‘‘Hán nhân’’, có sứ mạng tiếp nối nền chính trị Nho giáo.

8/ Để xây dựng nền móng Quốc ngữ hiện đại (với kho từ vựng và hệ thống ngữ pháp cho tiếng Việt), các trí thức người Việt cuối thế kỷ 19, đầu 20 đã đứng trước hai kịch bản (xem thêm phần đóng khung cuối bài). Hoặc trước hết khẳng định tính độc lập của tiếng Việt ở mức độ cao (tách hẳn khỏi Hán ngữ, rồi từ đó tiếp thu từ vựng Hán ngữ một cách thận trọng), điều mà Trương Vĩnh Ký đã làm. Hoặc tiếp tục dựa hẳn vào Hán ngữ, ít nhiều như trong truyền thống. Một số học giả như Đào Duy Anh thiên về chọn kịch bản thứ hai, Quốc ngữ phải gắn chặt với Hán ngữ (có thể do ảnh hưởng của Phan Bội Châu, người đã dành nhiều hỗ trợ cho Đào Duy Anh khi biên soạn cuốn sách này, dẫn theo ‘‘Nhớ nghĩ chiều hôm’’, hồi ký của Đào Duy Anh). Trong bộ Hán – Việt tự điển của Đào Duy Anh (1932), tác giả đã không phân định ranh giới giữa ba bộ phận: khối từ vựng gốc Hán (đã trở thành tiếng Việt), khối từ vựng tiếng Hán (hoàn toàn xa lạ với tiếng Việt) và nhóm từ vựng Hán có tiềm năng “nhập tịch” tiếng Việt (hoặc bắt đầu được du nhập vào tiếng Việt). Chính vì tình trạng mơ hồ kỳ lạ này mà đây là một cuốn từ điển rất khó xếp loại. Có người cho cuốn Hán-Việt tự điển của Đào Duy Anh là từ điển Hán-Việt / Việt (quan điểm thứ nhất), ngược lại có người xem đây là từ điển tiếng Hoa / tiếng Việt (quan điểm thứ hai). Trên thực tế, xếp từ điển này vào một trong hai loại trên đều bất cập. Chẳng hạn, nhà ngôn ngữ học Lê Xuân Thại (theo quan điểm thứ nhất), sau khi khảo sát 284 yếu tố chữ Hán trong các vần a, b, c, nhận định 74 yếu tố có thể không được xem là Hán - Việt (Từ ngữ Hán Việt - Tiếp nhận và sáng tạo, tr. 94).  Quan điểm thứ hai rất dễ dàng bị bác bỏ, bởi trong cuốn từ điển này, các từ được chọn và được sắp xếp theo cách đọc của tiếng Việt (chứ không phải theo cách đọc tiếng Hoa), nên chắc chắn không thể coi đây là từ điển Hoa - Việt.

9/ Một chi tiết ít được chú ý trong cuốn từ điển nhưng có thể nói lên nhiều điều. Nhà ngôn ngữ học Hoàng Dũng lưu ý: Những dòng cuối trong lời nói đầu của từ điển có ghi rõ: ‘‘Chữ c. chỉ là tiếng chữ ( chữ nhu.)”  (“Tiếng chữ” tức chữ Hán, ‘‘chữ nhu’’ tức chữ Nho). Với dòng chỉ dẫn ngắn ngủi về chữ Nho, chủ trương của Trương Vĩnh Ký, tách các từ được gọi là ‘‘chữ Nho’’ ra khỏi bộ phận còn lại của tiếng Việt đương thời, để khuyến khích thái độ tiếp thu một cách chủ động, thể hiện rất rõ. Trong lần tái bản 1920 – 1924, cũng như trong cuốn từ điển Pháp-Việt của Trương Vĩnh Ký (in năm 1878) từ vần A đến Cheval, chỉ dẫn này đều không tồn tại, cho dù thao tác dùng chữ c. để đánh dấu chữ Nho vẫn luôn hiện diện trong toàn bộ từ điển. Hiện tượng này cho thấy, việc (ngầm) tách khối từ vựng tiếng Việt ra khỏi chữ Nho rất có thể vẫn còn là một vấn đề nhạy cảm trong giai đoạn này.

10/ Có thể thấy, trong cuốn từ điển này, tuyệt đại đa số các từ tiếng Việt không được xếp vào chữ Nho, cho dù rất phổ biến các từ mà nhiều trí thức người Việt hiện nay vẫn coi là ''từ Hán-Việt'' (ví dụ như viện hàn lâm, người nông phu, đấng tạo hoá…). Điều này ắt hẳn tiềm ẩn một quan niệm của tác giả, là một khi các từ gốc Hán đã hoàn toàn nhập tịch tiếng Việt (hay đã được Việt hoá) thì không còn cần thiết ghi đây là ‘‘chữ nho” (tương tự như rất nhiều từ gốc Pháp đã được Việt hoá, như xăng, ga, xích, thìa, buýt… đều được người bản ngữ hiện nay coi là ‘‘thuần Việt’’). Một cách làm như vậy rất gần với quan điểm ‘‘đồng đại’’ sau này của Ferdinand de Saussure, người thường được coi là ‘‘ông tổ của ngôn ngữ học hiện đại’’.  ‘‘Đồng đại’’ tức đứng về phía cảm nhận của người bản ngữ đương thời, chứ không phải của người nghiên cứu về lịch sử tiếng Việt, về ảnh hưởng chữ Hán đến tiếng Việt theo dòng lịch sử.  

11/ Trương Vĩnh Ký đã nhấn mạnh trong cuốn Grammaire annamite (Ngữ pháp tiếng Việt), xuất bản trước đó hơn một năm, ‘‘tiếng Việt, cho dù mượn từ văn tự Hán ngữ nhiều chữ, nhiều diễn đạt, vẫn là một tiếng nói riêng, không phải một phương ngữ, hay thổ ngữ của tiếng Trung: Bởi tiếng Việt có các đặc ngữ riêng, các diễn đạt riêng và có các quy tắc ngữ pháp riêng.’’

12/ Cho đến hiện nay, vấn đề phân định ranh giới tiếng Việt/chữ Nho, việc ứng xử với các từ ngữ gốc Hán, thường được gọi là ‘‘Hán-Việt’’, cũng như các yếu tố gốc Hán, dường như vẫn là chuyện nan giải với giới ngôn ngữ học. ‘‘Từ ngữ Hán-Việt’’ là từ ngữ tiếng Việt hay từ ngữ nước ngoài ? Với nhiều người, câu trả lời có vẻ đơn giản, bởi gọi là ‘‘từ Hán - Việt’’ hiển nhiên đã là từ tiếng Việt. Nhưng thực ra không hẳn. Trong cuốn ‘‘Từ ngữ Hán Việt - Tiếp nhận và sáng tạo’’ (2018), các tác giả đặt vấn đề cần tiếp tục ‘‘vay mượn từ ngữ Hán Việt để làm phong phú vốn từ ngữ tiếng Việt’’ của thế kỷ 21 (tr. 365). ‘‘Vay mượn từ ngữ Hán Việt’’, tức vay mượn các từ được coi là đã có mặt trong tiếng Việt, là một diễn đạt vụng về, phi lo-gic, một sơ suất cá nhân? Không hẳn. Bởi cũng có thể tìm thấy một diễn đạt tương tự trong cuốn ‘‘Lược khảo lịch sử từ vựng tiếng Việt’’ (2011), ‘‘Từ vựng tiếng Việt cận đại một mặt vẫn tiếp tục vay mượn từ ngữ Hán Việt khi cần thiết, mặt khác nó cũng sẵn sàng vay mượn… một số lượng không nhỏ các từ gốc Pháp’’ (tr. 439). Trao đổi với chúng tôi, nhà ngôn ngữ học Vũ Đức Nghiệu giải thích diễn đạt  “vay mượn từ Hán Việt” nói trên là nhằm để chỉ việc ‘‘du nhập” các từ có nguồn gốc từ tiếng Hán, được đọc theo âm Hán Việt. Lời giải thích này làm rõ hơn lý do vì sao các tác giả lại sử dụng một diễn đạt như vậy, nhưng không xua tan được tính chất mơ hồ của diễn đạt. ‘‘Từ gốc Hán đọc theo âm Hán Việt’’ khi chưa được vay mượn đã được coi là từ Hán Việt chưa, nếu chưa thì sao gọi là ‘‘từ Hán Việt’’ ? Tính chất mơ hồ này không khỏi không nhắc đến tình trạng ranh giới bất phân giữa chữ Hán và chữ Hán - Việt trong cuốn từ điển ‘‘khó xếp loại’’ của Đào Duy Anh (chú thích 8) cùng chủ trương ‘‘Quốc văn và Hán văn đúc chung một lò’’, rất khác với quan điểm rạnh ròi tiếng Việt là chủ, Hán tự là khách mà Trương Vĩnh Ký hướng tới.

13/ Văn Minh Tân Học Sách (“文明新學策) kêu gọi ‘‘dùng văn tự nước nhà’’, tức ‘‘chữ Quốc ngữ’’, là một văn bản chữ Hán, cũng như Quốc dân độc bản (國民讀本), hay Tân đính luân lý giáo khoa thư (新訂倫理教科).

14/ ‘‘Nhìn lại thời tiếng Việt tiếp xúc với tiếng Pháp’’, Tạp chí Ngôn ngữ, số 3, 1997.

Cuộc bầu cử tổng thống Nga và các ứng cử viên « phụ họa » tranh cử cùng Putin. Các chiến dịch gây quỹ cộng đồng để giúp người Palestine thoát khỏi Gaza. Chính phủ Luân Đôn đề xuất trả tiền để những người xin tị nạn tự nguyện rời khỏi Anh đến Rwanda. Hai tập đoàn Nissan và Honda của Nhật thông báo hợp tác để đối đầu Trung Quốc trong thị trường xe điện. Trên đây là những chủ đề chính trong mục tạp chí thế giới đó đây tuần này.

Trong cuộc bầu cử tổng thống Nga cuối tuần này, từ ngày 15- 17/03, tổng thống đương nhiệm Vladimir Putin sẽ « đấu » với 3 ứng cử viên khác là Leonid Slutski của đảng Dân chủ Tự do Nga, Vladislav Davankov, đảng Nhân dân Mới và Nikolai Kharitonov, đảng Cộng sản. Trong cuộc bầu cử mà ông Putin nắm chắc phần thắng, ba nhân vật này trên thực tế chỉ là bù nhìn, là những người múa phụ họa, tạo ra vẻ ngoài « đa nguyên đa đảng » cho cuộc bỏ phiếu.

The AFP, ngay khi tuyên bố « tranh cử », Leonid Sloutski, 56 tuổi, chủ tịch Ủy ban Đối ngoại của Hạ viện Nga đã nhận định «một chiến thắng lớn»sẽ thuộc về Vladimir Putin. Về phần mình, Nikolai Kharitonov, được coi là một chính trị gia kỳ cựu, từng tranh cử năm 2004, nêu ra các chính sách trong chương trình tranh cử như quốc hữu hóa sản xuất và ủng hộ việc tăng tỷ lệ sinh. Đây lại là hai định hướng chính của đảng cầm quyền Nước Nga thống nhất. Nhân vật cuối cùng là Vladislav Davankov, 39 tuổi, ứng cử viên trẻ nhất, muốn thúc đẩy sự tự do cho các doanh nghiệp. Ông cũng giữ vị trí phó chủ tịch Quốc Hội, và ủng hộ hầu hết các chính sách của Vladimir Putin.

Trên thực tế, phe đối lập thực sự đã bị đè bẹp sau nhiều năm đàn áp. Trước cuộc bầu cử, những tiếng nói bất đồng với cuộc chiến ở Ukraina đã bị bịt miệng bằng các khoản tiền phạt hoặc bị bắt giữ. Hai nhà đối lập muốn đối đầu với Putin là Dountsova và Boris Nadejdine đã bị Uỷ ban bầu cử từ chối cho tranh cử tổng thống.

Tuy nhiên, theo France 24, không thể không loại trừ khả năng những thành phần chống chiến tranh Ukraina được huy động để phản đối Putin. Bà Yulia Navalnaïa, vợ của nhà đối lập quá cố Alexei Navalny, bỏ mạng trong một nhà tù ở Bắc Cực, đã kêu gọi dân Nga bày tỏ sự phản đối với Vladimir Putin tại hòm phiếu. Nhiều cuộc biểu tình chống Putin của các nhà hoạt động Nga lưu vong dự trù diễn ra vào cuối tuần này tại Paris, Berlin hay Luân Đôn.

Nga đàn áp đối lập ở nước ngoài ?

Litva, nơi có khoảng 15 000 người Nga sinh sống, cũng là một trong những điểm đến xin tị nạn của nhiều nhà đối lập Nga từ nhiều năm qua. Leonid Volkov là một trong số họ. Ông cũng từng là cánh tay phải của Alexeï Navalny. Vào đầu tuần này Volkov đã bị thương do bị hành hung dã man tại nhà riêng ở Vilnius, thủ đô Litva. Vụ này dấy lên lo ngại về sự an toàn của những nhà đối lập Nga sinh sống tại nước ngoài.

Từ Vilnius, thông tín viên Marielle Vitureau cho biết thêm thông tin :«Có rất đông người Nga ở Litva nhưng họ không phải là một cộng đồng đoàn kết. Tuy nhiên, vẫn có thể cảm nhận được mối lo ngại của họ ở một số nhóm khác nhau. Trong số những người từng thân cận với Navalny, có mặt ở Litva từ vài năm qua, một số cho rằng hành động gây hấn vừa qua là để hù dọa những ai phản đối Vladimir Putin.

Một số người xin giấu tên, bày tỏ ngạc nhiên khi thấy vụ việc vừa rồi lại có thể xảy ra ở Litva. Những người khác, như nhà báo Mikhail Maglov, thân cận với Boris Nemtsov, thì cho rằng chính quyền Nga hy vọng họ phải sợ hãi sau cái chết của Navalny. Tuy nhiên, nhiều người lại không nhượng bộ, nên cuộc tấn công đó có thể được dự đoán trước.

Trong cuộc họp báo, cảnh sát Litva tỏ ý lảng tránh và mọi người hiểu là một số thủ tục sẽ được xem xét lại. Leoni Volkov sẽ được bảo hộ trong một thời gian. Hiện nay, chỉ có một số người được đặt trong chế độ bảo hộ của Litva, như trường hợp của Svetlana Tikhanovskaïa, lãnh đạo phe đối lập Belarus, đã đến Vilnius vào tháng 08/2020. Tuy nhiên, nhiều nhà đối lập tin rằng đây chỉ là khởi đầu, Vladimir Putin theo dõi những người chống đối ông ngay cả ở nước ngoài. Trường hợp gần đây nhất mà mọi người đều nêu ra là cái chết của một phi công Nga muốn đào tẩu sang Ukraina. Thi thể của ông được tìm thấy ở Tây Ban Nha. » 

Anh Quốc : Cho tiền để người xin tị nạn tự nguyện rời đi

Vẫn về thời sự ở châu Âu, chính phủ Anh Quốc đã lên kế hoạch gửi người di cư đến Rwanda từ nhiều tháng qua, nhưng bất thành do sự phản đối của ngành tư pháp. Nay Luân Đôn muốn trả tiền cho những người xin tị nạn để họ đồng ý đi nơi khác. Từ thủ đô Anh Quốc, thông tín viên Emeline Vin tường trình :

« Nhận 3500 euro và rời khỏi Anh đến định cư ở Rwanda, đó là đề xuất của chính phủ Anh đối với những người xin tị nạn mà Anh muốn trục xuất, thay vì gửi trả họ về nước. Ở Rwanda, những người di cư có quyền làm việc. Hơn nữa, dự án này nằm trong thỏa thuận hợp tác chuyển hệ thống tiếp đón người tị nạn đến Rwanda, vốn đã bị tư pháp Anh ngăn chặn cách đây hai năm. Trên đài phát thanh Times Radio, bộ trưởng Bưu Điện (Post Office) Kevin Hollirake biện minh : ‘Chúng tôi đã trao khoản tiền này cho những người bị từ chối cấp quyền tị nạn, để giúp họ tái định cư, trở lại đất nước của họ. 3500 euro là một khoản lớn, nhưng sẽ đắt hơn nếu muốn để họ ở lại Anh một cách bất hợp pháp.

Tuy nhiên tôi không nghĩ rằng bất cứ ai đến tận đây để được nhận 3500 euro rồi đến Rwanda.’

Qua thỏa thuận này, chính phủ có thể có được giữ được lời hứa với các cử tri bảo thủ về hình ảnh một chiếc máy bay chở toàn người di cư đến Rwanda. Công Đảng đối lập cáo buộc chính phủ muốn giữ thể diện. Người phát ngôn của đảng này nhận định : 'Chính phủ cuối cùng cũng thừa nhận rằng chương trình Rwanda không có cơ hội thành công, nên họ đành phải trả tiền cho những người muốn đến đó'.Chính phủ hiện vẫn chưa nói rõ khi nào thì chương trình ‘tái định cư tự nguyện’ sẽ bắt đầu ».

Kêu gọi trợ giúp cộng đồng để rời khỏi Gaza

Về thời sự Trung Đông, cuộc chiến ở Gaza vẫn là chủ đề được quốc tế quan tâm trong tuần vừa qua. Các cuộc đàm phán về hưu chiến cho đến nay vẫn bế tắc. Quân đội Israel liên tục tấn công dải đất là nơi sinh sống của hơn 2 triệu người Palestine. Hôm thứ Sáu, Hamas tố cáo quân đội Israel tấn công vào những người Gaza đang chờ hàng cứu trợ, khiến 20 người thiệt mạng, hơn 150 người bị thương. Quân đội của Nhà nước Do Thái đã bác bỏ điều này. Gần 6 tháng chiến tranh, Liên Hiệp Quốc lo ngại về cuộc khủng hoảng nhân đạo thêm trầm trọng và nạn đói lan rộng tại dải đất hiện đang bị Israel bao vây.

Trước những đe dọa đến tính mạng, nhiều người Gaza cố tìm cách sang Ai Cập lánh nạn. Ban đầu Cairo kiểm soát chặt cửa khẩu với Gaza, chỉ chấp nhận những người song tịch, nhưng nay đã nới lỏng quy định, chỉ cần nộp đủ tiền. Thế nhưng chi phí khá đắt đỏ và không phải ai cũng có điều kiện chi trả, do vậy mà nhiều chiến dịch gây quỹ cộng đồng đã được mở ra. Trên trang GoFundMe, dưới sự giúp đỡ của một người bạn, Saed Mgharee đã kêu gọi mọi người đóng góp, hỗ trợ gia đình mình rời khỏi Gaza. Trả lời RFI Pháp Ngữ, Sahed cho biết : « Chúng tôi muốn rời khỏi Gaza một cách hợp pháp, và chúng tôi phải trả mỗi người 5000 euro. Chi phí cho cả gia đình tôi lên đến 30 000 euro để qua được cửa khẩu Rafah, Ai Cập ».

Mỗi ngày, khoảng 200 dự án được mở ra trên trang mạng gây quỹ cộng đồng, nhằm hỗ trợ những nạn nhân người Palestine hay Israel trong cuộc xung đột này. Đối với những người hiện đang ở Gaza, họ không thể tự mình mở chiến dịch gây quỹ mà phải thông qua những người quen sống ở các nước mà trang GoFundMe hoạt động. Tuy nhiên điều này cũng khá là may rủi vì có những trường hợp lừa đảo. Cô Mai Rajab, trên mạn xã hội X, kể về việc nhờ người thứ ba mở chiến dịch gây quỹ để giúp cô và gia đình rời khỏi Gaza. Tuy nhiên người này đã biến mất sau khi nhận được 50 000 euro ủng hộ từ khắp nơi trên thế giới.

Nhật Bản : Hai đối thủ xe hơi Nissan và Honda hợp tác để cạnh tranh với xe điện Trung Quốc 

Nhìn sang châu Á, tại Nhật Bản, trước sự cạnh tranh khốc liệt từ Trung Quốc trên thị trường xe điện, Nissan và Honda, hai tập đoàn xe hơi hàng đầu của Nhật trong tuần này đã quyết định  hợp tác nghiên cứu, phát triển các linh kiện chủ chốt trong xe điện, các loại công nghệ, hoặc thậm chí là mua hàng chung. Theo Les Echos, trong một cuộc họp báo hôm 15/03, lãnh đạo tập đoàn Honda Toshihiro Mibe cho biết : « Các kỹ sư của chúng tôi sẽ bắt đầu gặp gỡ và làm việc với nhau để xác định lĩnh vực nào mà hai doanh nghiệp sẽ có lợi khi hợp tác với nhau để giảm chi phí và đẩy nhanh thời gian phát triển sản phẩm ».Lãnh đạo của Nissan Makoto Uchiba thì nhận định « chúng tôi sẽ không thể chiến thắng cuộc đua trong lĩnh vực xe điện (trước đối thủ Trung Quốc), nếu vẫn giữ cách tiếp cận truyền thống ».Từ Tokyo, thông tín viên Frédéric Charles cho biết thêm :

« Nissan và Honda đang rất lo lắng trước BYD - doanh nghiệp hàng đầu Trung Quốc về xe điện, hiện đang thách thức các nhà sản xuất trên chính thị trường của họ. Ban đầu, Nissan và Honda sẽ thực hiện nghiên cứu khả thi để phát triển một nền tảng chung về việc sử dụng các phần phềm trên xe điện.

Hai tập đoàn này muốn củng cố sức mạnh trong lĩnh vực xe điện, thị trường mà các thương hiệu Trung Quốc đã nhanh chóng qua mặt toàn bộ ngành công nghiệp ô tô của Nhật Bản. Tại Trung Quốc, doanh số bán hàng của Nissan và Honda đã sụt giảm vào năm ngoái.

Nissan vẫn luôn hợp tác trong lĩnh vực xe điện với Renault tại châu Âu. Tuy nhiên, việc cân bằng lại hợp tác với hãng xe của Pháp sẽ cho phép tập đoàn này đàm phán một hợp tác chiến lược với Honda để có thể đối đầu tốt hơn trước sự cạnh tranh từ Trung Quốc. Chính sự cạnh tranh mạnh mẽ từ Trung Quốc đã buộc Nissan và Honda, vốn là hai đối thủ lịch sử, phải làm việc cùng nhau. »

Tiểu ban Hạ Viện Mỹ ‘‘phụ trách chiến lược cạnh tranh với Trung Quốc’’ thông qua dự luật buộc ứng dụng Tiktok ‘‘hoặc cắt đứt quan hệ với đảng Cộng Sản Trung Quốc, hoặc rời khỏi thị trường Mỹ’’. Đặc sứ Trung Quốc công du châu Âu lần thứ hai tìm giải pháp cho chiến tranh tại  Ukraina.

Căng thẳng gia tăng một nấc tại Biển Đông. Hải cảnh Trung Quốc làm bị thương nhiều nhân viên Tuần duyên Philippines, tổng thống Philippines tuyên bố ‘‘không nhân nhượng chủ quyền dù chỉ một ly’’, nhưng chưa yêu cầu Hoa Kỳ can thiệp. Chiến tranh kéo dài hơn 150 ngày tại Gaza. Người theo đạo Hồi sắp bước vào kỳ Ramadan nhưng đàm phán ngừng bắn chưa đạt kết quả: Dân Palestine có nguy cơ chết đói, Mỹ quyết định lập cầu cảng tại Gaza để cấp viện trợ không thông qua Israel. Tổ chức Nông Lương Liên Hiệp Quốc (FAO) công bố số liệu về biến đổi khí hậu, cho thấy phụ nữ phải gánh chịu hậu quả nặng nề hơn nhiều so với nam giới. Trên đây là các chủ đề chính của tạp chí Thế giới Đó đây tuần này.

***

Ứng dụng Tiktok với khoảng 170 triệu người sử dụng tại Mỹ có nguy cơ bị loại khỏi thị trường, nếu không rời bỏ các quan hệ ‘‘mờ ám’’ với Bắc Kinh. Báo Hồng Kông South China Morning Post, hôm 06/03/2024, có bài ‘‘Tiktok được yêu cầu cắt đứt quan hệ với đảng Cộng Sản Trung Quốc hoặc mất khách hàng tại Mỹ’’, cho biết các nhà lập pháp Mỹ đang nỗ lực chuẩn bị ra luật buộc ByteDance, công ty mẹ của Tiktok, phải ‘‘thoái vốn’’ khỏi Tiktok trong vòng 180 ngày, nếu không sẽ bị cấm.

Tập đoàn công nghệ hàng đầu của Trung Quốc ByteDance, có trụ sở tại ‘‘thiên đường thuế’’ Caimans, trị giá hơn 200 tỷ đô la, bị cáo buộc là ‘‘công cụ’’ trong tay chế độ cộng sản Trung Quốc (báo cáo của Thượng Viện Pháp 2023). Tập đoàn ByteDance hiện cũng đang bị bộ Tư Pháp Hoa Kỳ điều tra trong nghi án giám sát các nhà báo Mỹ.

Dự thảo luật của lưỡng đảng do tiểu ban phụ trách chiến lược cạnh tranh với Trung Quốc, do dân biểu Cộng Hòa Mike Gallagher chủ trì, đã được bỏ phiếu tại cấp tiểu ban hôm 07/03, với sự ủng hộ của toàn bộ 50 dân biểu. Dự luật yêu cầu Tiktok ‘‘cắt đứt quan hệ với đảng Cộng Sản Trung Quốc’’ được chính phủ Mỹ hỗ trợ soạn thảo. Hôm qua, 08/03, tổng thống Joe Biden tuyên bố ông sẽ sớm phê chuẩn luật, nếu Quốc Hội lưỡng viện thông qua. Theo AP, dự luật nhiều khả năng sẽ sớm vượt cửa ải Hạ Viện đầu tuần tới. Chủ tịch Hạ Viện Mike Johnson, đảng Cộng Hòa, nhấn mạnh: “Đây là một biện pháp quan trọng của lưỡng đảng để đối phó với Trung Quốc, kẻ thù địa-chính trị lớn nhất của chúng ta, hiện đang tích cực phá hoại nền kinh tế và an ninh của chúng ta’’. Tại Thượng Viện, một số nghị sĩ cho biết dự luật có thể sẽ buộc phải có một số chỉnh sửa.

TikTok thanh minh là chưa từng chuyển dữ liệu của người sử dụng Mỹ cho chính quyền Trung Quốc, đồng thời lên án ‘‘lệnh cấm’’ vi phạm quyền tự do ngôn luận trong Hiến pháp Mỹ, xâm hại quyền lợi của ‘‘5 triệu doanh nghiệp nhỏ’’ sử dụng ứng dụng này. Tiktok kêu gọi 170 triệu người sử dụng phản đối dự luật. Bắc Kinh theo sát vụ này. Hôm qua, 08/03, Hoàn Cầu Thời Báo, một cơ quan ngôn luận của đảng Cộng Sản Trung Quốc, cảnh báo luật này nếu được thông qua ‘‘sẽ khiến quan hệ song phương rạn nứt.’’

Ngăn chặn ‘‘con ngựa thành Troa’’ Tiktok và ‘‘giảm thiểu rủi ro’’

Dự luật yêu cầu Tiktok phải lựa chọn, hoặc cắt đứt quan hệ với nhà cầm quyền Trung Quốc, hoặc rời khỏi Hoa Kỳ cho thấy những liên hệ mật thiết giữa kinh tế với vấn đề an ninh, chính trị trong quan hệ Mỹ - Trung. Việc Quốc Hội Hoa Kỳ hướng đến ‘‘tối hậu thư’’ nói trên với Tiktok nằm trong chính sách ‘‘giảm thiểu rủi ro’’ (de-risking) trong quan hệ với Trung Quốc, mà chính quyền của tổng thống Joe Biden xác lập kể từ đầu năm 2023.

Khác hẳn với chủ trương tách rời khỏi kinh tế Trung Quốc (decoupling), chính sách ‘‘giảm thiểu rủi ro’’ nhắm vào một số lĩnh vực được coi là đe dọa an ninh quốc gia, như các công nghệ cao, thông tin về bộ máy nhà nước, thông tin về cá nhân người Mỹ…. Trường hợp Tiktok cho thấy việc thực thi chính sách ‘‘giảm thiểu rủi ro’’ trong quan hệ với Trung Quốc là điều không hề đơn giản tại các xã hội nơi mà quyền tự do kinh doanh, tự do ngôn luận vốn là khuôn vàng thước ngọc. Năm 2020, ông Donald Trump khi còn là tổng thống từng ra lệnh cấm các ứng dựng TikTok và WeChat của Trung Quốc, nhưng lệnh không được thực thi, do bị tư pháp ngăn chặn.

Bắc Kinh đồng nhất chính sách ‘‘giảm thiểu rủi ro’’ của Âu - Mỹ với chủ trương  ‘‘tách rời’’ Trung Quốc

Gần đây có một hiện tượng lạ. Trên một số phương tiện truyền thông phương Tây, chủ trương ‘‘tách rời’’khỏi kinh tế Trung Quốc tiếp tục bị lên án là ‘‘thất bại’’, cho dù chính quyền Mỹ hiện tại không đi theo chủ trương này, còn Liên Âu cũng không hề có chủ trương như vậy. Bắc Kinh liên tục lên án phương Tây mưu đồ ‘‘tách rời’’ khỏi kinh tế Trung Quốc. Trung Quốc cũng thường đồng nhất chính sách ‘‘giảm thiểu rủi ro’’ hiện tại của phương Tây đối với Trung Quốc với chủ trương ‘‘tách rời’’ khỏi kinh tế Trung Quốc. Tuy nhiên, theo nhiều chuyên gia, ‘‘giảm thiểu rủi ro’’ là chính sách thông thường trong kinh doanh, chưa kể đến lý do an ninh quốc gia, và chính Bắc Kinh cũng đã ngầm thực thi chính sách ‘‘giảm thiểu rủi ro’’ trước phương Tây từ hơn mười năm nay, đặc biệt với chính sách ‘‘Made in China 2025’’.

Chỉ trích chính sách ‘‘giảm thiểu rủi ro’’ của phương Tây với Trung Quốc phải chăng là một cách nhắc lại lập trường của Bắc Kinh ? Một cách để làm giảm ý nghĩa các nỗ lực của chính quyền các nước phương Tây trong việc thực thi chính sách ‘‘giảm thiểu rủi ro’’ với Trung Quốc, vốn không hề dễ dàng? Hay nhằm gieo rắc tâm lý ‘‘chủ bại’’ trong các xã hội phương Tây trong quan hệ với Trung Quốc?... Có nhiều câu hỏi đặt ra về vấn đề này.

Chiến tranh Ukraina : Chuyến công du châu Âu lần thứ hai của đặc sứ Trung Quốc

Hồi tháng 5/2023, trước thềm cuộc phản công chống Nga của quân đội Ukraina, Trung Quốc cử đến châu Âu đặc sứ tìm ‘‘giải pháp chính trị’’ cho cuộc chiến tranh tại Ukraina. Vòng công du đầu tiên của đặc sứ Lý Huy (Li Hui), nguyên đại sứ Trung Quốc tại Nga, phụ trách các vấn đề Á - Âu, không mang lại kết quả. Vào dịp cuộc xâm lăng Ukraina của Nga bước sang năm thứ ba, Bắc Kinh một lần nữa cử đặc sứ Lý Huy đi châu Âu.

Ngày 04/03, người đứng đầu khu vực Đông Âu và Trung Á của ngành ngoại giao châu Âu, Michael Siebert, và người phụ trách khu vực Châu Á - Thái Bình Dương, Niclas Kvarnström, đã gặp đặc phái viên Lý Huy tại Bruxelles. Theo thông tin trên trang mạng của ngành Ngoại Giao Liên Âu, hai bên đã thảo luận về cuộc chiến tranh ‘‘bất hợp pháp’’ của Nga chống Ukraina, và phương thức thúc đẩy giải pháp hòa bình ‘‘công bằng và bền vững’’.  Liên Âu nhấn mạnh, ‘‘các nguyên tắc của Hiến chương Liên Hiệp Quốc’’, ‘‘chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ của Ukraina phải là nền tảng cho bất kỳ giải pháp cuối cùng nào’’. Bruxelles cũng kêu gọi Bắc Kinh có các hành động hiệu quả nhằm ngăn chặn xuất khẩu sang Nga ’’các mặt hàng lưỡng dụng quân sự - dân sự’’ cùng công nghệ tiên tiến, để phục vụ cho cỗ máy chiến tranh của Nga.

Ngày 06/03, thứ trưởng Ngoại Giao Ba Lan Wladyslaw T. Bartoszewski đã tiếp đặc phái Trung Quốc Lý Huy. Tương tự như Liên Âu, chính quyền Ba Lan kêu gọi Trung Quốc ‘‘không cung cấp bất kỳ hỗ trợ chính trị, kinh tế và quân sự nào cho Nga với tư cách là kẻ tiến hành cuộc xâm lược’’ chống Ukraina, đồng thời phản đối quan điểm biện minh cho hành động gây hấn của Nga nhân danh cái gọi là ‘‘những lo ngại về an ninh chính đáng’’, lập luận mà Bắc Kinh đã nhiều lần đưa ra.

Hơn hai năm kể từ khi Nga mở màn cuộc xâm lăng Ukraina, ít tuần sau khi Bắc Kinh và Matxcơva khẳng định quan hệ đối tác ‘‘không giới hạn’’, các nước châu Âu không đặt nhiều hy vọng vào vai trò trung gian của Trung Quốc, và tiếp tục cảnh giác với nguy cơ Bắc Kinh ngầm gia tăng các hỗ trợ quân sự cho Nga. Trong loạt trừng phạt hồi tháng trước, lần đầu tiên châu Âu nhắm vào các công ty Trung Quốc, bị cáo buộc tiếp tay cho Nga.

Biển Đông: TT Philippines không nhân nhượng ‘‘một ly lãnh thổ nào’’ cho Trung Quốc

Biển Đông nóng thêm trong tuần qua, đặc biệt với hành động tấn công của tàu Hải cảnh Trung Quốc nhắm vào tuần duyên Philippines. Tổng thống Philippines khẳng định sẽ không nhân nhượng Trung Quốc. Tường trình của thông tín viên Juliette Pietraszewski từ Kuela Lumpur:

‘‘Chỉtrongmột thời gian rất ngắn,cáchình ảnh về vụ va chạm giữa haicontàu đãlan truyền trên mạng xã hội. Đứng sau các thông tin này là người phát ngôn của lực lượng Tuần duyên Philippines, người đã công khai tố cáo Hải cảnh Trung Quốc ‘‘đã có các hành động vô trách nhiệm và phi pháp”. Về phần mình, Bắc Kinh Trung Quốc cáo buộc Manila đã “cố tình đâm vào’’ tàu Trung Quốc.

Các đụng độ lại xảy ra gần rạn san hô Bãi Cỏ Mây, thuộc quần đảo Trường Sa, nơi thường xuyên là điểm đối đầu giữa hai nước.Bắc Kinh đòi hỏi chủ quyền với gần như toàn bộ Biển Đông.Yêu sách của Trung Quốc, xâm phạm các vùng đặc quyền kinh tế quốc gia, bịnhiều nước trong khu vực phản đối. Năm 2016, Trung Quốc đã bác bỏ phán quyết của Tòa án Trọng tài Thường trực La Hay, không thừa nhận các đòi hỏi chủ quyền của Trung Quốc.

Tổng thống Philippines, Ferdinand Marcos Junior, đã cam kết thực hiện chính sách xích lại gần với người Mỹ. Tham dự một diễn đàn những ngày gần đây tại Úc, tổng thống Philippines nhấn mạnh đến những căng thẳng giờ đây đã trở thành điều gần như thuyền xuyên tại Biển Đông. Ông nói: “Philippines hiện đang ở tuyến đầu cuộc chiến chống các hành động gây tổn hại đến hòa bình khu vực.Tôi sẽ không cho phép bất kỳ thế lực nước ngoài nào xâm chiếm dù chỉ một ly lãnh thổ có chủ quyền của chúng tôi.”

Lập cầu cảng ở Gaza không thông qua Israel: Thủ tướng Netanyahu bị Mỹ ''sỉ nhục''

Chiến tranh Israel chống Hamas tại Gaza đã kéo dài 5 tháng. Bất chấp các nỗ lực của cộng đồng quốc tế, Israel không chấp nhận ngừng bắn. Một nửa dân cư Gaza có nguy cơ chết đói. Chính quyền Mỹ gia tăng áp lực lên đồng minh Israel. Hôm 07/03, tổng thống Biden ra lệnh cho quân đội xây cầu cảng để đưa hàng viện trợ đến vùng lãnh thổ Palestine, mà không cần thông qua Tel Aviv. Tổng thống Mỹ lần đầu tiên gần như trực tiếp lên án Israel, khi nhắc lại con số 30.000 thường dân Palestine thiệt mạng, do Hamas - mà Hoa Kỳ coi là tổ chức khủng bố - đưa ra.

Thông tín viên Michel Paul tường trình từ Jerusalem :

‘‘Lập ra một cảng biển tạm thời hoàn toàn không phải là ý tưởng mới, và chính quyền Mỹ cũng đã nhấn mạnh là việc xây dựng cầu cảng này cũng sẽ phải mất nhiều tuần lễ. Nhưng tại Israel hiện tại, người ta đặc biệt chú ý đến việc tổng thống Mỹ đổi giọng (hoặc sự đổi giọng của tổng thống Mỹ).

Dự án lập cầu cảng này sẽ được tiến hành phối hợp với Israel về những gì liên quan đến an ninh, nhưng Mỹ sẽ không tham khảo trước ý kiến của chính quyền Israel. Tổng thống Mỹ đã nhấn mạnh : ‘‘Viện trợ cho Gaza không thể được coi là một ‘‘món hàng trao đổi’’.

Các nhà bình luận tại Israel chú ý đến việc, đây là lần đầu tiên tổng thống Joe Biden đưa ra nhận định về số lượng nạn nhân Palestine, căn cứ trên số liệu mà bộ Y Tế Hamas công bố. Vào thời điểm đầu xung đột, tổng thống Mỹ đã từng bày tỏ hoài nghi về mức độ chính xác của con số này. Giờ đây ông tuyên bố: ‘‘Hơn 30.000 người Palestine bị giết hại, và đa số họ không phải là thành viên của tổ chức Hamas’’.

Lập trường mới nói trên của nước Mỹ, được nhiều người ở đây, đặc biệt là đối lập Israel, xem như là một sự lăng nhục thực sự đối với thủ tướng Israel Benyamin Netanyahu.’’

Giảm ăn thịt để hãm biến đổi khí hậu: Thái độ của người dân Texas

Chăn nuôi chịu trách nhiệm 12% của lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính khiến Trái đất bị hâm nóng, theo số liệu của FAO, cơ quan lương nông quốc tế. Người dân bang Texas, Hoa Kỳ, nghĩ sao về khả năng giảm ăn thịt để giúp hãm lại đà biến đổi khí hậu. Phóng sự của thông tín viên Thomas Harms từ Houston:

‘‘Ở Montana, bang viễn Tây nước Mỹ, người ta ăn thịt đỏ từ 5 đến 6 ngày một tuần, dưới một chút là các bang Trung Tây và Texas, tiêu thụ thịt đỏ từ 3 đến 4 ngày một tuần, hoặc hơn nữa. Vì vậy, điều hiển nhiên là, trước cửa một siêu thị ở Houston, bang Texas, để trả lời cho câu hỏi ‘‘liệu bạn có  muốn giảm lượng tiêu thụ thịt không, khi biết đến số liệu của FAO ?”, Manuel người cuồn cuộn cơ bắp bật lại ngay:  “Không, tôi đến đây chỉ để mua thịt”…

Với James, một khách hàng khác có bộ râu dài, mang áo phông của một câu lạc bộ bóng bầu dục Mỹ ở Texas, thì ‘‘chuyện này không thay đổi bất cứ điều gì. Tôi không tin vào những chuyện linh tinh người ta nói về khí hậu, cũng như kế hoạch mà FAO và các tổ chức khác đang cố gắng thúc đẩy’’. Nói rồi, James chui vào chiếc xe bán tải của mình.

Cô Connie thì không tin vào những con số này. Cô nói: “Tôi không nghĩ người ta có thể từ bỏ đơn giản như vậy. Tôi không nói rằng mọi người không muốn thay đổi, nhưng cần phải có những lý do chính đáng để thay đổi thói quen. Bạn đang nói với tôi về một con số 12% chẳng có nghĩa lý gì với tôi cả.’’ 

Một người thanh niên khác ngập ngừng trước khi trả lời: “Điều này có ảnh hưởng đến chúng tôi không? Có lẽ trong tương lai rất xa. Nhưng liệu tôi có nên ăn ít thịt hơn không? Tôi không biết, tôi chỉ đang cố gắng giữ sức khỏe’’.

Cuối cùng Engie, người không muốn tiết lộ danh tính, nói với chúng tôi rằng gia đình cô ấy đang trong quá trình thay đổi chế độ ăn uống và từ bỏ giáo điều bất khả xâm phạm về việc cần phải ăn thịt hàng ngày.’’

Giảm tiêu thụ thịt giúp giảm bất công với phụ nữ

Một nghiên cứu của tổ chức nông lương của Liên Hiệp Quốc, công bố nhân ngày Quốc tế phụ nữ, nhấn mạnh là biến đổi khí hậu gây nhiều hậu quả cho phụ nữ hơn hẳn đàn ông. Nhiệt độ tăng cao gây thiệt hại thêm khoảng 37 tỉ đô la với phụ nữ. Một lý do chủ yếu là do phụ nữ là người làm việc nhiều hơn trên đồng ruộng, nơi chịu tác động mạnh của biến đối khí hậu. Giảm thói quen ăn thịt quá nhiều với một số tầng lớp xã hội được coi là biện pháp hữu hiệu giúp giảm biến đổi khí hậu, cũng là điều giúp giảm bất bình đẳng nam nữ.

Chiến sự ở Ukraina và mối đe dọa xung đột lan rộng, giới nông dân châu Âu tiếp tục phản kháng, Trung Quốc tăng cường an ninh nhân cuộc họp thường niên của Hội nghị hiệp thương chính trị nhân dân Trung Quốc (Chính Hiệp) và Đại hội Đại biểu nhân dân toàn quốc (Quốc Hội), chính quyền Canberra tiết lộ mạng lưới gián điệp hoạt động ở Úc. Trên đây là những chủ đề chính trong tạp chí thế giới đó đây tuần này.

Nếu như những ngày đầu chiến tranh Ukraina, tổng thống Pháp Emmanuel Macron là một trong những nguyên thủ phương Tây hiếm hoi chủ trương đàm phán với tổng thống Nga Vladimir Putin, và nhất là không được « sỉ nhục » nước Nga, thì trong tuần vừa qua, ông đã không loại trừ khả năng, trong tương lai, đưa quân sang Ukraina, hỗ trợ Kiev chống lại Nga. Tổng thống Pháp cũng nói rõ là lực lượng châu Âu vẫn chưa thống nhất được quan điểm về việc này.

Những phát biểu được đưa ra tại một cuộc họp về viện trợ cho Ukraina do tổng thống Macron chủ trì ở Paris, đã nhanh chóng tạo ra làn sóng phản đối của các nước phương Tây. John Kirby, phát ngôn viên của Hội đồng An Ninh Quốc Gia Hoa Kỳ, khẳng định sẽ không có bất cứ lính Mỹ nào trên lãnh thổ Ukraina. Anh Quốc cũng nhanh chóng tỏ rõ ý định không gửi quân đến Ukraina… NATO cũng bác bỏ khả năng này.

Những lời lẽ được ông Macron sử dụng và tổng thống khẳng định là “đã cân đo đong đếm trước”, đã khiến chủ nhân điện Kremlin không thể không ra mặt. Chiều 29/02, trong một bài phát biểu, Vladimir Putin đã đáp trả bằng những lời lẽ cứng rắn, nêu ra “mối đe dọa thực sự” của chiến tranh hạt nhân nếu căng thẳng ở Ukraina leo thang. Ông chủ điện Kremlin cũng khẳng định rằng quân đội Nga đang trên đà tiến theo nhiều ngả khác nhau. Trong khi cách nay một năm, quân đội Nga đã buộc phải rút hỏi miền nam và đông bắc Ukraina, thì hiện nay lực lượng của Kiev đang gặp nhiều thất bại trong cuộc phản công và gần đây, đã để mất thành phố miền đông Avdiivka, vào tay quân Nga.

Vũ khí Hàn Quốc được chuyển tới chiến trường Ukraina

Về viện trợ cho Ukraina, gói hỗ trợ của Hoa Kỳ vẫn bị chặn ở Hạ Viện, Liên Hiệp Châu Âu đã cam kết giao 1 triệu đạn pháo cho Kiev, nhưng cho đến nay, chỉ thực hiện được 30%. Trong bối cảnh này, nhiều nước châu Âu đã bày tỏ ủng hộ sáng kiến của CH Séc, mua đạn dược bên ngoài châu Âu để chuyển đến Kiev. Hàn Quốc là một cái tên được nêu ra, khi nước này gần đây, tăng cường ngành công nghiệp vũ khí.

Trả lời RFI Pháp Ngữ, ông Vincent Touret cho biết : “Nếu như cuộc phản công của Ukraina có thể thực hiện được thì là vì Hàn Quốc đã chấp nhận, thông qua trung gian Mỹ(luật pháp Hàn Quốc cấm cung cấp vũ khí sát thương cho các vùng chiến sự), hỗ trợ cho Kiev 500.000 quả đạn pháo. Trên hết, có một ván chơi billard ở đây, vì Hàn Quốc trên thực tế có lợi nếu Nga thất bại trong cuộc xung đột ở Ukraina. Bởi vì hiện nay, Nga đang “nuôi sống” Bắc Triều Tiên, qua việc mua đạn pháo từ nước láng giềng phía bắc và Hàn Quốc mong muốn trục Bình Nhưỡng - Kremlin bị phá huỷ”. 

Trước mối đe dọa từ Bắc Triều Tiên, theo Nikkei Asia, Hàn Quốc đã phát triển hạ tầng sản xuất vũ khí khổng lồ và tìm kiếm cơ hội trong thị trường quốc tế. Chiến tranh Ukraina đã khiến đạn pháo toàn cầu bị thiếu hụt, các công ty về vũ khí Hàn Quốc đã nhanh chóng nắm bắt thị trường, đề xuất những sản phẩm không cần công nghệ cao nhưng giá cả phải chăng.

Vào năm 2023, tập đoàn Hanwha Aerospace của Hàn Quốc đã ký một thỏa thuận trị giá hơn 2,6 tỷ đô la, cung cấp 152 khẩu pháo tự hành cho Ba Lan từ nay đến năm 2027. Theo số liệu từ Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm, Hàn Quốc là nhà xuất khẩu vũ khí lớn thứ 9 thế giới trong giai đoạn từ 2018-2022. Mục tiêu của tổng thống Yoon Suk Yeol là đến năm 2027, đưa Hàn Quốc lên vị trí thứ Tư, chỉ sau Mỹ, Nga và Pháp. 

Sau cái chết của Alexei Navalny, đối lập Nga còn lại những ai ?

Tin tức về cái chết của nhà đối lập Nga Alexei Navalny vẫn là chủ đề được báo chí quốc tế quan tâm trong tuần qua. Tang lễ của ông đã được cử hành công khai tại một nhà thờ ở thủ đô Matxcơva, hôm 01/03, với sự hiện của nhiều người ủng hộ ông ngay bên ngoài nhà thờ.

Sự ra đi của Alexei đã để lại một khoảng trống lớn trong phe đối lập Nga, đa số đều đã tị nạn ở nước ngoài, hoặc bị bỏ tù. Tiêu biểu như trường hợp của Vladimir Kara Murza, đã bị kết án 25 năm tù vì tội phản quốc, khi mạnh mẽ phản đối chiến tranh Ukraina. Hay trường hợp của nhà đối lập Illia Iachine, bị kết án 8 năm tù giam. Ông Ilia chỉ mới hay tin về cái chết của Alexei vào đầu tuần này và đã đăng bài trên mạng xã hội, lên án sự tàn nhẫn của Putin.

Thông tín viên El Jabri, từ Matxcơva cho biết thêm :

« Bài đăng này, Ilia Iachine đã viết với một nỗi đau sâu thẳm, với sự phẫn nộ và lòng kiên quyết. Ông từng là người đồng hành với Boris Nemtsov, bị ám sát năm 2015 và cũng là một người bạn của Alexei Navalny.

Trong bức thư, ông viết : “Hai người bạn của tôi đã mất, tôi cảm thấy trong tôi một khoảng trống tối tăm. Tôi không thể chịu đựng được nỗi đau, nỗi kinh hoàng này”. Những dòng chữ của ông rất cụ thể và và thẳng thắn buộc tội : “Theo Putin, đó là cách để khẳng định quyền lực, thông qua việc giết người, sự tàn nhẫn, và chỉ rõ là hành động trả thù. Đó không phải là suy nghĩ của một người lãnh đạo Nhà nước mà là suy nghĩ của một thủ lĩnh băng đảng.” 

Vladimir Putin một lần nữa lại bị xúc phạm. Trước công chúng, nguyên thủ Nga luôn giả vờ phớt lờ Alexey Navalny. Ilia so sánh hai người : Alexey sẽ mãi được lịch sử ghi nhận là một người có lòng dũng cảm đặc biệt, coi thường nỗi sợ hãi và cái chết”, còn Putin sẽ chỉ là một người đàn ông nhỏ bé, ẩn giấu trong boong ke, giết người lén lút và bắt hàng triệu người làm con tin.

Ilia Iachine cũng viết rõ là ông ấy nhận thức được những rủi ro : “Tôi hiện đang ở sau song sắt và mạng sống của tôi nằm trong tay Putin”. 

Nông dân Ba Lan lần đầu đến biểu tình ở Vacxava  

Vẫn về thời sự châu Âu, trong tuần vừa qua, cuộc phản kháng của giới nông dân châu Âu nổ ra từ hơn một tháng qua, vẫn tiếp diễn với các cuộc biểu tình bày tỏ sự phẫn nộ, nỗi bất bình trong nghề nông và các chính sách bất cập của Liên Âu, diễn ra ở nhiều nước, tại Bỉ, Tây Ban Nha hay là ở Pháp. Tại thủ đô Paris, nhiều cuộc biểu tình đã nổ ra nhân Hội chợ quốc tế nông nghiệp. Hôm thứ Sáu, các nông dân thuộc hội Điều phối nông thôn (Coordination rurale) đã đổ rơm rạ ngay trên đại lộ Champs-Elysées, gần Khải Hoàn Môn. Nhiều nông dân cũng lái máy kéo đến trước Cung điện Versailles.

Còn tại thủ đô Vacxava của Ba Lan, hôm thứ Ba vừa qua, khoảng 10.000 nông dân đã đến biểu tình, để phản đối Thỏa thuận xanh châu Âu. Các nông dân cũng đòi chính quyền kiểm soát chặt chẽ nguồn hàng thực phẩm nhập khẩu từ Ukraina với giá rẻ, được cho là gây ra cuộc cạnh tranh không công bằng với nông dân Ba Lan. Thông tín viên Martin Chabal cho biết thêm tình hình :

« Đây là lần đầu tiên kể từ khi phong trào phản kháng bắt đầu, các nông dân đến Vacxava, và họ gây tiếng ồn.

Piotr làm nghề nuôi ong và phản đối việc nhập khẩu mật ong từ Ukraina, làm giảm giá bán mật ong Ba Lan. Ông giải thích : “Nếu chúng tôi không đấu tranh ngay bây giờ, thì thật không may là trong vài năm nữa, sẽ không còn nông dân Ba Lan nào cả. Nhưng không chỉ riêng nông dân Ba Lan mà ngay cả nông dân châu Âu cũng sẽ mất nghề…”

Các nông dân Ba Lan cũng thấy mình trong cùng trận chiến cùng các nông dân châu Âu nói chung. Lucian làm nghề chăn nuôi bò sữa. Ông cho biết : “Chúng tôi không thể sống nhờ vào công việc của mình nữa. Và Liên Hiệp Châu Âu không có hành động nào. Dù làm việc tại một nông trại ở Pháp, Đức, hay Bỉ, chúng tôi đều phải làm việc trong điều kiện khó khăn”.

Ông Lucian cho rằng, ngay cả khi châu Âu đưa ra gói viện trợ cho nông dân thì điều này vẫn là chưa đủ. “Chúng tôi không muốn xin viện trợ cho mỗi hecta ngô, như là những khẩu hiệu được hét lên ở đây. Chúng tôi chỉ muốn có được giá tốt”.

Vào cuối buổi biểu tình, một nhóm nông dân đã được lãnh đạo Quốc Hội tiếp. Thế nhưng họ không hài lòng với cuộc thảo luận và hứa hẹn là sẽ tiếp tục chặn đất nước đến khi nào Ba Lan bác bỏ Thỏa thuận xanh châu Âu ».

Trung Quốc tăng cường an ninh nhân hai phiên họp toàn thể thường niên

Nhìn sang khu vực châu Á Thái Bình Dương, tại Bắc Kinh, vào đầu tuần tới, hơn 3.000 đại biểu, thuộc giới tinh hoa chính trị Trung Quốc sẽ có mặt tại thủ đô nhân hai phiên họp toàn thể thường niên (Hội nghị hiệp thương chính trị nhân dân Trung Quốc, và Đại hội Đại biểu nhân dân toàn quốc).

Cũng như mọi năm, tình hình an ninh ở thủ đô được siết chặt. Từ Bắc Kinh, thông tín viên Stéphane Lagarde cho biết tình hình cụ thể :

 « Theo Weixin, kênh truyền thông của Nhà nước Trung Quốc, từ ngày 01-12 tháng Ba sắp tới, các loại máy bay "nhỏ, bay thấp, hay bay với tốc độ chậm", nói cách khác là các loại drone, sẽ bị cấm sử dụng tại Bắc Kinh, ngay cả với các mục đích như thể thao hay quảng cáo. (Lệnh cấm cũng được áp dụng đối với tất cả các vật thể bay, như đồ chơi điều khiển từ xa, hoặc thậm chí là cả chim bồ câu…).

Các lệnh cấm này thường được đưa ra vào mỗi kỳ họp thường niên của đảng Cộng Sản Trung Quốc tại thủ đô. Trên đường phố, các tình nguyện viên được triển khai, tăng cường giám sát cùng với các camera và lực lượng cảnh sát. Từng đơn vị lao động, từng lĩnh vực được yêu cầu tăng cường carh giác.

Chính quyền cũng thiết lập vòng kiểm soát an ninh lần thứ hai tại các dịch vụ giao hàng nhanh đến Bắc Kinh. Nhân viên giao hàng, phụ trách đóng gói kiện hàng giải thích : "Từ nay, mọi người cần phải ghi tên thật khi muốn gửi đồ, phải để lại tên Trung Quốc và số căn cước. Đó là vì hai phiên họp sắp bắt đầu. Lần sau, đừng quên mang thẻ căn cước đến !"

Để bảo đảm môi trường an ninh tốt cho hai phiên họp toàn thể hàng năm của Trung Quốc, và sau một chuỗi các thảm kịch hỏa hoạn chiếm trang nhất nhiều mặt báo những tháng vừa qua, bộ Quản lý khẩn cấp đã yêu cầu các phòng quản lý chung cư giám sát các rủi ro hỏa hoạn do nạp pin điện xe đạp hoặc xe máy ».

Mạng lưới gián điệp nước ngoài tại Úc

Nhìn sang châu Đại Dương, hôm 28/02, theo AFP, lãnh đạo tình báo Úc Mike Burgess, đã tiết lộ một mạng lưới gián điệp nước ngoài hoạt động ở nước này từ nhiều năm qua. Mạng lưới này nhắm vào những người Úc có tiếp cận với các thông tin “chính trị nội bộ”, thông qua mạng xã hội. Họ sử dụng những tài khoản giả mạo và hứa sẽ đãi ngộ hậu hĩnh cho những người này bằng tiền mặt. Các gián điệp này cũng đóng những vai như cố vấn, nhà tuyển dụng hay các công chức, nhà nghiên cứu…

Ngay khi ai đó cắn câu, họ sẽ yêu cầu trao đổi thông tin qua ứng dụng tin nhắn bảo mật, và sau đó đề xuất gặp gỡ trực tiếp ở nước ngoài. Tình báo Úc không nêu rõ danh tính những người tham gia vào mạng lưới gián điệp này mà chỉ cho biết có sự tham gia của một cựu chính trị gia, những doanh nhân, hoặc các nhà nghiên cứu, giảng viên ở đại học.

Úc là thành viên của nhóm Ngũ Nhãn - Five Eyes, một liên minh các cơ quan tình báo quốc gia gồm 5 nước gồm Mỹ, Canada, Anh Quốc, New Zealand. Theo AFP, điều này khiến Úc trở thành một mục tiêu đáng quan tâm đối với các đặc vụ từ Trung Quốc hay Nga.

Cách nay vừa tròn hai năm, ngày 24/02/2022, tổng thống Vladimir Putin hạ lệnh cho quân đội tấn công Ukraina từ nhiều hướng. ‘‘Chiến dịch quân sự đặc biệt’’ của điện Kremlin, dự kiến diễn ra trong thời gian ngắn, rút cục đã bước sang năm thứ ba. Cuộc kháng chiến của quân dân Ukraina, với sự hỗ trợ của các đồng minh, gây tổn thất nặng nề cho Nga, với hàng trăm nghìn binh sĩ bị loại khỏi vòng chiến đấu, nhưng không đủ để đảo ngược tình thế.

Quân Nga lấn sân tại nhiều mặt trận ở miền nam và đông nam Ukraina, tiếp tục kiểm soát khoảng 18% lãnh thổ Ukraina. Viện trợ quân sự của các đồng minh có chiều hướng sụt giảm, đặc biệt do Hạ Viện Mỹ không ủng hộ cấp thêm 60 tỉ đô la, như dự kiến của chính quyền Biden. Tuy nhiên, trước dịp tròn hai năm can thiệp quân sự Nga, châu Âu đã liên tục đưa ra một số tín hiệu ủng hộ mạnh mẽ cuộc kháng chiến chống xâm lược của người Ukraina, đặc biệt với việc thúc đẩy xây dựng ‘‘nền kinh tế phục vụ chiến tranh’’ (économie de guerre).

Quân đội Ukraina không chỉ phải đương đầu với nước Nga, và các đồng minh của Nga. Một điều đầy nghịch lý là, trong các vũ khí tối tân mà Nga đang dùng để bắn giết người Ukraina có nhiều loại linh kiện điện tử do chính phương Tây sản xuất. Một báo cáo của Anh, về tên lửa Bắc Triều Tiên mà Nga sử dụng để tấn công vùng Kharkiv, lần đầu tiên mô tả rõ điều này.

Cái chết của lãnh đạo đối lập Nga Alexei Navalny trong một nhà tù ở Bắc Cực gây chấn động, trong giới tranh đấu Nga và phản ứng mạnh mẽ từ các nước phương Tây, nhưng lại được đón nhận thờ ơ tại Ukraina. Nhân dịp này nhiều người đặt câu hỏi : Phải chăng đối lập Nga và Ukraina cùng chung đối thủ, nhưng không cùng chiến tuyến ?

Cuộc kháng chiến Ukraina có thành công hay không, khi chỉ có 10% người châu Âu, theo một thăm dò dư luận mới đây, tin tưởng vào chiến thắng của Kiev? Cuộc chiến tranh xâm lược của Nga diễn ra trong bối cảnh Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc đang ngày càng tỏ rõ sự bất lực: Lãnh đạo LHQ liên tục gióng chuông kêu gọi cải tổ triệt để. Trên đây là một số chủ đề chính của Tạp chí Thế giới Đó đây tuần này, nhân ngày cuộc chiến vệ quốc của người Ukraina bước sang năm thứ ba.

***

Châu Âu từng bước hướng đến ‘‘nền kinh tế phục vụ chiến tranh’’

‘‘Châu Âu không tham chiến, nhưng chiến trường Ukraina cũng chính là chiến trường của châu Âu’’, nhận định của chuyên gia quân sự và các vấn đề chiến lược quốc tế Louis Gautier với báo Pháp Le Monde, tóm lược mối quan hệ ngày càng trở nên ‘‘vận mệnh tương liên’’ giữa Ukraina và châu Âu. Kể từ đầu chiến tranh, các nước châu Âu đã và có kế hoạch cung cấp cho Ukraina khoảng 144 tỉ euro, gấp hơn hai lần so sới Hoa Kỳ (chưa kể khoản 50 tỉ euro vừa được 27 nước quyết định hôm 01/02). Khoản tiền này bao gồm viện trợ quân sự, nhân đạo, tái thiết… Viện trợ quân sự của châu Âu, chỉ là một phần trong số đó, đứng thứ hai sau Mỹ (với hơn 42 tỉ đô la trên tổng số 67 tỉ đô la viện trợ).

Tuy nhiên, kể từ đầu năm 2024, trong bối cảnh triển vọng Hoa Kỳ tiếp tục hỗ trợ quân sự Ukraina ngày càng trở nên đầy bất trắc, châu Âu bắt đầu gia tăng nỗ lực. Hàng loạt thỏa thuận hỗ trợ an ninh song phương 10 năm giữa các nước châu Âu và Ukraina được ký kết. Tiếp theo Anh (ký kết ngày 12/01), đến lượt Pháp và Đức (ngày 16/02), rồi Đan Mạch (ngày 22/02).  Thụy Điển cung cấp khoản viện trợ quân sự ‘‘chưa từng có’’ cho Kiev. Trước thềm hội nghị an ninh Munich, chủ tịch Ủy Ban Châu Âu Ursula von der Leyen nói đến việc Liên Âu cần có một ủy viên phụ trách Quốc Phòng của khối.

Cho đến nay, các hỗ trợ quân sự của châu Âu cho Ukraina được thực hiện trong khuôn khổ Cơ chế European Peace Facility (EPF) (tạm dịch là cơ chế Hỗ trợ Hòa bình của châu Âu). Cơ chế này cho phép mang lại các hỗ trợ nhất thời cho Kiev, nhưng không bảo đảm tính liên tục. Theo ủy viên châu Âu về thị trường Nội Địa, Thierry Breton, các hỗ trợ của châu Âu trong hai năm đầu chiến tranh là dựa trên kho vũ khí có sẵn. Để đáp ứng nhu cầu của cuộc kháng chiến lâu dài chống Nga, châu Âu cần nâng cấp ngành công nghiệp quốc phòng của khối. Hôm 17/02, tập đoàn vũ khí Đức Rheinmetall thông báo dự án xây dựng nhà máy sản xuất đạn pháo ngay tại Ukraina, với công suất hàng trăm nghìn trái/năm ngay trong năm 2025. Rheinmetall dự kiến tăng gấp 10 công suất sản xuất đạn tại châu Âu.

Vấn đề ‘‘xây dựng nền kinh tế phục vụ chiến tranh’’ là điều ngày càng được các lãnh đạo châu Âu nhấn mạnh trong bối cảnh khối 27 nước không đủ lực để thực hiện cam kết hỗ trợ vũ khí cho Ukraina. Châu Âu chỉ đáp ứng được hơn 500.000 đạn pháo trước cuối tháng 3/2024, tức khoảng một nửa nhu cầu đạn pháo cho Ukraina theo chỉ tiêu. Một bài viết cho International Institute for Strategic Studies của các chuyên gia quân sự cho biết Ukraina cần từ 75.000 đến 90.000 đạn pháo/tháng để duy trì phòng thủ, và hơn gấp đôi số đó (từ 200.000 đến 250.000), để có thể phản công lớn.

Theo báo chí châu Âu, Ủy Ban Châu Âu có kế hoạch từ đây đến cuối tháng 2, đầu tháng 3, công bố một ‘‘chiến lược xây dựng nền công nghiệp quốc phòng châu Âu’’. Trong năm nay, dự kiến 18 quốc gia châu Âu sẽ nâng mức đầu tư cho quốc phòng lên mức 2% GDP, so với 11 nước hồi năm ngoái.

Gần 1 triệu đạn pháo có thể được cấp cho Kiev ‘‘những tuần tới’’ nhờ CH Séc

Việc thiếu viện trợ quân sự từ đồng minh được chỉ ra là một nguyên nhân chính khiến quân đội Ukraina đánh mất thế thượng phong, từng có được vào đầu mùa hè năm ngoái. Ít ngày gần đây, trong lúc châu Âu bất lực trong việc đáp ứng nhu cầu đạn dược của Kiev như cam kết, thông tin từ CH Séc cho biết Praha đã tìm được một số nguồn ngoài phương Tây, có thể cung cấp khoảng 800.000 đạn pháo 122 mm và 155 mm, số lượng gần tương đương với chỉ tiêu mà toàn châu Âu phấn đấu sản xuất trong thời gian một năm.

Trong một cuộc họp báo tại Munich, bên lề Hội nghị an ninh quốc tế hôm 17/02, tổng thống CH Séc Petr Pavel khẳng định, bộ Quốc Phòng nước này cùng một số doanh nghiệp đã liên lạc được với các đối tác xin ẩn danh, sẵn sàng cung cấp ‘‘ngay trong những tuần tới’’ số đạn dược nói trên. CH Séc đang vận động các nước châu Âu góp đủ 1,5 tỉ euro cho dự án này, số tiền nằm ngoài cơ chế Hỗ trợ Hòa bình của châu Âu EPF. Theo Pháp và Hy Lạp, ngân sách của EDF nên dành riêng để thúc đẩy nền công nghiệp quốc phòng ngay tại châu Âu.

Điều không dễ hóa giải: Linh kiện phương Tây ‘‘tiếp sức’’ cho cuộc xâm lăng Nga !

Về việc công nghệ phương Tây tiếp sức cho quân đội Nga trong cuộc xâm lăng Ukraina, những ngày gần đây báo chí phương Tây loan tải thông tin của trung tâm điều tra Conflict Armament Research, có trụ sở tại Anh, cho biết đa số các linh kiện điện tử trong tên lửa Bắc Triều Tiên, mà Nga sử dụng tại Ukraina, là do doanh nghiệp phương Tây sản xuất.

Thông tín viên Celio Fioretti tường trình từ Seoul:

‘‘Báo cáo này là ghi nhận rõ ràng đầu tiên về các linh kiện nước ngoài, có mặt trong các tên lửa Bắc Triều Tiên. Theo các khảo sát về 290 linh kiện trong tên lửa Bắc Triều Tiên, thu thập được gần thành phố Kharkiv hồi tháng Giêng 2024, gần 75% số linh kiện này là do các doanh nghiệp Mỹ sản xuất. 16% do các doanh nghiệp châu Âu, chủ yếu là doanh nghiệp Đức, Hà Lan và Thụy Sĩ.

Tất cả các linh kiện này đều được sản xuất rất gần đây, trong khoảng thời gian từ năm 2021 đến 2023. Các nhà điều tra Anh cũng nêu bật vấn đề tên lửa Bắc Triều Tiên đã được lắp ráp rất nhanh chóng. Báo cáo của Anh không công bố tên của các doanh nghiệp liên quan. Theo các nhà điều tra, có nhiều khả năng là các linh kiện điện tử này đã không được cố tình xuất khẩu sang Bắc Triều Tiên, mà được chuyển sang Bắc Triều Tiên thông qua một số doanh nghiệp khác.

Các phát hiện này một lần nữa cho thấy việc thực thi các trừng phạt kinh tế đối với chế độ Kim Jong Un khó khăn như thế nào. Bất chấp việc chính quyền Biden thành lập một nhóm chuyên trách để kiểm soát việc buôn bán các linh kiện cho phép chế tạo tên lửa, Bắc Triều Tiên vẫn luôn tìm được các nguồn cung cho chương trình phát triển vũ khí. Việc đưa tên lửa sang Ukraina cũng có thể được chế độ Bắc Triều Tiên sử dụng như một cơ hội cho phép trắc nghiệm các vũ khí này trong các điều kiện hiện thực.’’

Cũng trung tâm điều tra này hồi năm ngoái cho biết 82% linh kiện điện tử của drone Iran cấp cho Nga được sản xuất tại Mỹ. Theo CNN, nhóm chuyên trách có sứ mạng chặn đứng các luồng hàng điện tử lưỡng dụng - dân dụng/quân sự - được bán cho Nga và các đồng minh của Nga, thông qua các cơ sở trung gian, đã được chính quyền Biden đã lập ra từ cuối 2022. Nhóm này đã đạt được các kết quả gì trong lĩnh vực nói trên? CNN đặt câu hỏi với Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ, nhưng không nhận được hồi đáp. Việc đến cả quốc gia bị cấm vận nghiêm ngặt như Bắc Triều Tiên có được linh kiện của phương Tây cho thấy ngăn chặn quả không dễ.

Đối lập Nga và Ukraina: Chung đối thủ, nhưng không cùng chiến tuyến ?

Thông tin về cái chết của nhà đối lập chính của điện Kremlin, ông Alexei Navalny, trong nhà tù Bắc Cực hôm 16/02, gây xúc động mạnh mẽ trong giới tranh đấu Nga, và phản ứng dữ dội từ nhiều quốc gia phương Tây, nhưng dường như đã chỉ nhận được thái độ dửng dưng của người Ukraina, theo ghi nhận của nhiều nhà quan sát. Vì sao ông Navalny, một người liên tục có các phát biểu cực lực lên án cuộc chiến tranh của chế độ Putin chống Ukraina, lại không được người Ukraina ủng hộ ?

Báo Pháp Le Figaro có bài giải thích lý do. Chuyên gia Thụy Điển Andreas Umland, trong một bài viết trên Atlantic Council, nêu nhận định được nhiều người chia sẻ, đó là lập trường không rõ ràng của ông Navalny về chủ quyền bán đảo Crimée, nơi đại đa số dân nói tiếng Nga, bị Matxcơva chiếm đoạt từ năm 2014, khiến đông đảo người Ukraina ngờ vực ông. Trong một phát biểu trước cuộc chiến xâm lăng của Nga, nhà lãnh đạo đối lập này đã nhấn mạnh đến sự gắn bó mật thiết giữa Nga, Belarus và Ukraina (hay ‘‘Tiểu Nga’’ theo cách gọi phổ biến của người Nga), cần được duy trì. Quan điểm mang tính dân tộc chủ nghĩa nói trên bị chỉ trích là rất gần gũi với quan điểm ‘‘Đại Nga’’ của giới lãnh đạo Nga và không ít người Nga, được coi là điều biện minh cho cuộc xâm lăng. Theo Le Figaro, ông Navalny đã cố gắng nhưng không hoàn toàn thoát ra được lăng kính dân tộc chủ nghĩa Đại Nga.

Không khí nghi kỵ của người Ukraina với giới tranh đấu người Nga vì dân chủ cho nước Nga dường như đã che lấp một thực tế là, hiện tại có nhiều nhà tranh đấu Nga đang chịu các án tù nặng nề vì phản đối cuộc xâm lăng Ukraina, như ông Ilia Iachine. Mới đây, từ trại giam, nhà đối lập đang thọ án 8 năm tù này, trong một thư trả lời phỏng vấn tuần báo Pháp Le Point, khẳng định, ‘‘nếu phương Tây đoàn kết, không thỏa hiệp với điện Kremlin, chế độ Putin sẽ sớm sụp đổ’’.

Nhiều người tranh đấu cho độc lập của Ukraina ắt hẳn không thể không biết nhà báo Nga Alexei Venediktov, sinh năm 1955, cựu tổng biên tập đài Tiếng vọng Matxcơva (Ekho Moskvy). Tiếng vọng Matxcơva, nơi Navalny từng làm việc, từng là phương tiện truyền thông độc lập hiếm hoi ở Nga với khoảng 100 phóng viên. Đài Tiếng vọng Matxcơva lên án cuộc xâm lăng Ukraina, ngay từ những giờ đầu tiên, đã bị buộc phải đóng cửa. Nhà báo Alexei Venediktov tiếp tục ở lại trong ‘‘nhà tù lớn’’. Ông duy trì một kênh Youtube, với sứ mạng ‘‘giải độc’’ cho xã hội Nga. Trả lời phỏng vấn chuyên mục Pháp ngữ "Khách mời quốc tế" của RFI, đăng ngày 24/02/2024, cựu tổng biên tập đài Tiếng vọng Matxcơva cho biết, sau hai năm chiến tranh, giờ đây ‘‘chính những người Nga ủng hộ chiến dịch đặc biệt của Putin cũng đã mỏi mệt.’’

Để duy trì sự ủng hộ của dân chúng với Ukraina, cần điều chỉnh cách thức truyền thông

Đông đảo người châu Âu vẫn tiếp tục ủng hộ cuộc kháng chiến của Ukraina, nhưng có rất ít người tin vào chiến thắng của Kiev.  Đây là điều mà giới lãnh đạo châu Âu cần chú ý, theo viện tư vấn Hội đồng Quan hệ Đối ngoại châu Âu (European Council on Foreign Relations - ECFR). Theo một cuộc thăm dò tại 12 quốc gia châu Âu, công bố hôm nay, 21/02/2024, chỉ có 10% người dân tin Ukraina thắng Nga, 20% tin Nga thắng. 37% người được hỏi cho rằng hai bên sẽ chấm dứt chiến tranh bằng thỏa hiệp. Tin tưởng nhất vào thắng lợi của Ukraina là người dân Ba Lan, Thụy Điển và Bồ Đào Nha. Bi quan nhất là Hungary, Hy Lạp và Ý.

Điều tra mang tên ‘‘Chiến tranh và bầu cử : Làm thế nào các lãnh đạo châu Âu có thể duy trì được sự ủng hộ trong dân chúng đối với Ukraina’’, do viện tư vấn Hội đồng Quan hệ Đối ngoại châu Âu thực hiện theo đơn đặt hàng của Ủy Ban Châu Âu, tiến hành tại 12 quốc gia châu Âu.

Ông Mark Leonard, đồng tác giả của cuộc điều tra, lưu ý là để duy trì mức độ ủng hộ hiện nay với Ukraina (với khoảng 41% theo thăm dò dư luận này), các lãnh đạo châu Âu phải thay đổi cách thông tin về cuộc chiến tranh. Cuộc chiến chống xâm lược Nga của Ukraina có triển vọng sẽ kéo dài và khốc liệt, truyền thông có vai trò hàng đầu. Nhà nghiên cứu Hội đồng Quan hệ Đối ngoại châu Âu nhấn mạnh, ‘‘hiện tại đa số người châu Âu sẵn sàng làm tất cả để ngăn cản Nga giành chiến thắng, nhưng không tin rằng Kiev có thể đánh bại Matxcơva về mặt quân sự’’.

Chiến tranh Ukraina, nguy cơ ‘‘hỗn loạn’’ toàn cầu và áp lực cải tổ Hội Đồng Bảo An

Hai năm nhìn lại cuộc chiến xâm lăng của Nga là một cách để có một cái nhìn đúng hướng hơn về tương lai. Báo Pháp Challenge đưa ra một nhận định đáng chú ý về tính chất đặc biệt của cuộc chiến này, khi coi đó là ‘‘một cuộc chiến tranh thực dân đầu tiên với sự bảo trợ của vũ khí hạt nhân… Một cuộc xung đột với ý thức hệ kiểu thế kỷ XIX, nhưng với nhiều phương pháp của thế kỷ 20 và nhiều vũ khí của thế kỷ 21’’.

Để hiểu sâu xa hơn về cuộc chiến Nga chống Ukraina, cần vượt khỏi câu chuyện xung đột giữa hai quốc gia, hay hai nhóm nước. Tại diễn đàn Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc (LHQ) ngày 07/02,tổng thư ký Antonio Guterresnói thẳng : ‘‘Hội đồng Bảo an (HĐBA) – công cụ chủ yếu để bảo vệ hòa bình thế giới – đã bất lực do các rạn vỡ địa chính trị… Đây không phải lần đầu tiên Hội đồng bị chia rẽ, nhưng đây là lần tồi tệ nhất. Mức độ tê liệt giờ đây sâu sắc và nguy hiểm hơn nhiều... Trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh, đã từng có các cơ chế cho phép xử lý quan hệ giữa các siêu cường. Trong khi đó, trong thế giới đa cực ngày nay, hoàn toàn vắng mặt các cơ chế như vậy. Thế giới chúng ta đang bước vào một kỷ nguyên hỗn loạn.’’ Lãnh đạo LHQ cảnh báo nguy cơ ‘‘phát triển các phương tiện giết người kiểu mới (ngụ ý nhắc đến sự phát triển không được kiểm soát của trí thông minh nhân tạo)'',cùng với các đại hiểm họa do biến đổi khí hậu, ''khiến nhân loại đi đến tự hủy diệt’’.

Không chỉ có chiến tranh ở Ukrain và Gaza. Tổng cộng ít nhất 114 triệu người trên toàn cầu phải sơ tán do bạo lực, chiến tranh, tính đến tháng 9/2023, tăng thêm 4 triệu người riêng trong quý ba. Cuối tháng Giêng 2024, lãnh đạo LHQ đã kêu nhóm G77 (gồm hơn 130 quốc gia đang phát triển) và Trung Quốc cải tổ sâu sắc ‘‘cơ chế quản trị toàn cầu’’, bởi thành phần HĐBA Liên Hiệp Quốc giờ đây không còn phù hợp với thực tế.

‘‘Lời tiên tri’’ của Jean Monnet

Không chỉ các nước đang phát triển mong muốn điều này. Cải tổ HĐBA cũng là chủ trương của Liên Hiệp Châu Âu. Trong một phát biểu trước Đại hội đồng LHQ hồi tháng 9/2023, chủ tịch Hội Đồng Châu Âu Charles Michel, kêu gọi sửa đổi Hiến chương LHQ để xét lại ‘‘quyền phủ quyết’’ của thành viên thường trực HĐBA, đang làm tê liệt mọi nỗ lực tập thể vì hòa bình. Chủ tịch Hội Đồng Châu Âu thừa nhận HĐBA đang mất dần quyền uy, và kêu gọi mở rộng định chế này cho đại diện nhiều khối nước khác. Chủ tịch Hội Đồng Châu Âu cũng thừa nhận ‘‘uy quyền gần như tuyệt đối’’ của khối G7 trong lĩnh vực tiền tệ quốc tế là bất công, và Liên Âu sẵn sàng tham gia thay đổi.

Hướng đến cải tổ triệt để định chế Hội Đồng Bảo An, bước đầu tự khẳng định như một đại cường về quân sự, để gia tăng khả năng tự vệ, cũng như cơ hội cho hòa bình là những nỗ lực mới đây của Liên Âu. Nỗ lực không thể có được nếu không có cuộc xâm lăng Ukraina của Nga đánh thức. Sự trỗi dậy của Liên Âu dường như ứng với ‘‘lời tiên tri’’ của người được coi là đồng sáng lập Liên Âu, chính trị gia Pháp Jean Monnet (1888 – 1979), ‘‘Liên Âu sẽ hình thành qua các khủng hoảng, và tổng hợp các giải pháp đáp ứng các khủng hoảng chính là điều làm nên Liên Âu.’’

Thời sự giữa tháng 2/2024 nổi bật với phát biểu của Donald Trump để mặc Nga tấn công đồng minh NATO, được ví như ‘‘cơn sốc điện’’ với châu Âu. Diễn biến thu hút nhiều chú ý là khoản viện trợ quân sự 60 tỉ đô la giúp Ukraina kháng Nga, vừa được Thượng Viện Mỹ thông qua, nhưng đang bị ách lại tại Hạ Viện. Chính trị quốc tế và chính trị trong nước hòa trộn. Cựu tổng thống Trump, ra tái tranh cử, coi chống viện trợ cho Ukraina là điểm quyết đấu chống đương kim tổng thống.

Bất chấp các bế tắc trong hiện tại tưởng không thể vượt qua, nhiều nghị sĩ đảng Cộng Hòa và Dân Chủ Mỹ đang tìm kiếm nhiều phương thức hợp tác để khẩn cấp thông qua khoản viện trợ quân sự giúp Ukraina chống xâm lược. Người Hồng Kông đặt hy vọng gì đối với vùng lãnh thổ này vào Năm con Rồng vừa bắt đầu với quẻ bói đầu năm. Trên đây là các chủ đề chính của Tạp chí Thế giới Đó đây tuần này.

***

Ngày 10/02/2024, vận động tranh cử tại bang Nam Carolina, ông Trump đã tung ra một phát biểu chưa từng có: đe dọa các đồng minh NATO, khuyến khích Nga tấn công những quốc gia nào bị khép tội không đóng góp đủ cho ngân sách quốc phòng (“I would encourage them to do whatever the hell they want” (tạm dịch là : ‘‘Tôi sẽ khuyến khích họ làm bất cứ điều gì họ muốn’’).

Sổ toẹt ''nguyên tắc đoàn kết'' của NATO

Với phát biểu nói trên, cựu tổng thống Mỹ đã sổ toẹt nguyên tắc đoàn kết, từng giúp cho NATO tồn tại và phát triển trong suốt 75 năm qua, với phương châm một nước bị tấn công là tất cả bị tấn công. Các phát biểu cực đoan, ‘‘văng mạng’’, không phải là điều hiếm có với nhà tỉ phú, từng được lãnh đạo nước Mỹ đưa ra, nhưng tuyên bố được ví như ‘‘cơn sốc điện’’ nói trên, đang gây lo sợ và bất bình ghê gớm tại châu Âu. Lãnh đạo Ngoại Giao Liên Âu, Joseph Borrell, gọi đây là những lời lẽ ‘‘nguy hiểm’’ và ‘‘ngớ ngẩn’’, bởi Liên minh NATO gắn bó mật thiết hoàn toàn không phải là một câu lạc bộ lỏng lẻo, để ai muốn tham gia thế nào thì tham gia. Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg nhắc lại là, không chỉ châu Âu cần đến Hoa Kỳ mà Hoa Kỳ cũng cần đến các đồng minh. Còn tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden lên án các lời lẽ nhắm vào NATO của đối thủ đảng Cộng Hòa là ‘‘dốt nát’’, ‘‘hèn hạ’’, ‘‘nguy hiểm’’ và ‘‘chống lại nước Mỹ’’.

Ông Biden lưu ý: ‘‘chưa bao giờ trong lịch sử nước Mỹ lại có một tổng thống hèn hạ như vậy trước một nhà độc tài Nga’’, đồng thời nhấn mạnh đến ‘‘cam kết thiêng liêng’’ của NATO, ‘‘dựa trên các nguyên tắc căn bản của tự do, an ninh và chủ quyền toàn vẹn lãnh thổ, những điều mà Donald Trump coi như ‘‘một gánh nặng’’ và hoàn toàn không chia sẻ, bởi đối với ông ta mọi thứ ‘‘chỉ là hàng hóa’’. 

Trên thực tế, tuyên bố gây sốc của Donald Trump và các phản ứng dữ dội chống lại Trump, là tiêu biểu cho hai quan điểm đối lập về thế giới chủ đạo tại Mỹ. Trump đại diện cho ‘‘chủ nghĩa biệt lập’’ (isolationisme), có ảnh hưởng mạnh tại Mỹ, với khẩu hiệu ‘‘nước Mỹ trên hết’’. Quan điểm thứ hai, mà chính quyền Biden theo đuổi, hướng đến xây dựng các liên minh, đối tác và khẳng định‘‘vai trò lãnh đạo của nước Mỹ giúp cho sự ổn định của thế giới’’ và đổi lại ‘‘người dân Mỹ cũng được hưởng lợi trực tiếp’’ về mặt công ăn việc làm, kinh tế thương mại, theo như phát biểu của phó tổng thống Mỹ Kamala Harris tại Hội nghị An ninh Munich (Đức), khai mạc hôm 16/02.

Hỗ trợ quân sự Ukraina: Vượt cửa ải lớn Thượng Viện Mỹ

Cuộc đọ sức nổi bật nhất hiện nay, giữa hai quan điểm đối lập về thế giới này, liên quan đến các hỗ trợ quân sự cho Ukraina trong cuộc kháng chiến chống xâm lược Nga. Hoa Kỳ có tiếp tục hậu thuẫn Ukraina, quốc gia trên tuyến đầu của khối các quốc gia dân chủ chống độc tài, hay bỏ mặc Kiev. Ngày 12/02, Thượng Viện Mỹ đã bỏ phiếu thông qua gói hỗ trợ 95 tỉ đô la, trong đó có 60 tỉ đô la cho Ukraina. Để đạt được kết quả này, dự luật đã được sự ủng hộ của hơn 20 thượng nghị sĩ đối lập Cộng Hòa, bất chấp các đe dọa của phe Trump.

Theo báo chí Mỹ, hợp tác mật thiết giữa thủ lĩnh nhóm thiểu số Cộng Hòa Mitch McConnel với phe đa số Dân Chủ của Chuck Summer là một bí quyết của thành công. Thông tín viên Guillaume Naudin từ Washington cho biết thêm:

‘‘70phiếu thuận, 29 phiếu chống: với đa số đặc biệt cao này, Thượng Viện Hoa Kỳ đã thông qua gói viện trợ. Tổng số tiền là95 tỷđô la, trong đó có60 tỷđô là dành riêng cho Ukraina. Phần còn lạidành cho Đài Loan, Israel và viện trợ nhân đạo.70 phiếu thuận có nghĩa là khá nhiều đảng viên đảng Cộng Hòa, chính xác là 22 người, đã bỏ phiếu cho gói viện trợ này, cùng với đảng Dân Chủ.Trong số đó, có các cựu thành viên lực lượng vũ trang hoặc các giới chức dân cử gắn bó với an ninh quốc gia Mỹ, theo mô tả của một số người trong họ.Ngoài ra cũng còn có nhiều lãnh đạo thuộc phe thiểu số Cộng Hòa ở đó, bao gồm cả thủ lĩnh Mitch McConnel, người rất thiết tha với viện trợ cho Ukraina.

Tuy nhiên, 22 thượng nghị sĩ bỏ phiếu thuận giờ đây gần như bị coi là những kẻ phản bội.Trước hết, họ chỉchiếm chưa đến một nửa nhóm, và các thượng nghị sĩ khác đã làm mọi cách để ngăn chặn hoặc làm chậm cuộc bỏ phiếu cho khoản viện trợ này.ÔngDonald Trump công khai phản đối viện trợ cho Ukraina, cũng như việc bỏ phiếu thuận cho gói viện trợ này.

22 thượng nghị sĩ cho biết họ không hề lo sợ về những hậu quả đối với bầu cử có thể xảy ra sau này, và đây là điều đúng đắn nên làm.Viễn cảnhnày chắc chắn ít có khả năng xảy ra hơn ở Hạ Viện, nơi toàn bộ các ghế dân biểu sẽ được bầu lại vào tháng 11 tới.Chủ tịch Hạ ViệnMike Johnson, trung thành với Donald Trump, là người quyết định các văn bản sẽ được đưa ra bỏ phiếu hay không, đã nói rõ rằng, đối với ông, đề xuất này là không thể chấp nhận được.’’

Hạ Viện: Đa số ủng hộ giúp Ukraina, nhưng dân biểu Cộng Hòa sợ Trump

Cửa ải Hạ Viện dường như rất khó vượt. Ngay sau khi dự luật được thông qua tại Thượng Viện, chủ tịch Hạ Viện Mike Johnson, người do phe Trump dựng lên hồi tháng 10/2023, tuyên bố sẽ không đưa luật ra bỏ phiếu.

Theo thẩm định của các chính trị gia từ cả hai phía, nếu  đưa ra bỏ phiếu, dự luật sẽ được thông qua. Đây là quan điểm của dân biểu Cộng Hòa Andy Biggs (bài ‘‘US aid for Ukraine: a new chance for $60bn to get through Congress ?/ Trợ giúp Mỹ cho Ukraina Cơ hội mới để khoản 60 tỉ đô la được Quốc Hội thông qua?, Financial Times, 14/02/2024). Lãnh đạo phe thiểu số Dân Chủ, Hekeem Jeffries, tin tưởng là sẽ có khoảng 300 trên 435 dân biểu ủng hộ.

Căng thẳng đang dâng cao khi một nhóm nhỏ dân biểu trung thành với Donald Trump đe dọa phế truất chủ tịch Hạ Viện, nếu ông Mike Jonhson đưa dự luật ra bỏ phiếu. Trong khi đó, phe Dân Chủ thiểu số tại Hạ Viện cũng chủ trương “sử dụng mọi công cụ lập pháp sẵn có” để dự luật được thông qua. Trong số các biện pháp được tính đến có “Discharge petition” (tạm dịch là ‘‘Kiến nghị đi tắt’’), vì chỉ cần được đa số dân biểu ủng hộ (quá 50%), dự luật sẽ được đưa ra bỏ phiếu, không phải qua cấp tiểu ban, cũng không chờ quyết định của chủ tịch Hạ Viện.

Thủ tục tưởng như đơn giản, vì chỉ cần quá một nửa số dân biểu ủng hộ là thành công, tuy nhiên trên thực tế không dễ, đặc biệt do bên Cộng Hòa có thể có rất ít người tham gia. Ủng hộ ‘‘Discharge petition’’ thường bị coi như phản bội lại đảng của mình. Biện pháp này trên thực tế cũng rất ít được sử dụng, và nếu được dùng, xác suất thành công không cao. Lần thành công gần nhất được ghi nhận cách nay 10 năm.

Dân biểu Cộng Hòa phải lựa chọn: Đi với nước Mỹ hay đi với Trump?

Theo một số nhà quan sát, dù sao việc một bộ phận phe Cộng Hòa ở Thượng Viện đoàn kết với phe Dân Chủ thông qua được luật đã là một đòn bất ngờ với Trump. Sau khi qua ải Thượng Viện, dự luật trực tiếp đặt các dân biểu Hạ Viện trước trách nhiệm với cử tri. Hôm 13/02, ngay sau khi luật được thông qua tại Thượng Viện, đích thân tổng thống Biden kêu gọi chủ tịch Hạ Viện ‘‘hãy để cho toàn thể Hạ Viện có cơ hội bày tỏ quan điểm, không để cho những tiếng nói cực đoan nhất ngăn chặn dự luật.’’ Tổng thống Biden cũng trực tiếp nói với các dân biểu Cộng Hòa: ‘‘Các vị sẽ chọn bảo vệ tự do hay đi theo đảng của độc tài, đàn áp ? Các vị chọn đi với Ukraina hay đi với Putin? Các vị chọn nước Mỹ hay chọn Trump ?’’.

Báo Anh The Guardian dự báo: ‘‘còn nhiều rào cản chính trị và cơ chế cần vượt qua, trước khi khối đa số dân biểu vốn không quen làm việc cùng nhau trong Hạ Viện có thể cùng nhau vượt qua được cả Johnson (tức chủ tịch Hạ Viện), và rộng hơn là thắng được Trump’’ (Bài ‘‘Sự lộn xộn của đảng Cộng Hòa trong việc viện trợ cho Ukraina vén lộ sự phục tùng của Đảng đối với Trump’’, The Guardian, 13/02/2024).

Trump ‘‘điều chỉnh chiến thuật’’ do áp lực nội bộ ?

Nếu gói viện trợ cho Ukraina được thông qua, bên hưởng lợi sẽ không chỉ là Ukraina, mà cả nền dân chủ Mỹ. Hậu thuẫn Ukraina là để bảo vệ nền dân chủ, chống độc tài. Thái độ tự chịu trách nhiệm về quyết định của mình, chịu trách nhiệm trước cử tri, của các dân biểu Hạ Viện, cũng sẽ chính là liều thuốc giúp cho nước Mỹ tránh chìm sâu trong xu thế độc tài – dân túy.

Thượng nghị sĩ đảng Cộng Hòa McConnell lưu ý, việc nghị sĩ lưỡng đảng đoàn kết ra luật hỗ trợ Ukraina cũng chính là nỗ lực ‘‘xây dựng lại kho vũ khí dân chủ (‘‘arsenal of democracy’’) và chứng minh cho các đồng minh cũng như đối thủ thấy rằng chúng ta nghiêm túc thực thi sức mạnh Mỹ”. Các đồng minh của Mỹ, như Anh, cũng kêu gọi Quốc Hội Mỹ ‘‘đứng về phía bảo vệ tự do’’ (phát biểu của ngoại trưởng Anh David Cameron).

Dường như bắt mạch được áp lực ủng hộ đang gia tăng trong nội bộ đảng Cộng Hòa, có thể khiến dự luật viện trợ Ukraina được đưa ra bỏ phiếu tại Hạ Viện, Donald Trump trong một phát biểu tranh cử tại North Charleston (bang South Carolina) hôm 14/02, đã đổi hướng. Trump, người kiên quyết chống viện trợ cho Ukraina, giờ đây khẳng định chính ông mới là người thực sự bảo vệ quốc gia Đông Âu này nếu tái đắc cử, và lên án đối thủ Biden để mặc nước Nga xâm lược Ukraina.

Quẻ bói năm con Rồng cho đặc khu Hồng Kông

Hồng Kông tưng bừng đón Năm mới Giáp Thìn với lượng pháo hoa nhiều nhất kể từ năm 2019, bị cấm kể từ đó do phong trào phản kháng đòi dân chủ 2019, rồi Covid. Theo truyền thống Trung Quốc, con rồng – con vật huyền thoại duy nhất trong 12 con giáp - là năm chứa đầy hy vọng. Năm Rồng là năm được coi là may mắn với hôn nhân, địa ốc hay sinh nở. Số trẻ em sinh năm nay dự kiến cũng sẽ tăng vọt, tiếp nối xu thế từ ba năm nay, với tỉ lệ sinh tăng 38% trong năm con Thỏ (2023) (tức năm Mão với người Việt).

Tại Hồng Kông cũng có một truyền thống đầu năm mới xem vận mạng của toàn vùng lãnh thổ. Quẻ được rút tại một ngôi đền cổ. Thông tín viên Florence de Changy tường trình từ Hồng Kông:

‘‘Tại Hồng Kông, có một truyền thống rất lâu đời, liên quan đến một ngôi đền lớn thờ tướng Xa Công (Che Kung), thời nhà Tống. Hàng năm tại đây người ta tổ chức buổi rút quẻ tiên tri về Năm mới, cho toàn bộ vùng lãnh thổ này. Quẻ được rút ra từ 96 chiếc que nằm trong một chiếc ống tre. Mỗi que tương ứng với một điềm báo, trong đó 35 que mang ‘‘điềm lành’’, 17 mang ‘‘điềm xấu’’ và 44 là ‘‘điềm trung tính’’.Người đứng đầu các cộng đồng nông thôn Hồng Kông chịu trách nhiệm rút quẻ.

Năm nay, vị ‘‘thầy bói’’ rút được quẻ số 15, một quẻ “trung tính”, tương tự như sáu năm trước. Quẻ kèm theo lời giải thích là “Hồng Kông đang bị mắc kẹt trong một khu rừng”. Một lời tiên tri nghe rất giống với một lời chỉ trích, vào thời điểm mà nền kinh tế Hồng Kông đang gặp khó khăn: thị trường chứng khoán kém hiệu quả, giá bất động sản sụt giảm, khách du lịch giảm, các doanh nghiệp nhỏ đóng cửa.

Nhưng như để bù đắp cho vận xấu này, người ‘‘thầy bói’’ nói thêm rằng : năm nay thuận lợi với việc áp dụng điều 23 của bộ luật An ninh mới. Đây là điều mà người dân Hồng Kông từng kịch liệt bác bỏ trước đây. Điều luật dự kiến sẽ được áp dụng vào cuối năm nay, để hoàn thiện luật An ninh quốc gia do Bắc Kinh áp đặt vào năm 2020.

Như vậy, năm Giáp Thìn 2024, cho dù dân Hồng Kông được trông đợi sẽ có thêm nhiều đứa trẻ sinh ra năm con Rồng, nhưng có nguy cơ sẽ là một năm đen tối nữa đối với các quyền tự do dân sự tại vùng lãnh thổ này’’.

Rồng là một biểu tượng phổ biến, lâu đời ở châu Á. Khác với một sinh vật huyền thoại có những biểu hiện tương tự trong văn hoá phương Tây, thường cũng được dịch là ‘‘Rồng’’ nhưng hiện thân cho sức mạnh ác độc, với đông đảo người Việt, Rồng không chỉ là biểu tượng cho sức mạnh vô song, mà còn mang khát vọng về sự chiến thắng của chính nghĩa, sức sáng tạo siêu việt, sự hoàn hảo.

Hình tượng Rồng gắn bó với nhiều cộng đồng dân cư trên lãnh thổ Việt Nam trong suốt chiều dài lịch sử. Thủ đô nước Việt Nam thời trung đại từng mang tên “Thăng Long”, tức Rồng cất cánh. Thắng cảnh bậc nhất Việt Nam mang tên vịnh ‘‘Hạ Long’’, hay Rồng hạ cánh. Vùng đồng bằng màu mỡ bậc nhất thế giới ở miền nam Việt Nam được bồi đắp bởi sông Cửu Long, hay “chín con Rồng”, tức phần hạ lưu của dòng Mêkông dài 5.000 km bắt nguồn từ dãy núi Himalaya, xuyên qua 6 quốc gia, con sông mà người Thái và người Lào gọi là ''Mẹ của các sông' (Mae Khong). Rồng hiện diện ở vị trí trung tâm trong các công trình kiến trúc của các triều đại một thời, nhưng cũng có mặt trong đình, chùa, đền miếu, nhà dân.

Linh vật hội tụ mọi ước vọng

Trả lời RFI tiếng Việt, phó giáo sư - tiến sĩ Nguyễn Ngọc Thơ, trưởng khoa văn hóa học, Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh, tác giả cuốn ‘‘Hình tượng rồng trong văn hóa phương Đông’’ (NXB Chính trị Quốc gia), nhận định:

‘‘Biểu tượng rồng nhìn chung cho đến nay trải qua rất nhiều giai đoạn khác nhau, có thể bị chi phối bởi nhiều quyền lực khác nhau, nhưng tựu chung lại nó vẫn là biểu tượng hội tụ của tất cả những nguyện ước bình dân nhất của người dân Việt chúng ta, đó là ước mong mọi sự thịnh vượng, giàu có, hạnh phúc, thành đạt, ước mong mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, cũng như một xã hội hài hòa’’.

Trong một thời gian dài, năm Thìn trong hệ đếm 12 năm đã không hề đồng nghĩa với Rồng. Chữ Thìn (辰)  bí hiểm ngay cả với chính người Hán. Theo một số chuyên gia, như Jerry Norman, Thìn (người Hoa hiện nay phát âm là ‘‘chén’’) rất có thể bắt nguồn từ tiếng mà người Đông Nam Á thời cổ dùng để chỉ loài rắn lớn, hay loài bò sát lớn như cá sấu (1). Trong số 12 con giáp (2), tức các con vật biểu tượng cho chu kỳ 12 năm theo lịch pháp cổ truyền Đông Á, Rồng là loài duy nhất không có thực.

Linh vật vừa bay bổng trên trời như chim, vừa như cá trong nước với quyền năng mầu nhiệm này dường như có thể chuyển tải hết thảy những ước vọng tốt đẹp nhất của cõi nhân sinh. Chữ ''Thìn'' - trong Hán tự có nghĩa là Long, là Rồng - trong tiếng Hoa còn dùng để chỉ buổi sáng sớm, những dấu hiệu đầu tiên của mùa xuân, và đồng thời cũng để chỉ ngày tháng, thời gian, các vì tinh tú… Năm Thìn là một dịp để các cư dân châu Á, cùng với con rồng, bay bổng với thời gian, hướng về nguồn cội, trở lại với những khát vọng nguyên sơ, sâu thẳm của con người. Nói chuyện về rồng, âu cũng là một dịp để con người được sống trọn vẹn với thế giới của những ước mơ, khát vọng.

Rồng, biểu tượng của các đế chế

Đối với thế giới Đông Á trong hàng ngàn năm, và kể cả ở trong tâm tưởng của nhiều người hiện nay, hình tượng rồng thường gắn nhiều với quyền lực quân chủ, đặc biệt là tại Trung Quốc. Nhà văn hóa học Nguyễn Ngọc Thơ nhận xét:

‘‘Khi các nhà nước trung ương tập quyền hình thành, Trung Quốc cũng vậy, Việt Nam cũng vậy, Triều Tiên cũng vậy, Nhật Bản cũng vậy. Với sức mạnh và nhu cầu thống nhất văn hóa và tư tưởng, cùng với sức sáng tạo của tầng lớp trí thức, họ bắt đầu gom góp tất cả các bộ phận mang tính ưu việt nhất của các loài hoặc của các biểu tượng, tái cấu trúc thành một biểu tượng hoàn chỉnh hơn. Người ta hình dung ra một con rồng, thoát thai từ các linh vật có trước, được chắt lọc, tinh gọn, ‘‘chuẩn hóa’’ để có được cái hình hài mà chúng ta có thể thấy ngày hôm nay. Ví dụ như đầu thì giống cá sấu, thân giống rắn, vảy giống cá, chân thì giống hổ, sừng thì giống hươu nai. Ngoài hình dáng được hoàn thiện, có thêm một lớp văn hóa mới : văn hóa cung đình.

Rồng - Tiên và ý thức độc lập của người Việt thời cận đại

Con Rồng gắn liền với quyền lực của nhà nước tập quyền Trung Hoa cũng như những chế độ chịu ảnh hưởng Trung Hoa. Thế nhưng đối với đông đảo người Việt, Rồng không chỉ gắn với quyền lực quân chủ, mà biểu tượng Rồng thấm sâu trong xã hội, đặc biệt với huyền thoại về con Rồng, cháu Tiên. Trả lời RFI, nhà dân tộc học độc lập Nguyễn Mạnh Tiến, tác giả cuốn ‘‘Khai nguyên Rồng Tiên’’ (Nxb Văn học), chia sẻ về huyền thoại Rồng – Tiên sâu nặng trong nhiều cộng đồng người Việt:

‘‘Quốc gia với người Việt Nam là non sông, núi và nước, đất nước. Sau này, từ ngữ Hán hóa gọi là ‘‘giang san’’. Sông núi giống như nơi sinh ra mình, như là cha, là mẹ. Tinh của sông biển chính là Cha, loài sống ở Nước, mà bá chủ của loài sống ở nước là rồng, rắn lớn. Còn tinh của mẹ chính là Núi, sẽ hiện hữu qua các loài chim, trong trống đồng là chim lạc, sau này là tiên. Rồng tiên cũng chính là Núi và Nước. Người Việt không cần phải biết đến người Hán mới biết đến câu chuyện này’’.

Cho đến đầu thế kỷ 20, niềm tin mình là huệ duệ của Rồng và Tiên có lẽ đã phổ biến rất rộng rãi trong nhiều cộng đồng người Việt Nam, không chỉ của sắc tộc Việt đa số. Với đông đảo người Việt Nam, Rồng không đơn độc mà gắn bó khăng khít với Tiên.

Truyền thống Rồng – Tiên sâu nặng ở người Mường, người Thái

Các truyền thuyết rồng – tiên rất đa dạng có mặt rộng khắp trong các cộng đồng sắc tộc thiểu số Mường và Thái bản địa, những cộng đồng đã từng sát cánh với sắc tộc Việt đa số trong cuộc kháng chiến đánh bật quân xâm lược nhà Minh đầu thế kỷ XV, khẳng định nền độc lập mới. Tuy nhiên, các truyền thống Rồng - Tiên ở thiểu số người Mường, người Thái là điều dường như vẫn rất ít được biết đến, như ghi nhận của nhà dân tộc học Nguyễn Mạnh Tiến :

‘‘Trong nước Việt Nam đa tộc người, người Mường, người Thái cũng đã biết rất sâu sắc câu chuyện này. Biểu đạt Rồng Tiên trong văn hóa Việt thì mọi người thấy quá là cụ thể rồi. Thứ nhất là với truyền thuyết Lạc Long Quân - Âu Cơ đã quá phổ biến, thứ hai là trong việc tôn thờ quốc tổ Hùng vương, người con đầu tiên của Lạc Long Quân Âu Cơ. Sau đó lại tiếp tục thờ những người con của Hùng vương… Nhưng câu chuyện đặt ra là người ta xưa nay gần như không hề biết là với người Mường, người Thái, câu chuyện này cũng rất là rõ ràng.

Người Mường thường nói ‘chúng tôi là hậu duệ của công chúa Hươu sao, còn có tên khác là Ngu Cơ, với chàng cá chép Lương Vương’. Cuộc hôn phối của mẹ Hươu ở núi cao và bố Cá, một giống ở núi cao, và một giống ở nơi thấp, ra kết quả là 100 người con. Họ cũng là 100 người con. Sau đó xích mích xảy ra, bà mẹ dẫn 50 người con lên miền núi đồi khai sinh ra dòng vua áo Đen, là tổ tiên người Mường. Và chàng Cá, tiếng Hán Việt là ‘Lương Vương’, tức rồng (cá chép và rồng đôi khi là hai biến thể của một biểu đạt, cá chép hóa rồng khi ‘vượt vũ môn’). 50 con về miền cửa sông sinh ra dòng vua áo Vàng, chính là người Việt. Người Mường vẫn tin rằng người Mường với người Việt là anh em, tách ra từ đàn 100 con, mẹ ở Núi và bố ở Nước.

Ngành Thái Trắng ở Tây Bắc thì tổ tiên có ‘‘hiệu kỳ’’ là chim én (‘‘hiệu kỳ’’ giống như cờ tổ quốc bây giờ), còn ngành Thái Đen biểu tượng là con rắn hổ mang. Chẳng khác gì đối với người Việt, người ở núi có mẹ Tiên, người ở sông biển có bố Rồng. Ở vùng Thanh Hóa, huyền thoại của người Thái cho rằng mẹ Rồng - bố Chim, tức ngược lại, nhưng vẫn là một cặp Tiên Rồng. Miền núi Thanh Hóa còn rất nhiều điểm gọi là ‘‘xuốm Náng - buồng Nàng’’. Đấy là nơi mẹ Rồng ở, là những vực xoáy lớn, thường phần lớn ở đó họ có những đền thờ. Ở đấy có dòng sông ngầm thông lên ngọn thác trên đỉnh núi chảy xuống. Đỉnh thác là nơi cha Chim ở. Một năm người Thái tin rằng cha Chim, mẹ Rồng sẽ gặp nhau. Rồng Tiên kết hợp rất chặt. Cho đến tận bây giờ người bản địa họ vẫn có thể đưa khách trực tiếp đến chụp ảnh những địa điểm như vậy. Nhiều vùng người ta vẫn tiếp tục cúng tế Mẹ Rồng nước...’’.

Huyền thoại thấm vào đời sống, con người gắn bó với thiên nhiên

Theo nhà dân tộc học Nguyễn Mạnh Tiến, với nhiều cộng đồng người Việt, đặc biệt là các cộng đồng thiểu số sống ở núi rừng, huyền thoại Rồng – Tiên không chỉ là câu chuyện được đúc lại trong sách vở với truyền thuyết Lạc Long Quân – Âu Cơ. Rồng – Tiên gắn bó với đời sống hàng ngày, với các tập tục bảo vệ thiên nhiên, cũng chính là bảo vệ những cội nguồn của sự sống:

‘‘Xét về tư duy nguyên thủy, tư duy huyền thoại, trong tôi đã có anh, trong cái cây đã có ta, trong ta đã có cây. Với một tộc người, việc rồng biến thành chim, chim biến thành rồng rất là bình thường thôi. Khi họ chặt một cái cây, họ phải đặt một hòn đá để linh hồn cây di chuyển sang hòn đá chẳng hạn. Trong tất cả mọi thứ luôn luôn có một thế lực thiêng liêng ngự trị mà họ rất là tôn kính.

Càng lùi về các đời sống còn giữ nhiều truyền thống cổ xưa, thiên nhiên và con người không hề chia tách. Đầu tiên là trong các tập quán pháp của họ, họ quy định rất là chặt. Ví dụ như cần phải bảo vệ những khu rừng, cần phải bảo vệ những nguồn nước, bởi vì không chỉ hiểu theo nghĩa thuần túy đấy là những nơi cung cấp lương thực, thực phẩm, nguồn nước uống, mà ở đấy  còn có những vị thần, còn có những thứ linh thiêng khác. Chính là nơi ở của Cha Mẹ của mình đấy.

Ví dụ như là các ngọn núi chủ của họ, họ không bao giờ phá một cách vô tội vạ, vì đây là nơi ở của Cha. Những dòng nước cũng vậy, cố gắng giữ để cho nó không ô nhiễm, không bị cạn kiệt. VìMẹ nằm,Cha nằm ở đấy. Có thể nói về một mặt nào đó, đấy chính là đời sống hàng ngày của họ. Hàng ngày đi qua ‘‘xuốm Náng’’ biết nơi đây là Mẹ Rồng nằm, hàng ngày đi qua ngã ba sông biết đây là nơi có rồng ở. Núi nào là nơi chim Tùng, chim Tót đẻ ra con. Bất cứ một người Mường nào cũng có thể chỉ ra ngọn núi nào là ngọn núi trong Đẻ Đất Đẻ Nước, đâu là ngọn núi mà từ đấy trứng sinh ra người. Nó rất là cụ thể, rất là phổ biến, khá là gần gũi đấy, không hoàn toàn chỉ là một huyền thoại xa vời đâu’’.

Sức sống của dòng sông,ước nguyện nguyên sơ

Với nhà nghiên cứu văn hóa Nguyễn Ngọc Thơ, một khi đã thoát khỏi độc quyền kiểm soát của hệ tư tưởng quân chủ, Rồng sẽ trở lại với cội rễ nguyên sơ, biểu tượng cho mối quan hệ sâu nặng của dân cư nông nghiệp với các dòng sông:

Về nguyên mẫu, Rồng là sự thoát thai của ước nguyện của các dân tộc sống bên những dòng sông. Dòng sông chở nặng phù sa mang nước về tưới tiêu cho đồng bằng tạo nên sự sống, sự thịnh vượng, và từ đó rồng mới đi vào tâm thức của họ như biểu tượng cho sự may mắn, thịnh vượng, sự vươn lên. Sau cái giai đoạn quân chủ, biểu tượng Rồng bước vào quá trình ‘‘giải cấu trúc’’. Ý nghĩa của cái gọi là quyền lực của nhà vua, biểu trưng cho sự thống nhất về tư tưởng không còn nữa, thì rồng hoàn nguyên trở lại với ý nghĩa của mong ước về sự thịnh vượng, may mắn, ước mơ phát triển, mưa thuận, gió hòa…

Hơn hết, rồng vẫn là thoát thai từ sự ứng xử của con người với tự nhiên, cụ thể là với những dòng sông. Con người phải học cách để sống với các dòng sông. Mối quan hệ giữa dòng sông hay tự nhiên - sinh thái đối với con người là mối quan hệ hữu cơ. Không bao giờ có một thứ khác để thay thế. Chúng ta phải chọn một cách sống hài hòa, có trách nhiệm với môi trường sinh thái, với cuộc sống của chúng ta, trách nhiệm của mình với con cháu. Con cháu ở đây là con cháu chung, không chỉ là riêng của một cộng đồng’’.

Đi tìm một biểu tượng văn hóa chung cho Đông Bắc Á và Đông Nam Á

Nhân loại đang bước vào một kỷ nguyên chưa từng có trong lịch sử, khi các hoạt động kinh tế của con người làm biến đổi sâu sắc môi trường sống, mưa thuận gió hoà ngày càng khó được duy trì, chưa kể thế đối đầu giữa nhiều khối quốc gia đang ngày trở nên quyết liệt, đe dọa hòa bình thế giới. Huyền thoại về Rồng có thể mang lại những ý nghĩa gì cho xã hội đương đại, nhà văn hóa học Nguyễn Ngọc Thơ chia sẻ :

‘‘Ngày hôm nay, chúng ta nhận được các hậu quả của sự thay đổi khí hậu, biến đổi của các dòng sông. Có lẽ chúng ta có thể học được những bài học đó. Con rồng cũng nên được hiểu theo dạng thức nguyên mẫu của nó, theo cách thức mà nó được hình thành. Đó là sản phẩm chung của nhiều dân tộc ở khu vực Đông Á và Đông Nam Á. Vì vậy, chúng ta nên chăng cũng giảm đi cái dân tộc tính trong việc khẳng định biểu tượng này mang màu sắc abc, hoặc biểu tượng rồng là do dân tộc xyz sáng tạo ra. Điều đó là không phù hợp với khoa học, và cũng không cần thiết.

Thay vì như vậy, chúng ta cũng nên suy nghĩ về một biểu tượng gắn kết một cách hài hòa và có trách nhiệm con người với môi trường, đặc biệt là môi trường sông nước, môi trường của đời sống sản xuất, một nét đặc thù của căn tính văn hóa của con người Việt Nam và các dân tộc Đông Á và Đông Nam Á. Và có thể coi đây là một biểu tượng chung của thế giới văn hóa Đông Á chẳng hạn, để các dân tộc có thể cùng nhau cộng cảm, chia sẻ, cùng sở hữu và cùng tương tác với biểu tượng rồng, và thông qua biểu tượng rồng cũng như các biểu tượng khác để có thể hiểu nhau hơn, để có thể cùng giao tiếp với nhau, chia sẻ với nhau, có trách nhiệm với nhau trong việc bảo vệ cuộc sống của nhau, và trước hết là bảo vệ những dòng sông, những con suối, bảo vệ những ngọn núi, và đâu đó hàm chứa ý tưởng về (bảo vệ) sự hòa bình cho thế giới’’.

Tạm kết

Với những ai từng đứng trên đỉnh núi, hay từ máy bay hướng về mặt đất, không hiếm khi các dòng sông quanh co uốn lượn hiện ra như những con rồng. Hầu hết mọi dòng sông đều bắt nguồn từ núi. Cây có rễ, người có gốc. Mọi sự thịnh vượng, siêu việt đều có nguồn, có cội. Năm Rồng cũng là dịp để nghĩ về nguồn cội, về những gì là cội nguồn cho sự sống, cho sự thịnh vượng, cho sự phát triển diệu kỳ. Nói chuyện rồng, chuyện sông, chuyện nước, không thể quên chuyện núi, chuyện rừng, chuyện tiên. Nói về người miền xuôi, không thể quên người mạn ngược.

Tưởng tượng về Rồng Tiên, ước mơ hòa bình, thịnh vượng, mưa thuận gió hòa từng hòa quyện trong thế giới biểu tượng của người xưa, và của không ít cộng đồng bản địa tại Việt Nam và nhiều nơi khác hiện nay. Nhưng, sông giờ đây đang bị nghẽn vì đập xây tràn lan (3) ; rừng bị tàn phá ; khí hậu bị hâm nóng ; băng các cực tan chảy ; đại dương ô nhiễm có nguy cơ không còn đảm nhiệm được vai trò cỗ máy điều hòa khí quyển, giúp cho mưa thuận gió hòa (4). Trở lại với thế giới Rồng Tiên, thế giới mơ ước một thời ấy sẽ giúp bài học ứng xử nào cho các cộng đồng châu Á, cho nhân loại hiện nay, đang phải đối mặt với những khủng hoảng thách thức chưa từng có ?

***

Ghi chú :

(1) Người Hoa gọi Rồng là ''Lung'' (tức Long), người Thái Lan cùng một bộ phận người Lào gọi Rồng là Marong (‘‘rong’’ đọc gần giống với rồng trong tiếng Việt). Theo chuyên gia các ngôn ngữ Trung Hoa và Đông Nam Á thời cổ đại người Mỹ William H. Baxter (1949 -), chữ ‘‘long’’ (龍) thời xa xưa trong tiếng Hoa cũng được đọc gần giống với âm ‘‘rong’’, để chỉ con rồng, như trong nhiều ngôn ngữ Đông Nam Á hiện nay.

(2) Trái với cách hiểu của nhiều người, hệ đếm 12 con giáp và lục thập hoa giáp (chu kỳ 60 năm của lịch pháp Trung Hoa) không hề là một sản phẩm độc nhất vô nhị của nền văn minh Trung Hoa. Vòng quay 60 năm là phát kiến của nền văn minh Sumer vùng Tây Á hơn 3.000 năm trước công nguyên, với các di sản để lại như một giờ 60 phút, một phút 60 giây. Hệ đếm 12 năm là vòng đếm theo đốt ngón tay trên một bàn tay của người dân của cả một khu vực rộng lớn miền nam lục địa châu Á. Trong lịch sử Trung Hoa, giới chuyên gia ghi nhận các dấu hiệu của chu kỳ 12 năm chỉ được gắn với các con vật khá muộn, vào khoảng đời Đông Hán (từ thế kỷ thứ nhất đến thế kỷ thứ hai sau Công nguyên). Nhà Hán học Jerry Norman, tác giả một nghiên cứu rất được chú ý về nguồn gốc của 12 con giáp, đưa ra giả thiết xã hội Trung Quốc thời cổ đại có thể đã tiếp nhận hệ lịch 12 con vật từ một cộng đồng người Đông Nam Á không thuộc văn hóa Hoa, sinh sống tại miền nam Trung Quốc hiện nay.

(3) ''Hoành hành của Trung Quốc: Liệu sông Mêkông có trở thành Biển Đông ?", RFI, 11/10/2022.

(4) ‘‘Kiểm tra sức khỏe định kỳ’’: Bệnh tình Trái đất trầm trọng hơn trong năm 2022, RFI, 22/04/2023.

Không quét nhà, đổ rác vào ngày Tết vì “lộc” đầu năm sẽ bị đổ ra ngoài, không làm bể chén bát, ly tách để tránh đổ vỡ, kiêng cho lửa, nước vào ngày Tết vì như vậy sẽ cho đi sự may mắn của bản thân, kiêng cho mượn tiền đầu năm vì giống như đang đưa hết gia tài, tài lộc vào tay người khác hoặc kiêng cãi nhau vào ngày Tết…

“Có thờ có thiêng, có kiêng có lành”, rất nhiều “kiêng kị” được người Việt hết sức chú ý để Năm mới thuận lợi, phát tài phát lộc. Nhưng không chỉ Việt Nam, rất nhiều nước trên thế giới có những truyền thống, phong tục và “kiêng kị” rất giống với người Việt.

Lợi thế của Đài phát thanh Quốc tế Pháp - RFI, nơi có đến 15 ban ngoại ngữ, là không cần phải đi quá xa để tìm hiểu, một số đồng nghiệp của RFI Tiếng Việt chia sẻ về những phong tục của họ.

Mừng tuổi, chúc Tết ông bà, người cao tuổi

Có lẽ văn hóa, truyền thống đón Năm Mới của xứ Ba Tư trước đây có nhiều điểm tương đồng với Tết nguyên đán ở Việt Nam và Trung Quốc nhất. Tuy nhiên, hiện giờ chỉ còn Iran và Afghanistan (và một vài vùng ở Ấn Độ, Thổ Nhĩ Kỳ) tiếp tục truyền thống Ba Tư và đón Năm Mới theo lịch riêng, rất đặc biệt, và có thể kéo dài từ 13 đến 40 ngày, theo giải thích của nhà báo Khojesta Ebrahimi, Ban Ba Tư :

“Ngày bước sang Năm Mới theo truyền thống Ba Tư dao động trong hai ngày 20 hoặc 21/03 hàng năm. Tại sao lại là hai ngày này mà không phải là một ngày cố định ? Đó là do phải tính theo Xuân phân. Hiện tượng này không xảy ra theo một giờ hoặc một ngày cụ thể và thay đổi hàng năm. Cho nên ngày và giờ chính xác của Năm Mới cũng thay đổi hàng năm, có thể là ngày 20 hoặc 21/03, có thể là buổi sáng hoặc buổi tối. Dĩ nhiên, chúng tôi biết được trước (như lịch âm) và biết khi nào sẽ chuyển sang năm mới. Trong tiếng Iran, Năm Mới được gọi là “Norus” hoặc “Nauruz” - “No” - “Nau” có nghĩa là “mới”, “rus” - “ruz” có nghĩa là “ngày” : Một ngày mới đã đến. Vì thế chúng tôi đón cả Xuân sang và Năm Mới”.

Người dân Iran và Afghanistan mua quần áo mới để mặc dịp Năm mới, chuẩn bị rất nhiều món ăn truyền thống và có rất nhiều điểm tương đồng với phong tục ở Việt Nam.

“Vào thời khắc sắp chuyển sang năm mới, mọi người trong nhà tập trung quanh bàn lễ “Haftsin” ở trên bầy những đồ vật tượng trưng cho thuần khiết, cho mùa xuân, cuộc sống, có nghĩa là chỉ những đồ mang ý nghĩa tích cực. Ví dụ một loại cây nào đó để mang lại mầu xanh của mùa xuân, vài đồng tiền lẻ tượng trưng cho thịnh vượng. Ngoài ra còn có truyền thống đọc thơ, chúng tôi có một nhà thơ rất nổi tiếng nên chúng tôi cũng đặt một tập thơ của ông trên bàn. Những đồ vật đó thay đổi tùy mỗi vùng, ví dụ ở một số vùng ở Afghanistan, người ta không đặt đồ vật mà là một vài món ăn, trong đó có quả khô, dành riêng cho ngày đầu năm”.

Thức ăn chính trong dịp Năm mới của Iran và Afghanistan là cơm, luôn ăn kèm với rau và một món khác là cá, có thể nói là “món ăn không thể thiếu đối với người theo truyền thống Ba Tư”.

“Cả gia đình quây quần. Khi sang thời khắc Năm mới, tất cả chúc mừng Năm mới và mừng tuổi cho trẻ con. Còn người lớn không có quà. Thực ra, món quà mà tôi thấy đẹp nhất, ý nghĩa nhất cho người lớn, là ngay ngày đầu tiên của năm, người ta đi chúc tết ông bà, người cao tuổi trong gia đình, sau đó là họ hàng. Dĩ nhiên mỗi lần tới thăm ai, họ được tiếp đón nồng hậu với tất cả đồ ăn được dành cho dịp đó, cùng với bánh trái…

Truyền thống này kết thúc vào ngày thứ 13 Năm mới. Người dân mang cây được đặt trên bàn lễ “Haftsin”, thường là cây đậu lăng được gieo mầm, để thả theo dòng nước. Nhưng ở một số vùng khác, như tại Mazar-i-Sharif ở Afghanistan, lễ có thể kéo dài đến 40 ngày vì thời điểm đó hoa tulip đỏ nở rộ trong một thung lũng. Họ gọi đó là “Lễ hội tulip”. Người ta đến thung lũng đó để kết thúc dịp đầu Năm mới và tiếp tục cuộc sống bình thường”.

“Xông đất”, tặng muối, uống rượu chứa tro cầu nguyện

Scotland có truyền thống “xông đất” (first footing) khá giống Việt Nam. Nếu người Việt chọn người xông đất có tuổi phù hợp với chủ nhà và con vật đại diện năm đó và tránh “tứ hành xung”, người Scotland lại chọn một người đàn ông cao to, tóc nâu mang theo nhiều mẩu than, bánh quy, muối, một bánh cake truyền thống và rượu whisky. Hiện giờ, truyền thống trở nên đơn giản hơn. Đến trước nửa đêm, khách mời được chọn sẽ ra khỏi nhà, chờ đến đúng nửa đêm gõ cửa vào chúc mừng Năm mới. Người Hy Lạp đi lễ cùng gia đình, sau đó họ treo một củ hành tây trước cửa hoặc trong nhà để hy vọng có sức khỏe, giầu sang và sống lâu. Người Tây Ban Nha ăn 12 hạt nho theo nhịp 12 tiếng chuông lúc nửa đêm.

Đối với người dân Nga, Năm mới là ngày lễ quan trọng nhất trong năm và tất cả cùng chuẩn bị. Nhà báo Strelkov Denis của Ban tiếng Nga giải thích :

“Năm mới là ngày lễ chính ở Nga. Mọi người được nghỉ và chuẩn bị cho ngày lễ quan trọng của năm, bắt nguồn từ truyền thống Liên Xô. Đối với chúng tôi, Năm Mới thay cho Giáng sinh theo Chính thống giáo bởi vì dưới thời Liên Xô, dù không bị cấm nhưng đón Giáng sinh là điều gì đó không được hoan nghênh”.

Năm mới cũng trùng với kỳ nghỉ lớn, từ ngày 30/12 đến ngày 12 hoặc 14/01 năm sau và là dịp để người dân nghỉ ngơi.

“Thường thì ngày 31/12, cả gia đình cùng xem những bộ phim thời Liên Xô, được chiếu lại hàng năm vào dịp này, ví dụ phim hài The Irony of Fate (Ирония судьбы, 1976) được xem nhiều nhất nhưng cũng có nhiều bộ phim hài khác. Đến thời khắc giao thừa, người Nga có truyền thống đốt mẩu giấy nhỏ ghi lại những lời cầu nguyện hoặc những gì mình không muốn. Trong lúc chuông của điện Kremlin đổ 12 tiếng, họ đốt mẩu giấy đó, đổ tro vào cốc rượu champagne Nga và phải uống hết cốc rượu đó. Nếu làm trong vòng 12 tiếng chuông nối hai năm, họ tin là điều ước sẽ thành hiện thực. Sau đó là màn bắn pháo hoa trên bầu trời các thành phố lớn của Nga.

Người Nga còn tin là Năm mới sẽ giống như cách họ đón giao thừa và Năm mới như thế nào nên mọi người thường tập trung với gia đình hoặc bạn bè bên bàn ăn. Và nếu hạnh phúc trong bên giao thừa thì cả năm cũng sẽ hạnh phúc. Vì thế, người Nga chi rất nhiều cho thời điểm đó và mua rất nhiều quà. Những ngày sau đó là để nghỉ ngơi, lấy lại sức”.

Nhảy sóng cầu nguyện

Năm Mới ở Nhật được chào đón với 108 tiếng chuông chùa theo truyền thống Joya no Kane, tương đương với 108 cám dỗ trần thế. Mỗi cám dỗ sẽ bị loại trừ bằng một tiếng chuông. Người Philippines thì bỏ đầy tiền xu vào túi hoặc trải lên bàn để mong sung túc và nhất là phải mặc đồ chấm bi. Ngược lại, người Brazil lại mặc đồ trắng để đón Năm mới. De-Freitas Adriana, Ban Brazil, giải thích phong tục này :

“Truyền thống mặc đồ trắng vào đêm Năm mới được du nhập vào Brazil từ giai đoạn nô lệ châu Phi bởi vì mầu trắng sẽ mang lại hạnh phúc, tình yêu và niềm vui. Truyền thống này đến từ tôn giáo “Candomblé”, trong đó Iemanjá là Orixá - nữ thần nước gốc châu Phi. Không chỉ mặc trang phục mầu trắng, hoa lễ được thả xuống nước cũng phải là hoa trắng.

Mọi người cũng mặc nhiều mầu khác vì mục đích khác nhau, tùy theo ý nghĩa biểu tượng của mỗi mầu. Ví dụ, mầu vàng là để có thêm tiền trong khi mầu hồng và đỏ liên quan đến tình yêu. Mầu xanh lá biểu tượng cho hy vọng và xanh dương là sự hài hòa. Người ta không bao giờ mặc mầu đen trong dịp Năm mới”.

Người Brazil cũng khá mê tín, không ăn những con vật đi lùi khi chuẩn bị bước sang Năm mới, có nghĩa là bàn tiệc sẽ không có cua hay thịt gà. Họ thường uống rượu champagne, ăn quả lựu, hạt óc chó và đậu lăng để được hạnh phúc, sung túc suốt năm.

“Phong tục ăn đậu lăng được người nhập cư Ý du nhập vào Brazil. Người ta tin rằng đậu lăng có hình giống với các đồng tiền nhỏ nên sẽ mang lại tiền bạc và thịnh vượng. Dù có món ăn gì trên bàn đi chăng nữa thì tất cả khách mời đều ăn đậu lăng trước. Đến giao thừa, họ trèo lên chỗ cao nhất (lên bàn, lên ghế hoặc thang) và đưa dĩa vào miệng 7 lần, rồi lại ngồi vào thưởng thức bữa ăn sau lúc giao thừa.

Còn truyền thống được theo nhiều nhất, đó là nhảy qua 7 con sóng ở đại dương. Truyền thống này được người châu Phi du nhập vào Brazil để xin nữ thần biển Iemanjá che chở và ban cho sức mạnh. Thần Iemanjá là một Orixá quan trọng trong tôn giáo Umbanda. Mỗi lần nhảy qua một con sóng, bạn phải ước một điều hoặc tỏ lòng biết ơn về điều gì đó tốt đẹp đã xảy ra, để được tiếp thêm sức mạnh từ thần Iemanjá nhằm đạt được các mục tiêu”.

Ở Pêru, ngày 31/12, mỗi nhà làm một hình nộm, cho mặc quần áo cũ, đến nửa đêm mang ra đốt trước nhà để đốt năm vừa trôi qua. Quần áo được mặc đêm giao thừa mang một mầu thể hiện ước muốn của họ : mầu vàng để có tiền, mầu đỏ cho tình yêu. Nếu họ muốn được đi du lịch, họ ra khỏi nhà nửa đêm mang theo một chiếc vali và đi vòng quanh vài ngôi nhà. Người Bỉ đặt một đồng tiền xu dưới đĩa món choucroute để rủng rỉnh cả năm.

Dù phong tục khác nhau nhưng tất cả mọi người đều mong một năm mới may mắn, hạnh phúc, an khang, thịnh vượng.

Mỹ, Trung tổ chức đối thoại cấp cao tại Thái Lan để kiểm soát nguy cơ xung đột bùng phát tại châu Á. Theo báo chí Hàn Quốc, Bắc Kinh muốn gắn chặt vấn đề Đài Loan với an ninh trên bán đảo Triều Tiên. Tại Nga, ứng cử viên duy nhất ra tranh cử tổng thống thách thức Putin, thu thập được hơn 100.000 chữ ký ủng hộ, gây nhiều hoài nghi và chút ít hy vọng.

Chính phủ Pháp bị lên án là từ bỏ mục tiêu ‘‘chuyển sang nền kinh tế Xanh’’, sau một số nhân nhượng về chính sách môi trường, nhằm hạ nhiệt phong trào phản kháng của nông dân. Truyền thông Pháp tố cáo việc băng đá ở đảo Groenland, Bắc Cực, biến thành đồ uống thời thượng tại Dubai, vùng Vịnh. Trên đây là các chủ đề chính Tạp chí Thế giới Đó đây tuần này.

***

Cuộc hội kiến giữa cố vấn an ninh quốc gia Mỹ và lãnh đạo ngoại giao Trung Quốc, kéo dài 12 giờ trong hai ngày 26 và 27/01 tại Bangkok, là tâm điểm chú ý của giới quan sát chính trị quốc tế. Cuộc gặp diễn ra trong bối cảnh căng thẳng gia tăng gấp bội trên bán đảo Triều Tiên với việc chế độ Kim Jong Un từ bỏ mục tiêu tái thống nhất, chủ trương đổi Hiến pháp coi Hàn Quốc là ‘‘quốc gia thù địch’’. Bình Nhưỡng gia tăng tập trận bắn đạn thật, thử tên lửa chiến lược. Bắc Triều Tiên là một trọng tâm của hai ngày làm việc giữa cố vấn an ninh quốc gia Mỹ Jake Sullivan và lãnh đạo ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị (Wang Yi).

Đọc thêm : Trục tên lửa Nga-Triều hay thế đối đầu giữa khối Nga-Trung và phương Tây

Theo thông báo của Washington về cuộc họp này, cố vấn an ninh quốc gia Mỹ đã bày tỏ ‘‘mối quan ngại sâu sắc về quan hệ ngày càng phát triển giữa Nga và Cộng Hòa Dân Chủ Nhân dân Triều Tiên (tên gọi chính thức của Bắc Triều Tiên), tác động của việc này đến đường lối của ông Kim Jong Un (lãnh đạo Bắc Triều Tiên). Chúng tôi đã nêu những lo ngại đó trực tiếp với Trung Quốc, do ảnh hưởng của họ đối với Bình Nhưỡng”. Hoa Kỳ cũng ‘‘hy vọng sẽ có những cuộc thảo luận sâu hơn về chủ đề này’’.

Bỏ qua vấn đề Đài Loan, Trung Quốc không có động lực ‘‘giúp’’ Mỹ

Cho đến nay, Trung Quốc, quốc gia vốn được coi là gần gũi nhất với Bắc Triều Tiên, giữ im lặng trước các đe dọa quân sự gia tăng của Bình Nhưỡng. Khả năng Bắc Kinh tác động đến Bình Nhưỡng ra sao là điều được truyền thông Hàn Quốc theo dõi sát. Báo Korea Times, tờ báo Anh ngữ lâu đời nhất tại Hàn Quốc, nhận định : ‘‘Theo các chuyên gia, Bắc Kinh có rất ít động lực để đáp ứng yêu cầu của Washington, đặc biệt khi hai bên đang có những căng thẳng xung quanh vấn đề Đài Loan’’. Ông Lee Sang-man, chuyên gia về Trung Quốc tại Viện Nghiên cứu Viễn Đông thuộc Đại học Kyungnam, Hàn Quốc giải thích: “Nếu bỏ vấn đề Đài Loan sang một bên, có rất ít lý do để Bắc Kinh thảo luận về các vấn đề nhạy cảm với Bình Nhưỡng, vì làm như vậy sẽ có khả năng làm căng thẳng mối quan hệ song phương vốn đang nồng ấm hiện nay”.

Đọc thêm : Phó tổng thống Đài Loan: Duy trì “nguyên trạng’’ quan hệ hai bờ eo biển, nếu đắc cử tổng thống

Chuyên gia Lee Sang-man nhấn mạnh : ‘‘Việc cố vấn an ninh quốc gia Mỹ Sullivan đề cập đến các vấn đề liên quan đến Bắc Triều Tiên với lãnh đạo ngoại Trung Quốc Vương Nghị cho thấy chính quyền Joe Biden cần đến sự giúp đỡ của Trung Quốc để ngăn Bắc Triều Tiên vượt qua lằn ranh giới đỏ, ít nhất là cho đến cuộc bầu cử tổng thống vào tháng 11/2024. Nhưng Bắc Kinh không sẵn lòng hợp tác, vì Mỹ không thay đổi lập trường liên quan đến vấn đề eo biển Đài Loan.’’ Sau cuộc gặp với ông Sullivan, lãnh đạo ngoại giao Trung Quốc khẳng định Đài Loan là “thách thức lớn nhất” đối với quan hệ Trung-Mỹ và cảnh báo Washington không được can thiệp vào các vấn đề liên quan đến hòn đảo mà Bắc Kinh coi là thuộc lãnh thổ Trung Quốc, và sẽ dùng vũ lực để chiếm lấy, nếu con đường thống nhất hòa bình thất bại.

Bắc Kinh không đủ lực tác động Bình Nhưỡng: Thực hư ra sao ?

Theo nhật báo Hàn Quốc Hankyoreh, rõ ràng là trong cuộc hội kiến vừa qua tại Thái Lan, phía Hoa Kỳ đã cố gắng thúc giục mạnh hơn để Trung Quốc sử dụng ảnh hưởng kiềm chế Bắc Triều Tiên. Các kỳ vọng về vấn đề này mà Mỹ đưa thì lớn nhưng khả năng Trung Quốc làm được đến đâu còn để ngỏ. Về vấn đề này, ông Cho Han-bum, nhà nghiên cứu Viện Thống nhất Quốc gia Hàn Quốc, một tổ chức tư vấn, nhận định trên thực tế đặt nhiều hy vọng vào Bắc Kinh là không đúng chỗ, vì Trung Quốc không có được các phương tiện tác động được đến các quyết định có ý nghĩa chiến lược của chế độ Kim Jong Un (như vấn đề hạt nhân), ‘‘cho rằng Trung Quốc và Bắc Triều Tiên quan hệ kiểu cấp trên – cấp dưới là hoàn toàn trái ngược với thực tế Bình Nhưỡng tự khẳng định như một quốc gia độc lập về đối ngoại’’.

Hôm 26/01/2024, thứ trưởng Ngoại Giao Trung Quốc Tôn Vệ Đông (Sun Wei-dong) và người đồng cấp Bắc Triều Tiên Choe Son Hui tại Bình Nhưỡng. Theo Reuters, trong lúc Trung Quốc cam kết tăng cường các liên lạc về chiến lược ‘‘ở mọi cấp’’ với Bắc Triều Tiên, cơ quan thông tấn Nhà nước Bắc Triều Tiên  KCNA, cho biết hai bên thỏa thuận ‘‘tiếp tục tăng cường các hợp tác về mặt chiến thuật’’  và ‘‘cùng nhau bảo vệ các lợi ích chung có ý nghĩa nền tảng, tùy theo nhịp độ của mỗi bên’’. Hiện tại chưa có thông tin về hồi đáp từ Bắc Kinh về đề nghị của Mỹ đối thoại với thứ trưởng ngoại giao Trung Quốc Tôn Vệ Đông trở về từ Bình Nhưỡng.

Người duy nhất ra tranh cử chống Putin và các thủ đoạn của điện Kremlin

Tại nước Nga, nơi bày tỏ thái độ phản đối chiến tranh chống Ukraina có thể bị bỏ tù, việc một chính trị gia ra tranh cử tổng thống có quan điểm chống chiến tranh, chống lại tổng thống Vladimir Putin gây ngạc nhiên. Ngày 31/01/2024, ông Boris Nadejdine, 64 tuổi, thu được hơn 100.000 chữ ký ủng hộ, vượt ngưỡng cần thiết để hồ sơ ứng cử được Ủy Ban Bầu Cử chấp thuận. Theo các nhà quan sát, hàng đoàn dài cử tri xếp hàng dài dưới trời giá lạnh để chờ ký tên ủng hộ Nadejdine. Ứng cử viên này cũng nhận được sự ủng hộ của nhiều nhà đối lập hàng đầu. Nếu như có một chút hy vọng đặt vào ứng cử viên có thể giúp nước Nga ngừng cuộc chiến tranh thảm khốc kéo dài đã gần hai năm, rất nhiều hoài nghi xung quanh việc điện Kremlin để cho một ứng cử viên chống chiến tranh bày tỏ quan điểm, và nhận được sự ủng hộ của dân chúng.

Đọc thêm : Bầu cử tổng thống Nga : Nadejdine, ứng cử viên dám thách thức Putin

Trả lời đài Pháp France Culture, bà Clémentine Fauconnier, giảng viên khoa chính trị học, Đại học Haute Alsace, giải thích về một thủ đoạn của chế độ Putin: ‘‘Nếu như trong hiện tại, ông Boris Nadejdine còn có khả năng bày tỏ quan điểm là vì điện Kremlin để cho ông ấy làm như vậy, ắt hẳn là với mục tiêu để cho một bộ phận rất nhỏ người Nga có thể bày tỏ ý kiến ủng hộ quan điểm phản kháng chính quyền. Rất có thể với mục tiêu là để sau đó, sử dụng chính tỉ lệ rất nhỏ này để hạ thấp tầm mức của quan điểm chống chiến tranh trong xã hội Nga. Nếu ứng cử viên này chỉ giành được 1 hay 2% phiếu bầu, chế độ Putin sẽ sử dụng điều này để khẳng định chỉ có một bộ phận rất nhỏ dân chúng phản đối chiến tranh chống Ukraina.’’

Theo nhà chính trị học Clémentine Fauconnier, việc chế độ Putin để một nhân vật có quan điểm ít nhiều chống đối như trên ra ứng cử từng nằm trong chính sách ‘‘đa nguyên chính trị dưới quyền lãnh đạo của điện Kremlin’’, vấn đề là lần này, liệu giới lãnh đạo Nga có dám mạo hiểm hay không : ‘‘Một trong những đặc điểm tiêu biểu của hệ thống chính trị Nga là điều mà đôi khi người ta gọi là ‘‘chế độ đa nguyên chính trị, do chính quyền quản lý’’. Cụ thể là, dĩ nhiên ông Putin sẽ nhận được tỉ lệ phiếu bầu rất cao, nhưng điện Kremlin luôn có xu hướng tạo ra các lực lượng đối lập chính trị mà họ có thể kiểm soát. Chế độ Putin để ngỏ một số khả năng hành động tương đối tự do cho một số đảng phái chính trị, một số ứng cử viên ít nhiều theo xu hướng triệt để…. Một số ứng cử viên như Nadejdine hiện nay, hay Navalny trước đó, có thể gây một chút khó khăn cho điện Kremlin. Liệu Điện Kremlin có chấp nhận mạo hiểm hay không, khi để một ứng cử viên có quan điểm chống chiến tranh ra tranh cử ? Quyết định cho hay không cho Nadejdine ra ứng cử sẽ nói lên nhiều về mức độ tự tin của giới lãnh đạo Nga về sự ủng hộ của dân chúng. Hoặc họ sẽ chấp nhận mạo hiểm, hoặc họ quyết định kiểm soát hoàn toàn tiến trình tranh cử - bầu cử. Nếu kịch bản thứ hai diễn ra thì đây sẽ là một dấu hiệu bổ sung cho thấy hệ thống chính trị Nga đang trở nên cứng rắn hơn.’’

Nguy cơ ‘‘mắc bẫy Putin’’: Ứng cử viênNadejdine ủng hộ Nga chiếm Crimée

Tuy nhiên, có nhiều nhà quan sát tỏ ra hoài nghi gấp bội về thủ đoạn của điện Kremlin. Theo nhà văn, nhà sử học gốc Nga Galicia Ackerman, cựu phóng viên ban tiếng Nga đài RFI, không kể đến việc ứng viên đối lập duy nhất chống Putin có phải là người của Putin hay không, việc đối lập đặt niềm tin vào ứng viên này là một sai lầm. Làm như vậy là mắc bẫy chế độ Putin, bởi khi ủng hộ Boris Nadejdine, đối lập Nga cũng gián tiếp đi theo lập trường giống điện Kremlin của ứng cử viên này, coi bán đảo Crimée và nhiều vùng lãnh thổ của Ukraina là thuộc chủ quyền Nga.

Bản thân ông Boris Nadejdine, trong một cuộc trả lời phỏng vấn báo Pháp La Croix, ca ngợi thành tích thu hồi bán đảo Crimée ‘‘không tiếng súng’’ của tổng thống Nga năm 2014, và để ngỏ khả năng đưa vào vị trí thủ tướng một người hiện đang làm việc dưới quyền của tổng thống Nga. Theo nhà chính trị học Clémentine Fauconnier, chính ông Nadejdine từng ra tranh cử với tư cách thành viên đảng Nước Nga Thống Nhất của tổng thống Nga cách nay ít năm. Nadejdine cũng cho biết được sự hậu thuẫn của nhiều thành viên ‘‘siloviki’’,tức giới an ninh nắm quyền tại Nga, nhiều tướng tá và quân nhân hiện tham gia ‘‘chiến dịch quân sự đặc biệt’’chống Ukraina.

Pháp tạm ngưng kế hoạch giảm thuốc trừ sâu: Giới môi trường lên án ‘‘món quà tẩm độc’’

Sau nhiều tuần phản kháng của phong trào nông dân Pháp đòi hỏi chính quyền và Liên Âu điều chỉnh chính sách nông nghiệp, hôm thứ Năm 01/02/2024, chính phủ của tân thủ tướng Gabriel Attal đã quyết định ‘‘tạm hoãn’’ thực thi ‘‘kế hoạch Ecophyto’’, đặt mục tiêu cắt giảm 50% thuốc trừ sâu trước 2030, so với 2015-2017. Ngay sau khi chính phủ đưa ra biện pháp này, giới bảo vệ môi trường đã lên tiếng phản đối mạnh mẽ.

Theo chính trị gia Marie Toussaint, đứng đầu danh sách tranh cử của đảng Xanh tại Nghị Viện Châu Âu tháng 6 tới, đây là một món quà ‘‘tẩm thuốc độc’’ của chính phủ Pháp dành cho nông dân. Bà Toussaint tố cáo chính phủ ‘‘tàn phá sinh thái’’ và nhân nhượng trước các đòi hỏi của nghiệp đoàn FNSEA’’, nghiệp đoàn nông nghiệp lớn nhất nước Pháp.

Vì sao lại là ‘‘món quà tẩm độc’’ ? Theo chính trị gia Marie Toussaint, chính quyền của tổng thống Macron đã hoàn toàn không tôn trọng các cam kết bảo vệ môi trường, việc ngừng lại mục tiêu cắt giảm thuốc trừ sâu gây tổn hại cho sức khỏe của người dân Pháp và đa dạng sinh thái, điều kiện cho sự phát triển của một nền nông nghiệp bền vững. Nhiều tổ chức phi chính phủ lo ngại về quyết định đảo ngược lại hoàn toàn chính sách của tổng thống. 

Bảo vệ môi trường, chuyển sang nền kinh tế xanh vốn là điều đã được tổng thống Macron đưa ra khi ông ra tranh cử tổng thống lần hai. Trong cuộc vận động cử tri giữa hai vòng bầu cử ông Macron tuyên bố trong nhiệm kỳ thứ hai, trọng tâm của ông sẽ là sinh thái. Hai bộ được lập ra để thực thi chủ trương này, và thủ tướng đích thân chỉ đạo kế hoạch lớn của tổng thống.

Phản ứng lại các chỉ trích của giới bảo vệ môi trường, phát ngôn viên chính phủ Prisca Thevenot giải thích, việc tạm ngưng mục tiêu giảm 50% thuốc trừ sâu không phải là từ bỏ, chính phủ ‘‘đang tiếp tục chuẩn bị cho kế hoạch Ecophyto 2030’’, và kéo dài thời gian chuẩn bị thêm một tháng, để kế hoạch này trở nên phù hợp với các đối tác. Kế hoạch Ecophyto 2030 là kế hoạch cắt giảm thuốc trừ sâu thứ tư. Theo phát ngôn viên chính phủ, trong ba đời chính quyền tiền nhiệm kế hoạch này ''đã không đi kèm với bất cứ giải pháp nào để hỗ trợ nông dân'', và đây là điều mà chính phủ đang làm.

Trước đó một hôm, bộ trưởng Chuyển đổi Sinh Thái Christophe Béchu tái khẳng định, phong trào phản kháng của nông dân hiện tại ‘‘không thể là cái cớ để trở lui trong mục chuyển đổi sang nền kinh tế xanh’’.

Băng ‘‘sạch nhất Trái đất’’ thành đồ uống thời thượng ở Dubai: "Mát người hay lạnh gáy" ?

Trong những tuần đầu năm 2024, báo chí Pháp chú ý đến một mốt mới tại vùng Vịnh. Tại các nhà hàng sang trọng tại Dubai, thủ phủ kinh tế của Các Tiểu Vương Quốc Ả Rập Thống Nhất, các tay chơi có thể thưởng thức món cocktail với những viên đá lạnh đến từ vùng đảo Groenland, Bắc Cực. Băng đá được quảng cáo là hơn 100.000 năm tuổi.

Nhà đồng sáng lập công ty khởi nghiệp Artic Ice của Groenland cho biết băng đá đến từ đáy biển. Khoảng 20 tấn băng tinh khiết đã được xuất khẩu sang Vùng Vịnh để phục vụ nhu cầu thời thượng này. Doanh nghiệp Groenland quảng cáo : băng từ đáy biển đảo Groenland tinh khiết hơn băng của các băng hà bình thường, băng ở đây không hề bị nhiễm các chất độc hại do các hoạt động của con người. Khu vực mà công ty khai thác được coi là ‘‘sạch nhất Trái đất’’. Công ty nói trên cũng quảng bá cho hoạt động kinh doanh này góp phần vào việc giúp cho Groenland chuyển sang nền kinh tế Xanh.

Theo báo Anh The Guardian, công ty Artic Ice đã bị tấn công dữ dội trên các mạng xã hội, bị lên án góp phần làm trầm trọng thêm xu thế biến đổi khí hậu. Một số người dùng internet còn tung lên ‘‘các đe dọa tính mạng’’ lãnh đạo công ty.

Nhật báo kinh tế Pháp có bài viết phân tích về các tác hại ghê gớm của hoạt động kinh doanh, về bề ngoài có vẻ vô hại này. Theo Les Echos, Trái đất đang nóng lên nhanh chóng, nhiệt độ tăng đặc biệt nhanh tại các xứ lạnh, gấp nhiều lần so với vùng nhiệt đới, băng tan với tốc độ kinh hoàng, với khối lượng tương đương với 4.700 tỷ mét khối nước trong vòng 20 năm. Tại các vùng núi non, băng trên các đỉnh chót vót, cao hơn 4.000 mét cũng tan chảy. Đặt trong bối cảnh này, liệu việc quảng cáo cho món băng tinh khiết vùng cực bắc, việc vận chuyển băng bắc cực qua hàng ngàn cây số có khác nào khuyến khích cho xu thế hành xử bất chấp các tác động đến môi trường ? ‘‘Những viên đá lạnh Bắc cực làm mát lòng người uống hay khiến người ta phải rùng mình’’, bài báo đặt câu hỏi như một lời kết.

Những đòn tấn công trả đũa dữ dội giữa Nga và Ukraina. Thế trung lập của Ireland bị Nga đe dọa. Tại Đài Loan, Lại Thanh Đức thắng cử, một mối nguy cho quan hệ Mỹ - Trung? Kim Jong Un hung hăng, bán đảo Triều Tiên có xảy ra chiến tranh ? Hồng Hải dậy sóng nhưng Trung Quốc phản ứng dè dặt. Tại châu Âu, người nông dân « nổi giận ». Trên đây là những chủ đề thời sự đáng chú ý trong tháng Giêng năm 2024.

Người dân Ukraina không được bình an đón Giao Thừa và Năm Mới. Trong nhiều ngày liên tiếp từ cuối năm 2023 tới đầu năm 2024, Nga đã ồ ạt không kích nhiều thành phố lớn của Ukraina, trong đó có thủ đô Kiev. Chỉ riêng từ ngày 29/12/2023 tới ngày 02/01/2024, Ukraina cho biết Nga đã sử dụng tổng cộng hơn 500 tên lửa và drone bắn phá Ukraina.

Khác với mùa đông năm vừa rồi, lần này Nga đặc biệt sử dụng tên lửa hành trình, tên lửa đạn đạo phá hủy các cơ sở công nghiệp quốc phòng của Ukraina. Giới chuyên gia còn nói đến một chiến lược làm hao mòn hệ thống phòng không, làm cạn kiệt nguồn dự trữ đạn pháo của Ukraina vào lúc nước này đang gặp khó khăn do các nguồn chi viện quân sự từ Mỹ và Liên Hiệp Châu Âu đang gặp bế tắc.

Ireland : Mắt xích yếu của Liên Âu ?

Cuộc chiến tại Ukraina làm lộ rõ một mắt xích yếu khác của Liên Hiệp Châu Âu : Ireland, theo truyền thống, là một nước trung lập. Tuy nhiên, thời gian gần đây một tầu ngầm của Nga đã bị Hải quân Anh truy đuổi ra khỏi cảng biển Cork, phía nam đất nước.

Nguyên nhân là vì hải quân Ireland không có đủ các phương tiện cần thiết để phòng vệ. Sự việc làm dấy lên cuộc tranh luận về tính trung lập của đất nước. Thông tín viên đài RFI, Clémence Pénard tại Dublin giải thích :

« Chiến dịch ở Cork diễn ra cách nay đã sáu tháng nhưng tình tiết vụ việc gần đây mới được tiết lộ, và những vụ việc như vậy dọc theo những bờ biển của Ireland ngày càng phổ biến, làm dấy lên nhiều nghi ngờ nghiêm trọng về năng lực giám sát các vùng lãnh hải của đất nước. Theo Karl Berry, cựu sĩ quan hải quân Ireland, hiện là thành viên Quốc hội, thì hải quân nước này chỉ có thể điều hai trong số 8 tàu chiến ra biển. »

Hơn nữa, do không có thiết bị dò tìm bằng sóng âm, hải quân nước này không những không có khả năng phát hiện tàu ngầm của Nga hay bất kỳ nước nào khác, cũng như là tàu trên mặt nước. Ireland không trang bị tên lửa trên tàu chiến cũng không có hệ thống phòng không.

Cũng theo Clémence Pénard, hồi năm rồi, bốn tàu chiến Nga bị phát hiện băng qua vùng đặc quyền kinh tế đất nước. Tất cả những điều đó cho thấy nhu cầu cấp thiết bổ sung tàu chiến cho Ireland. Nhưng vấn đề ở đây là thiếu nhân lực. Hải quân Ireland cần đến 1.100 thủy thủ để có thể hoạt động luân phiên nhưng hiện chỉ có được khoảng từ 700-750 người.

« Để cải thiện việc tuyển dụng, chính phủ thông báo tăng tiền trợ cấp cho thủy thủ đoàn mỗi khi ra biển. Từ cuối tháng Giêng này, các thủy thủ sẽ nhận 130 euro/ngày sau 10 ngày liên tiếp trên biển, tức tăng gấp đôi so với trước đây. »

Tính trung lập của Ireland bắt nguồn từ cuộc đấu tranh giành độc lập đối với Vương Quốc Anh, và hàm chứa nhiều yếu tố quan trọng chống chủ nghĩa đế quốc và chống chủ nghĩa quân phiệt. Nhưng cũng giống như nhiều nước châu Âu trung lập khác, chiến tranh tại Ukraina đã làm xáo trộn các lá bài ngoại giao và rất có thể thúc đẩy Ireland xem xét lại vị thế của mình.

Theo Karl Berry, đây là điều không bình thường. Ireland có một thỏa thuận an ninh với Vương Quốc Anh. Không quân Hoàng gia Anh giám sát không phận nước này. Ireland là quốc gia duy nhất trong Liên Hiệp Châu Âu không có radar quân sự.

« Năm 1949, Ireland đã từ chối gia nhập NATO, tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương mà Vương quốc Anh là thành viên. Và giờ cũng không có chuyện theo chân Thụy Điển và Phần Lan tham gia Liên minh. Tại quốc gia có khoảng năm triệu dân, công luận vẫn bám chặt với chính sách phi liên kết.

Tuy nhiên, mối đe dọa Nga tại những vùng lãnh hải Ireland rất có thể thay đổi tình hình. Chúng gây xôn xao dư luận và nhiều binh sĩ kêu gọi lập riêng vị trí bộ trưởng Quốc Phòng trong chính phủ. Vị trí này hiện do ngoại trưởng Michael Martin, kiêm giữ chức vụ này. »

Lại Thanh Đức thắng cử, quan hệ Mỹ - Trung thêm căng thẳng ?

Bất chấp các hành động dọa dẫm từ Trung Quốc, ông Lại Thanh Đức, ứng viên đảng Dân Tiến DPP, có chủ trương giữ nguyên trạng, đã về đầu với 40% phiếu ủng hộ trong cuộc bầu cử ngày 15/01/2024. Nhiều nhà quan sát cho rằng, thắng lợi lần thứ ba liên tiếp của đảng Dân Tiến là « đòn đau », một « cú tát » cho Bắc Kinh, thì số khác nhận định rằng việc ông Lại Thanh Đức đắc cử hẳn chưa là một « thất bại » của Trung Quốc cộng sản.

Với 40% lá phiếu ủng hộ, ông Lại Thanh Đức trở thành một « tổng thống của thiểu số và yếu thế » theo như nhận định của Alex Wang trên trang mạng Conflit. Cuộc bỏ phiếu đã cho thấy có đến 60% cử tri Đài Loan, không đồng tình với các chủ trương của đảng Dân Tiến, và ủng hộ đối thoại rộng lớn, hòa dịu hơn với Bắc Kinh nhằm tìm kiếm một giải pháp hòa bình trong dài hạn.

Tuy nhiên, điều khiến giới phân tích đặc biệt quan tâm đến là kết quả bầu cử này sẽ ảnh hưởng ra sao đến mối quan hệ Trung – Mỹ? Ngay khi có kết quả bầu cử, tổng thống Mỹ Joe Biden đã lên tiếng khẳng định « không ủng hộ Đài Loan độc lập ». Theo nhà quan sát độc lập Alex Wang, phản ứng này cho thấy nguyên thủ Mỹ lo ngại những hành động thái quá của những người chủ trương độc lập cho Đài Loan có thể làm tổn hại đến những nỗ lực hòa dịu với Trung Quốc mới được bắt đầu nhân kỳ thượng đỉnh APEC ở San Francisco.

Daniel Larison, cựu biên tập viên cao cấp cho tạp chí The American Conservation, cộng tác viên thường trực cho Quincy Institute for Responsible Statecraft, một trung tâm cố vấn của Mỹ, trụ sở tại Washington, dự báo rằng đối thoại xuyên eo biển sẽ khó được nối lại, căng thẳng giữa Đài Loan và Trung Quốc cũng như là giữa Mỹ và Trung Quốc vẫn sẽ ở mức cao trong tương lai gần. 

Chiến thắng của DPP có thể khuyến khích những người theo đường lối cứng rắn ở Washington theo đuổi chính sách hung hăng và khiêu khích hơn đối với Trung Quốc, và như vậy, khả năng Bắc Kinh sử dụng các chiến thuật cưỡng bức sẽ nhiều hơn. Thắng lợi của Lại Thanh Đức « có thể sẽ làm cho những động lực tiêu cực » trong mối quan hệ Mỹ - Trung « thêm tồi tệ ».

Nhà nghiên cứu người Mỹ cảnh báo, tất cả giờ phụ thuộc vào cách thức tân lãnh đạo Đài Loan xử lý mối quan hệ với Mỹ trong những năm tới. Những nỗ lực tăng cường quan hệ với Mỹ của ông Lại Thanh Đức có nguy cơ dẫn đến những phản ứng dữ dội từ Trung Quốc, đẩy các bên đến gần một cuộc khủng hoảng mới nhiều hơn !

Đe dọa của Bắc Triều Tiên : Phô trương hay là thực tế ?

Tại bán đảo Triều Tiên, năm mới 2024 chứng kiến một Kim Jong Un hiếu chiến hơn bao giờ hết : Từ sửa đổi Hiến Pháp, ồ ạt bắn thử tên lửa, dọa biến Hàn Quốc thành « biển lửa » thậm chí phá bỏ tượng đài biểu tượng cho thống nhất đất nước.

Vậy những lời dọa dẫm hung hăng này là một sự phô trương hay là thực tế ? John Feffer, một chuyên gia về Bắc Triều Tiên, thuộc Viện Nghiên cứu Chính sách, trên trang mạng Responsible Statecraft, cho rằng thế giới cần xem xét những tuyên bố trên của Kim Jong Un một cách nghiêm túc.

Thứ nhất là bối cảnh địa chính trị. Cuộc chiến xâm lược Ukraina của Nga, cuộc tấn công của Israel trên dải Gaza, mưu toan tấn công Guyana của Venezuela, hay như các cuộc oanh kích của Mỹ nhắm vào nhiều mục tiêu ở nước ngoài từ lực lượng Houthi ở Hồng Hải cho đến các chỉ huy của Iran ở Syria… cho thấy các đường biên giới dường như là không còn bất khả xâm phạm như trước.

Thứ hai, việc Washington phải tập trung chính sách đối ngoại cho Ukraina và dải Gaza mà không tiếp tục hợp tác với Bình Nhưỡng có thể khiến lãnh đạo Bắc Triều Tiên đã từ bỏ cách tiếp cận mặc định là chung sống ít nhiều hòa bình để phát động một cuộc tấn công chống Hàn Quốc.

Theo hai nhà quan sát Bắc Triều Tiên lâu năm là Robert Carlin và Siegfried Hecker, Bình Nhưỡng dường như đang đi theo lô-gic của Hamas : Bị giam hãm trong « nhà tù lộ thiên » ở Gaza, phe Hamas quyết định không còn gì để mất. Giới lãnh đạo Bắc Triều Tiên, điều hành một đất nước nghèo khó với thành tích nhân quyền khủng khiếp, có thể cho rằng họ cũng đã hết lựa chọn.

Thứ ba, ông John Feffer cảnh báo chớ có ảo tưởng với lập luận rằng những hành động và lời lẽ hiếu chiến của Kim Jong Un là nhằm trông chờ kết quả bầu cử ở Mỹ và Hàn Quốc để có thể nối lại đàm phán ở thế thượng phong. Cuộc chiến xâm lược Ukraina của Nga là một bài học kinh nghiệm đau đớn.

Hầu hết các nhà phân tích đều hiểu sai lời lẽ hiếu chiến và các động thái chuẩn bị quân sự của tổng thống Nga Vladimir Putin hồi cuối năm 2021, khi cho rằng đó chỉ là một nỗ lực nhằm thu hút sự chú ý của phương Tây và để có được một vị thế tốt hơn trên bàn đàm phán. Những quan niệm thông thường về khả năng răn đe của lực lượng nổi trội – như Israel, NATO, Hàn Quốc – giờ đã trở nên lỗi thời tại một thế giới mà các nhà lãnh đạo ngày càng bất ổn và các đường biên giới ngày càng bị vi phạm.

Cuối cùng, nhà nghiên cứu người Mỹ này nhắc lại năm xưa để phát động cuộc tấn công miền nam ngày 25/06/1950, Kim Nhật Thành – ông nội của lãnh đạo Bắc Triều Tiên hiện nay, đã tìm cách thuyết phục Stalin, giành sự ủng hộ của Liên Xô. Ngày nay, quan hệ Nga – Triều được thắt chặt hơn bao giờ hết. Chuyến thăm Bình Nhưỡng sắp tới của tổng thống Nga Vladimir Putin có thể tạo ra thế cân bằng theo cách này hay cách khác trong cuộc thảo luận với Bắc Triều Tiên về chiến tranh hay hòa bình !

Hồng Hải : Trung Quốc « ung dung » nhìn Mỹ, Anh đánh Houthi

Từ trung tuần tháng 11/2023, lực lượng nổi dậy người Houthi ở Yemen, tiến hành hơn 30 cuộc tấn công nhắm vào các tầu hàng đi qua Hồng Hải, đặc biệt là những tầu thuyền được cho là có liên hệ với Israel, nhằm bày tỏ tình liên đới với người dân Palestine ở dải Gaza.

Để bảo vệ tự do lưu thông hàng hải Hoa Kỳ thành lập một liên minh và mở nhiều cuộc không kích nhằm vào nhiều điểm quân sự của phe Houthi ở Yemen. Điều đáng chú ý là Trung Quốc, nước có nhiều mối quan hệ ngoại giao, chính trị và lợi ích kinh tế cũng như là quân sự (có căn cứ quân sự ở Djibouti) lại có những phản ứng rất chừng mực.

Làm thế nào giải thích cho thái độ này của Bắc Kinh ? Trên làn sóng RFI, nhà nghiên cứu Camille Lons, chuyên gia địa chính trị vùng Vịnh, thuộc Hội Đồng Đối Ngoại Châu Âu (ECFR) nhận định :

« Trên thực tế, chúng ta đang trở lại với lập trường cơ bản của Trung Quốc, tỏ ra rất cẩn trọng về việc triển khai chính trị và quân sự ở Trung Đông. Ý tôi là, Trung Quốc, dù lợi ích của họ bị tác động đôi chút do những gì đang xảy ra ở Hồng Hải, Bắc Kinh nghĩ rằng hiện tại tình hình vẫn trong tầm kiểm soát, rằng lợi ích của Bắc Kinh là Mỹ chịu trách nhiệm chính bảo đảm an ninh khu vực.

Và ngoài ra, họ có lợi khi để Mỹ sa lầy một chút ở Trung Đông. Điều đó cũng làm trệch hướng khả năng hiện diện của Mỹ ở Thái Bình Dương. Về phần mình, Trung Quốc tiếp tục duy trì các mối quan hệ kinh tế với vùng, mà không gặp rủi ro vướng vào vấn đề địa chính trị ở Trung Đông. » 

Liên Hiệp Châu Âu : Khi người nông dân « nổi giận »…

Giới chức Liên Hiệp Châu Âu những ngày đầu năm 2024 bất ngờ đối mặt với « cơn phẫn nộ » của nông dân ở khắp nơi trong khu vực từ Pháp, Đức, Ba Lan, Rumani… Các hiệp định tự do thương mại, chính sách hỗ trợ Ukraina, các tiêu chuẩn về môi trường là tâm điểm của mọi chỉ trích. Trả lời RFI Pháp ngữ, ông Pascal de Lima, kinh tế gia tại CGI Business Consulting, giải thích thêm :

« Nông dân Pháp đầu tư nhiều khoản to lớn cho các tiêu chuẩn môi trường. Ngoài việc tốn nhiều tiền, họ còn phải đối mặt với sự cạnh tranh không lành mạnh cho cùng một loại sản phẩm : Thịt gà Ukraina chẳng hạn, trong khi những tiêu chuẩn đó không được tuân thủ, giá thấp hơn rất nhiều. Nông dân Pháp phải chịu thiệt thòi và không có việc làm.

Rồi còn có một làn sóng bảo hộ kinh tế. Có lẽ chúng ta cũng nên áp dụng làn sóng chủ nghĩa bảo hộ này trong lĩnh vực nông nghiệp và khôi phục thuế hải quan để bảo vệ nông sản Pháp, những loại sản phẩm mà Pháp có những lợi thế thật sự đáng kể.

Chỉ cần chúng ta thương lượng lại các thỏa thuận tự do mậu dịch. Hoa Kỳ luôn làm điều này với Liên Hiệp Châu Âu. Vì vậy, chúng ta cần làm y như vậy và lùi lại một chút ở cấp độ châu Âu để bảo vệ các thế mạnh của mỗi nước trong Liên Hiệp. »

Một tuần lễ sôi động ở Hồng Hải, an ninh và địa chính trị chiếm vị trí lớn trong tuần lễ diễn đàn kinh tế thế giới Davos, Thụy Sĩ. Nhìn từ châu Á, câu hỏi đặt ra là gạo của Việt Nam hay ô tô điện của Trung Quốc có thể tiếp tục dễ dàng được chuyển đến các thị trường châu Âu nếu như giao thương ở Hồng Hải bị đe dọa ? Bắc Kinh trong tuần đã kêu gọi « chấm dứt các hành động uy hiếp tàu dân sự » đi qua Hồng Hải.

Thời sự quốc tế trong tuần lễ từ 15 đến 19/01/2024 nổi bật với nhiều sự kiện : Ngoài an ninh ở Hồng Hải, căng thẳng đột ngột giữa Iran và Pakistan ở đường biên giới làm dấy lên lo ngại thêm một « mặt trận nóng có nguy cơ mở ra tại một khu vực được cho là đã khá bất an » : Pakistan, một quốc gia Hồi Giáo có vũ khí hạt nhân.

Tại Hoa Kỳ, trong cuộc chạy đua giành vé đại diện cho đảng Cộng Hòa ra tranh cử tổng thống Mỹ, ở hiệp đầu, Donald Trump giành thắng lợi vẻ vang trong cuộc bầu cử sơ bộ diễn ra hôm 15/01/2024 ở bang Iowa.

Về thời sự châu Á, sau nhiều ngày căng thẳng giữa Trung Quốc và Philippines về vấn đề Biển Đông cộng thêm với việc Manila chúc mừng tổng thống tân cử Đài Loan Lại Thanh Đức, ứng viên không được Bắc Kinh ủng hộ, quan hệ song phương có dấu hiệu tạm lắng xuống sau cuộc họp ở Thượng Hải với tuyên bố chung là « đôi bên cần duy trình kênh đối thoại » vì hòa bình và ổn định khu vực.

Trái lại ở Đông Bắc Á, lãnh tụ Bắc Triều Tiên thu hút chú ý qua tuyên bố xem Hàn Quốc là « kẻ thù chính » của chế độ Bình Nhưỡng, « không có ý định tránh né chiến tranh », dẹp bỏ các cơ quan có nhiệm vụ đối thoại với chính quyền Seoul. Cũng ông Kim Jong Un nhắc lại lập trường sẽ « tiêu diệt »  láng giềng phương Nam nếu có chiến tranh. Những lời lẽ « đằng đằng sát khí » này được đưa ra vào lúc ngoại trưởng Bắc Triều Tiên công du Nga.

Iran và chảo lửa Cận Đông 

Để bảo vệ an ninh cho các tàu chở dầu và chở hàng trong vùng Vịnh Aden và Hồng Hải, nơi 12 % giao thương quốc tế phải đi qua, liên quân Anh - Mỹ từ hôm 12/01/2024 dồn dập oanh kích sào huyệt của phe nổi dậy Houthi thân Iran tại Yemen.

Sau nhiều năm trên tuyến đầu chống Houthi, tại sao ông vua dầu hỏa Ả Rập Xê Út lại hoàn toàn im lặng khi Hoa Kỳ tấn công phe nổi dậy này ở Yemen ? Có hai yếu tố cho phép trả lời câu hỏi trên : Dù đã dẫn đầu một liên minh quốc tế chống Houthi, Ryiad đã đàm phán với phe nổi dậy Yemen cùng lúc đạt được thỏa thuận « hàn gắn » với chính quyền Cộng Hòa Hồi Giáo Iran. Thêm vào đó hoàng thái tử Ben Salman lại có quan hệ cá nhân « tệ hại » với tổng thống Joe Biden. Đó là hai yếu tố chính giải thích thái độ « trung lập » và sự im lặng bất thường của Ả Rập Xê Út vào lúc Hồng Hải đang rơi vào cảnh khói lửa.

Nhìn từ châu Á, câu hỏi đặt ra liệu rằng gạo của Việt Nam, ô tô điện của Trung Quốc có thể tiếp tục dễ dàng được chuyển đến các thị trường châu Âu nếu như giao thương ở Hồng Hải bị đe dọa ? Bắc Kinh trong tuần kêu gọi « chấm dứt các hành động uy hiếp tàu dân sự » đi qua Hồng Hải. Trả lời RFI Pháp ngữ, Jean-François Dufour, đồng sáng lập viên công ty tư vấn Sinopole, phân tích :

« Những tác động hiện thời chưa đè nặng lên giao thương của Trung Quốc, thế nhưng Bắc Kinh muốn bằng mọi giá tránh để kịch bản đó xảy ra, như vào thời điểm này, ngành công nghiệp xe hơi của Trung Quốc đang mở chiến dịch đẩy mạnh xuất khẩu. Trung Quốc vừa hạ thủy thêm nhiều tàu chở hàng, chủ yếu là để chở xe điện của nước này sang thị trường châu Âu và bắt buộc phải đi qua Hồng Hải. Do vậy, các diễn biến gần đây trong vùng biển này không thuận lợi cho Trung Quốc chút nào. Chi phí sẽ tốn kém hơn, hàng bị chậm đưa sang châu Âu. Đó là những điều mà rất bất lợi cho các nhà sản xuất Trung Quốc ».

Xung đột Gaza và chính sách 3 KHÔNG của Israel

Trong khi đó, bất đồng giữa Hoa Kỳ và Israel càng lúc càng rõ rệt về chiến tranh ở Gaza, về hồ sơ Palestine. Một lần nữa, quan hệ cá nhân giữa tổng thống Joe Biden với thủ tướng Benjamin Netanyahu cũng là một trở ngại. Lần đầu tiên lãnh đạo Israel chính thức khẳng định với Nhà Trắng dứt khoát từ chối giải pháp thành lập một nhà nước Palestine. Đặc phái viên RFI Julien Chavanne từ Jérusalem tường trình về cuộc họp báo của ông Netanyahu tối Thứ Năm 18/01/2024 :

« Trong cuộc họp báo tối qua, Benjamin Netanyau đã ba lần nói không ; không với kế hoạch thành lập một nhà nước Palestine, không với khả năng ban hành lệnh ngừng bắn và không với việc công nhận chủ quyền của Palestine ở Gaza.

Washington đã ghi nhận tin này một cách rất khô khan. Nhà Trắng chỉ bình luận là ‘tiếp cận vấn đề từ một góc độ khác’. Mỹ gây áp lực với thủ tướng Israel để tiến tới giai đoạn kế tiếp, đó là thành lập một nhà nước Palestine, điều kiện thiết yếu theo quan điểm của Hoa Kỳ cho phép mang lại hòa bình. Thế nhưng theo lời Einat Wilf, một cựu dân biểu Quốc Hội Israel và một nhà quan sát về bang giao giữa Israel với Mỹ, Nhà Trắng đang nhắm nhầm mục tiêu. Theo bà, ‘vào thời điểm này, Hoa Kỳ và nhiều quốc gia khác hoàn toàn mù quáng’ về những lý do thực thụ của cuộc xung đột. Vấn đề không phải là Benjamin Netanyahu. Nhưng nếu Mỹ gây sức ép với Israel để thành lập một nhà nước Palestine mà không đặt những điều kiện tiên quyết với người Palestine để dừng cuộc chiến chống lại nhà nước Do Thái, thì đây sẽ là một ý tưởng tai hại’.

Mọi chuyện càng thêm khó khi mà hai ông Joe Biden và Benjamin Netanyahu không thuận thảo với nhau. Từ nhiều tuần qua, hai nhà lãnh đạo này không trực tiếp trao đổi với nhau qua điện thoại »

Thổ Nhĩ Kỳ bước đầu chinh phục không gian

Nhìn sang Ankara, niềm tự hào của Thổ Nhĩ Kỳ mang tên Alper Gezeravci, phi hành gia đầu tiên của quốc gia Hồi Giáo này bay lên Trạm Không gian Quốc tế ISS. Từ Cap Canaveral, bang Florida, Alper cùng với các đồng nghiệp người Thụy Điển, Ý và Tây Ban Nha bắt đầu một chuyến công tác trong hai tuần. Thông tín viên thường trực của RFI từ Istanbul, Anne Andlauer tường trình :   

« Một sự kiện lịch sử, một niềm tự hào quốc gia. Báo chí và các quan chức Thổ Nhĩ Kỳ lập đi lập lại những cụm từ nay để chào mừng chuyến bay đưa phi hành gia Alper Gezeravci bay lên trạm không gian quốc tế. Đây là một trong 10 tham vọng hàng đầu tổng thống Recep Tayyip Erdogan đã đề xuất cách nay ba năm. Chiến lược này đã có được là nhờ hồi 2018 Thổ Nhĩ Kỳ đã lập ra Cơ Quan Không Gian Quốc Gia.

Nhìn từ Ankara, rõ ràng là Thổ Nhĩ Kỳ đã vượt chỉ tiêu rất xa và nhất là với việc phi hành gia Alper Gezeravci ở lại trạm không gian trong vòng 14 ngày. Đối với tổng thống Erdogan việc đưa được phi hành gia đầu tiên lên trạm này là cả một biểu tượng, ‘ về một nước Thổ Nhĩ Kỳ hùng mạnh và đang khẳng định vị thế trên trường quốc tế’.

Ankara muốn tham gia vào câu lạc bộ các cường quốc chinh phục không gian và coi lĩnh vực này là đất dụng võ để các ‘nước lớn’ tranh hùng. Nền công nghiệp không gian của Thổ Nhĩ Kỳ đã có một kinh nghiệm vững chắc, đặc biệt là qua các chương trình thiết kế và sản xuất vệ tinh. Ankara giờ đây đang hướng tới một mục tiêu khác: phóng phi thuyền đầu tiên của Thổ Nhĩ Kỳ lên Mặt trăng trước năm 2026 ».

Thái Lan : Bản án 50 năm tù vì tội khi quân

Vào lúc Thổ Nhĩ Kỳ đã đưa được người lên Trạm Không gian Quốc tế, tại Thái Lan phỉ báng nhà vua, động chạm đến hoàng gia vẫn là một trọng tội. Hôm 18/01/2024, một công dân Thái Lan đã bị tuyên án 50 năm tù vì tội khi quân. Thông tín viên Carol Isoux giải thích :

« Mongkol Thirakot, có nghĩa là ‘con Rồng’, 30 tuổi ,vừa bị tòa phúc thẩm của tỉnh Chaing Rai, ở miền Bắc Thái Lan tuyên án 50 năm tù vì tội đăng lời bình luận trên internet với nội dung phỉ báng hoàng gia. Đây là bản án nặng chưa từng có trong lịch sử tư pháp Thái Lan. Tại quốc gia này, nhạo báng nhà vua và khi quân là những tội bị trừng phạt nghiêm khắc nhất. Hình phạt nặng nề này (bản án bị kéo dài thêm 11 năm so với phán quyết ban đầu), là một hình phạt để làm gương và chứng tỏ rằng không ai có thể động chạm đến chế độ quân chủ Thái Lan.

Cải tổ luật khi quân là một trong số những đòi hỏi của thế hệ trẻ ở Thái Lan. Họ đòi nới rộng quyền tự do ngôn luận. Thanh niên Thái Lan tố cáo chế độ sử dụng  luật khi quân để bịt miệng mọi tiếng nói đối lập. Trong cuộc bầu cử Quốc Hội hồi tháng 5 năm ngoái, một phần lớn cử tri ủng hộ đảng chủ trương thay đổi luật khi quân này. Nhưng rồi cánh bảo thủ, qua những thủ đoạn liên kết với các đảng phái khác nhau cuối cùng đã ngăn cản các dân biểu của đảng này lên cầm quyền ». 

Đâu là “vũ khí”giúp Đài Loan yên ổn dù liên tục bị Trung Quốc đe dọa ? Tại sao sinh nhật của lãnh đạo Bắc Triều Tiên Kim Jong Un không phải là ngày lễ chính thức ? Từ phản công thành phòng vệ : Tại sao Ukraina lại khó khăn trên mặt trận ? Israel cũng không thoát được cáo buộc “diệt chủng” ; Tham nhũng dập tắt tham vọng của bóng đá Trung Quốc ; Hàn Quốc cấm ăn thịt chó. Trên đây là một số chủ đề trong tạp chí Thế giới Đó đây tuần này.

Nếu Đài Loan lao đao, thế giới cũng lảo đảo vì linh kiện bán dẫn

Ngày 13/01/2024, cử tri Đài Loan đi bầu tổng thống và Quốc Hội. Hòn đảo có hơn 24 triệu dân vẫn bị Trung Quốc coi là một phần lãnh thổ không thể tách rời và sẽ được thống nhất một cách “hòa bình” nhưng không loại trừ dùng “vũ lực” nếu cần. Về mặt chính thức Bắc Kinh khẳng định không can thiệp nhưng lại coi các cuộc bầu cử là “sự lựa chọn giữa hòa bình và chiến tranh”.

Trong chương trình Khách mời (Invité) sáng 10/01 của RFI tiếng Pháp, ông Wu Chi-Chung François, đại diện của tổng thống Đài Loan tại Pháp, nhận định :

“Điều quan trọng là Trung Quốc không hài lòng chút nào về những gì đang diễn ra ở Đài Loan bởi vì cuộc bầu cử tổng thống và Quốc Hội ở Đài Loan chứng minh rất rõ rằng một nước nói tiếng Hoa hoàn toàn có thể vận hành tốt với một nền dân chủ và tự do. Ngoài ra, tôi nghĩ điều khác mà Bắc Kinh không hề thích là vào năm 2010, đầu tư của Đài Loan vào Trung Quốc chiếm gần 83% tổng đầu tư của Đài Loan ở nước ngoài. Nhưng đến năm 2023, con số này chỉ còn 11%”.

Ngoài các chiến dịch tung tin giả làm lung lay cử tri, Bắc Kinh gia tăng sức ép quân sự khi điều chiến đấu cơ vượt qua đường trung tuyến, thả khinh khí cầu, được cho là do thám, bay qua hòn đảo, khẳng định với Mỹ là “không thỏa hiệp”, “không nhận nhượng” về vấn đề Đài Loan. Mối đe dọa từ Trung Quốc luôn hiện hữu và có thể sẽ gia tăng sau cuộc bầu cử vì Hoa Kỳ thông báo gửi “một phái đoàn không chính thức” đến Đài Loan. Tuy nhiên, theo ông Wu Chi-Chung François, có lẽ tạm thời Trung Quốc sẽ chưa đi quá xa :

“Cũng không nên phóng đại mối đe dọa Trung Quốc quá, dĩ nhiên là mối đe dọa đó luôn tồn tại và nhất là hiện giờ, theo tôi, bà Thái Anh Văn và đảng cầm quyền (sắp mãn nhiệm) đã lập được một “kiểu kiểm soát”, trong đó có thêm cộng đồng quốc tế, nhằm cố răn đe Trung Quốc không tiến hành một hoạt động quân sự nào đó nhắm vào Đài Loan. Tôi nghĩ đó là điều rất quan trọng. Không phải Đài Loan, mà cả cộng đồng quốc tế đối mặt với Trung Quốc bởi vì khu vực đó có rất nhiều lợi ích của thế giới, ví dụ linh kiện bán dẫn mà người ta vẫn nhắc thường xuyên : 92% linh kiện bán dẫn tối tân nhất được sản xuất tại Đài Loan, còn đối với loại thông thường hơn là 60%”.

Kim Jong Un âm thầm mừng sinh nhật 40 tuổi

Bán đảo Triều Tiên là một điểm nóng khác ở Đông Á. Trước và sau ngày được cho là sinh nhật lần thứ 40 của nhà lãnh đạo Kim Jong Un, Bình Nhưỡng nã pháo ba ngày liên tiếp, từ 05-07/01, ngoài khơi tây nam, gần Đường phân định theo thỏa thuận 19/09/2018. Hai ngày sau 08-09/01, ông Kim Jong Un thị sát một nhà máy quốc phòng và ra lệnh tăng năng suất. Từ giờ, Hàn Quốc bị Kim Jong Un coi là “kẻ thù thực thụ” và sẽ bị “nghiền nát”.

Đọc thêm : Bắc Triều Tiên nã hàng trăm quả đạn pháo, Hàn Quốc sơ tán dân ở đảo Yeonpyeong

Kim Jong Un được cho là sinh ngày 08/01/1984. Theo Yonhap, không một cơ quan thông tấn Bắc Triều Tiên nào (KCNA, Rodong Sinmun, KCTV, KCBS) nhắc đến sinh nhật lần thứ 40 của nhà lãnh đạo, thay vào đó là thông tin ông cùng con gái đi thăm một trang trại nuôi gà, kêu gọi tăng sản lượng gia cầm để thay đổi “đáng kể” điều kiện sống của người dân.

Tại sao sinh nhật của Kim Jong Un không thành ngày lễ chính thức như ông và cha của nhà lãnh đạo ? Theo suy luận của một số nhà quan sát, được AP trích dẫn, có thể là Kim Jong Un thấy cần có những thành tựu lớn hơn để sinh nhật trở thành ngày lễ lớn hoặc do không muốn tiểu sử bị chú ý vì người mẹ quá cố sinh ra ở Nhật Bản hoặc cũng có thể do các lãnh đạo lão thành vẫn cho rằng ông còn quá trẻ.

Từ phản công thành phòng vệ : Tại sao Ukraina lại khó khăn trên mặt trận ?

Gần hai năm chiến tranh làm bào mòn ý chí quyết chiến của người dân Ukraina, ví dụ mới nhất là tai tiếng về dự thảo luật nghĩa vụ quân sự buộc chính phủ phải rút lại ngày 11/01 để xem xét lại do vi phạm một số quy định cơ bản về quyền cá nhân. Luật mới sẽ mang ý nghĩa quan trọng vì vừa phải cổ vũ được người dân muốn cầm súng chiến đấu chống quân Nga, dù hiểu rõ họ có thể hy sinh ở chiến trường, vừa phải cho công luận thấy là luật pháp công bằng với tất cả mọi người.

Đây là một trong hai khó khăn mà quân đội Ukraina đang phải đối mặt, theo nhận định ngày 10/01 với RFI của tướng Jean-Paul Palomeros, nguyên tham mưu trưởng Không Quân Pháp và tư lệnh đồng minh Chuyển đổi tại NATO :

“Ukraina đang phải đối phó với hai vấn đề cùng lúc. Một mặt, họ gặp vấn đề về nhân sự với cuộc tranh luận về nghĩa vụ quân sự. Mặt khác là hạn chế về mặt vũ khí. Chúng ta thấy rõ vấn đề này trong phòng không. Hiệu quả của các đợt chống đỡ tấn công của Nga bắt đầu giảm đi, nếu dựa theo thống kê được Không Quân Ukraina công bố. Cách đây vài hôm (08/01), hệ thống phòng không Ukraina chỉ bắn hạ được 18 trên tổng số 51 tên lửa của Nga. Chúng ta thấy là không còn tỉ lệ thành công 80-90% như ít lâu trước đây”.

Chiến lược phản công của Ukraina đã bị thất bại và chuyển sang thế phòng thủ. Tại sao Ukraina lại gặp khó khăn trên chiến trường ? Tướng Palomeros giải thích :

“Các lực lượng Ukraina tham gia phản công đã vấp phải hàng phòng thủ nhiều lớp của Nga vì quân Nga đã có thời gian để chuẩn bị. Ukraina chưa tìm ra được điểm yếu. Cũng có thể họ cho rằng chưa phải lúc phải hy sinh nhân mạng để chọc thủng phòng tuyến này. Họ hiểu ra rằng có lẽ sẽ quá tốn kém và họ không có phương tiện. Vì thế, chúng ta thấy họ tiến ở một số nơi nhưng không ở quy mô tham vọng ban đầu.

Điều tốt nhất hiện giờ họ có thể làm, là cố gắng giữ các vị trí đã chiếm lại được dọc chiến tuyến rất dài, và tránh để quân Nga phản công chiếm lại. Chúng ta thấy điều đó xảy ra ở vùng Marinka. Nhưng phải nói là phía Nga cũng chịu tổn thất nặng nề. Đằng sau mỗi lần tiến thêm được của họlà nhữngtổn thất nhân mạng vô cùng lớn”.

Israel không thoát khỏi cáo buộc “diệt chủng”

Israel, Nhà nước được thành lập để người dân Do Thái có thể sống yên ổn sau thảm kịch diệt chủng Holocaust trong Thế Chiến II, lại bị xét xử vì “các hành vi diệt chủng” ở dải Gaza. Từ ngày 11/01, Tòa Án Công Lý Quốc Tế bắt đầu phiên xử theo đơn kiện của Nam Phi. Tuy nhiên, trả lời RFI ngày 12/01, luật sư người Israel Yaacov Garson, chuyên về luật quốc tế, cho rằng đơn kiện của Nam Phi chủ yếu thể hiện lập trường của các nước phương Nam đối với Israel và Hoa Kỳ :

“Người ta không có cảm giác làNam Phi cứu người dân Palestine mà sử dụng công cụ luật pháp quốc tế đểtruyền tảimột thông điệp.Đó là Israel cũng không tránh được những cáo buộc,nhưtội “diệt chủng”,cho dù Israel và người Do Thái đã “đưa” khái niệm này vào luật pháp quốc tế sau Thế Chiến II vìlà nạn nhân của“diệt chủng”. Vì vậy, ý đồ của Nam Phithiên vềhướng cáo buộc Israel hơn làhy vọngnhận được một quyết định có lợi hoặclàkết quảvàchủ yếu làđể phản đối Hoa Kỳ, nước sát cánh với Israel,đồng thời nói với nửa kia của thế giới - bên đối lập với Mỹ(nhưIran, Nga, Trung Quốc)- rằng“chúng tôi đồng hành với các vị, chúng tôi tiến hành vụ kiện để nói rằng giờ đã hết, Israel khôngthoátđược một cáo buộc (diệt chủng) như vậy”.

Đọc thêm : Tòa Án Công Lý Quốc Tế xử vụ Nam Phi kiện Israel phạm tội "diệt chủng" ở Gaza

Rabbi Mỹ phản đối cuộc chiến của Israel ở Gaza

Cuộc chiến của Israel tại dải Gaza bị hội “Rabbis for Ceasefire” gồm 240 rabbi tại Mỹ phản đối. Ngày 09/01, 36 rabbi trong hội đã tọa kháng ôn hòa ngay trong hội trường của Hội Đồng Bảo An Liên Hiệp Quốc, New York (Mỹ), để yêu cầu ngừng chiến.

Thông tín viên RFI Carrrie Nooten tại New York tường thuật :

“Họ vào trụ sở Liên Hiệp Quốc bằng vé khách tham quan. Ngay khi vào được trong hội trường của Hội Đồng Bảo An, những rabbi này giương băng rôn, cầu nguyện và tiến hành một số nghi lễ trong khoảng 10 phút, sau đó bị đội bảo vệ đưa ra ngoài. Một nhóm nhỏ khác đã cắt ngang phiên họp của Đại Hội Đồng Liên Quốc khi hát vang “Các nướcsẽ không biết đếnchiến tranh nữa”.

Rabbi Elliot Kukla tham gia sự kiện. Ông cho biết : “Với tư cách là các rabbi Mỹ, chúng tối muốn đến Liên Hiệp Quốc, gửi một thông điệp mạnh mẽ đến chính phủ của chúng tôi để chính phủ ngừng phản đối hòa bình và ngừng phản đối Liên Hiệp Quốc nhằm cản trở công việc của Liên Hiệp Quốc và ngừng sự tàn bạo này lại. Tôi là con của những người thoát khỏi nạn diệt chủng Do Thái Holocaust. Và cá nhân tôi biết rất rõ những tội ác này diễn ra như nào, kéo dài suốt bao thế hệ ra sao, đến mức mà chúng ta cần đến một tổ chức như Liên Hiệp Quốc”.

Không ai bị bắt. Ngược lại, tổng thư ký Liên Hiệp Quốc đã hoan nghênh sự lịch thiệp và sự hợp tác ôn hòa của họ. Ông cũng nói là có chung thông điệp, không ngừng lặp đi lặp lại từ New York rằng cần phải hưu chiến nhân đạo”.

Tham nhũng dập tắt tham vọng của bóng đá Trung Quốc

Dàn xếp tỷ số, mua chức và tham nhũng tràn lan ở giải vô địch bóng đá Trung Quốc. Vụ tai tiếng trong bóng đá gây chấn động cuối năm 2022, khiến một loạt quan chức bị bắt, được đề cập trong loạt phim tài liệu về chống tham nhũng vừa được Đài Truyền hình Trung ương Trung Quốc (CCTV) phát sóng.

Thông tín viên RFI Stéphane Lagarde tại Bắc Kinh cho biết thêm :

“Hối lộ và những giọt nước mắt, tập 4 và cũng là tập cuối của loạt phóng sự đặc biệt chống tham nhũng của đài phát thanh và truyền hình trung ương Trung Quốc bắt đầu bằng trận đấu của đội tuyển quốc gia Trung Quốc tại vòng loại Cup Bóng đá Thế giới Qatar, sau đó đào sâu vào nạn tham nhũng cố hữu, hoành hành trong Giải vô địch Trung Quốc từ năm 2015.

Đỗ Triệu Tài (Du Zhaocai), nguyên phó tổng cục trưởng Tổng cục Thể thao Trung Quốc, lí nhí nói : “Tiền và quà là chuyện cơm bữa để mọi việc trơn tru và trở thành kiểu luật bất thành văn”. Ngoài ra còn có rất nhiều “cựu” khác trong những lời thú nhận của ông.

Từ khi cơ quan chống tham nhũng mở điều tra đối với cựu huấn luyện viên Lý Thiết (Li Tie) vào tháng 11/2022, vài chục tên tuổi trong liên đoàn bóng đá đã bị rớt đài. Ông Lý Thiết thừa nhận đã đút lót khoản tiền tương đương 400.000 euro cho các định chế để được làm huấn luyện viên trưởng đội tuyển quốc gia.

Ông nói : “Tôi tha thiết được dẫn dắt đội tuyển quốc gia. Tôi đã liên lạc một số người để được đề cử, trong đó có các nhà lãnh đạo của Hiệp hội Bóng đá Trung Quốc. Tôi lấy làm tiếc về chuyện đó, không nên đi đường tắt mà phải đi thẳng”.

Những lời ăn năn cũng được những người nhận hối lộ chia sẻ trước ống kính, như ông Trần Tuất Nguyên (Chen Xuyuan), cựu chủ tịch Liên đoàn Bóng đá Trung Quốc. Đầu cúi thấp, giọng run rẩy, ông nói : “Người hâm hộ có thể lượng thứ về việc bóng đá Trung Quốc đi sau một số đội tuyển khác nhưng họ không thể tha thứ cho tham nhũng. Tôi xin gửi những lời xin lỗi chân thành nhất đến cổ động viên Trung Quốc”.

Nạn tham nhũng đã làm xói mòn tham vọng của đội tuyển quốc gia. Trung Quốc vẫn kẹt ở vị trí 79 trên bảng xếp hạng FIFA, ngang mức 10 năm trước”.

Người Hàn sẽ không đượcăn thịt chó

Tại phiên họp toàn thể ngày 09/01/2024, Quốc hội Hàn Quốc đã thông qua dự luật ban hành “Đạo luật đặc biệt về chấm dứt chăn nuôi, giết mổ và phân phối chó vì mục đích thực phẩm”.

Thông tín viên Trần Công tại Seoul cho biết thêm :

“Ý chính của dự luật là cấm chăn nuôi, nhân giống hoặc giết mổ chó vì mục đích ăn thịt cũng như việc phân phối thức ăn được nấu hoặc chế biến từ chó.

Giết chó vì mục đích ăn thịt có thể bị phạt tù tới 3 năm hoặc phạt tiền lên tới 30 triệu won, và việc nuôi, nhân giống hoặc phân phối chó có thể bị phạt tới 2 năm tù hoặc phạt tiền lên tới 20 triệu won.

Tuy nhiên, lệnh cấm chăn nuôi, giết mổ, phân phối… và các quy định về xử phạt vi phạm sẽ có hiệu lực sau ba năm kể từ khi dự luật được ban hành.

Đệ nhất phu nhân Kim Kun-hee, vợ của Tổng thống Yoon Seok-yeol, cũng đã tham dự một cuộc họp của Tổ chức Bảo vệ Động vật ở Amsterdam trong chuyến thăm cấp nhà nước tới Hà Lan vào tháng 12/2023 và kêu gọi thông qua dự luật, nói rằng "Lệnh cấm về việc ăn thịt chó là lời hứa của tổng thống”.

Thế giới bước vào năm 2024 với tiếng súng át tiếng pháo hoa. Ngay trước Giao thừa, quân Nga giáng xuống nước láng giềng Ukraina hàng chục tên lửa hành trình. Tại dải đất hẹp Gaza, bom đạn không ngớt, cuộc chiến của Israel chống Hamas tiếp diễn như ngày thường. Trước thềm Năm Mới, Bình Nhưỡng tuyên bố từ bỏ chính sách ‘‘tái thống nhất’’ với Seoul. Sẵn sàng hủy diệt Hàn Quốc là tuyên bố của Kim Jong Un ngay ngày đầu năm trong bối cảnh Mỹ-Hàn tập trận từ cuối năm ngoái vắt qua Năm Mới.

Cuộc xâm lăng của Nga chống Ukraina dự kiến sẽ kéo dài. Tại Cận Đông, cuộc chiến Israel chống tổ chức Hamas có thể tiếp tục đến cuối năm, và có nguy cơ lan rộng ra khu vực. Tại Đông Bắc Á, Bắc Triều Tiên sẵn sàng cho chiến tranh. Chưa kể đến đụng độ có nguy cơ bùng phát tại Đài Loan và Biển Đông. Trong bối cảnh toàn cầu nói trên, quan hệ Mỹ - Trung cải thiện là một xu thế hòa dịu hiếm hoi.

Mỹ - Trung: Mừng 45 năm quan hệ, xung đột vẫn chực chờ bùng phát

Ngày đầu năm mới, lãnh đạo hai bên gửi điện mừng năm mới, cũng là mừng dịp kỉ niệm tròn 45 năm Washington và Bắc Kinh thiết lập quan hệ ngoại giao. Từ Bắc Kinh, thông tín viên Stéphane Lagarde cho biết tình trạng quan hệ Mỹ - Trung cải thiện đôi chút trong lúc xung đột vẫn chực chờ bùng phát với Đài Loan là điểm nóng:

‘‘Hoa Kỳ đợi đến ngàymùng mộtthángGiêngnăm 1979,sau nhiều năm đàm phán,để công nhậnchính quyềnTrung Quốc của MaoTrạch Đông,và thiết lập quan hệ ngoại giao chính thức với Bắc Kinh.Cuộc trao đổi điện mừng ngày đầu năm 2024 đã được chờ đợi. Ngoài những lời chúc mừng thông thường giữa hai nguyên thủ quốc gia, các thông điệp này còn đánh dấu sự cải thiện đôi chút quan hệ giữa hai nước sau nhiều năm căng thẳng.

Trong cuộc gặp giữa chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden vào tháng 11 năm ngoái tại San Francisco, hai nền kinh tế lớn nhất thế giới đã đồng ý lập lại các kênh liên lạc khác nhau.Theo lãnh đạo Trung Quốc, những trao đổi cấp cao trong các lĩnh vực khác nhau sẽ tiếp tục trong năm nay.ÔngTập Cận Bình viết: “Lịch sử đã và sẽ tiếp tục chứng minh rằng sự tôn trọng lẫn nhau, chung sống hòa bình và hợp tác cùng có lợi là con đường đúng đắn để Trung Quốc và Mỹ hòa hợp”.

Dĩ nhiên chủ tịch Trung Quốc nhấn mạnh đến vấn đề Đài Loan và nguyên tắc “một nước Trung Quốc”, cũng được chính phủ Mỹ công nhận vào thời điểm thiết lập quan hệ ngoại giao với Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa 45 năm trước.Các trao đổi Mỹ - Trung nói trên rốt cuộc đã diễn ra một ngày sau những lời chúc mừng năm mới mà Bắc Kinh gửi tới Matxcơva và Bình Nhưỡng.Theo truyền hình Bắc Triều Tiên, năm 2024 được chọn là “Năm hữu nghị Trung Hoa - Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên”.

Đài Loan: Ba yếu tố khiến Mỹ - Trung khó xung đột

Về quan hệ Mỹ - Trung với tâm điểm là Đài Loan, nhà nghiên cứu kỳ cựu về Trung Quốc Scott Kennedy, chuyên gia Mỹ đầu tiên trở lại Hoa lục kể từ đại dịch Covid-19, trong một bài bình luận đầu năm mới trên trang mạng của Viện CISI, nêu bật ba yếu tố căn bản khiến tình hình tại eo biển Đài Loan được là có khả năng giữ nguyên trạng, bất chấp các lời lẽ hăm dọa, các cuộc khẩu chiến.

Thứ nhất là là do sức mạnh quân sự của hai bên đối địch gia tăng, sức mạnh phòng thủ của Đài Loan được Mỹ và các đồng minh hỗ trợ khiến Bắc Kinh phải dè dặt, ngược lại Trung Quốc cũng có đủ sức mạnh nếu Đài Loan bị coi là ‘‘vượt qua lằn ranh đỏ’’ (theo quan điểm của Bắc Kinh). Điểm thứ hai là công luận Đài Loan đại đa số ủng hộ việc duy trì nguyên trạng trong thời gian trước mắt. Và thứ ba là, bất chấp quan hệ kinh tế sụt giảm, Mỹ - Trung vẫn còn có cả một mạng lưới rộng lớn‘‘các quan hệ phụ thuộc lẫn nhau phức tạp" liên quan đến tất cả các mặt của hai nền kinh tế, và với các nước khác. Xung đột nếu bùng nổ sẽ gây ra tổn thất vô cùng lớn, mà cả hai bên đều không muốn.

Chuyên gia Scott Kennedy hoan nghênh các nỗ lực Mỹ, Trung, trong năm vừa qua đã nỗ lực để giảm thiểu nguy cơ xảy ra những rủi ro tồi tệ nhất, ‘‘bao gồm việc tách rời hoàn toàn hai nền kinh tế và xung đột quân sự’’. Đặc biệt là chính quyền Biden đã vượt qua những thách thức lớn nhất, nền kinh tế Mỹ đã phục hồi, lạm phát chậm lại, Quốc Hội đã thông qua những đạo luật quan trọng về việc làm, về cơ sở hạ tầng và công nghệ, tạo nền tảng vững chắc hơn cho kinh tế Mỹ những năm tới, quan hệ với các đồng minh châu Âu và châu Á được cải thiện đáng kể. Ám ảnh định mệnh về một vực thẳm đối đầu kinh tế toàn cầu và xung đột không tránh khỏi tạm thời lùi xa. Tuy nhiên, ông Scott Kennedy cũng nhấn mạnh quan hệ Đài - Trung luôn cần được ứng xử thận trọng, đặc biệt sau cuộc bầu cử tuần tới, để tránh tình hình xấu hơn.

Phải chăng Bắc Kinh ngầm duy trì ‘‘tam giác’’Nga-Trung-Triều ?

Về mặt chính thức, Mỹ - Trung nối lại quan hệ, tìm cách không để xung đột bùng phát, nhưng  nhiều người bị nghi ngờ Bắc Kinh ngầm duy trì ‘‘Tam giác’’ Trung Quốc - Nga - Bắc Triều Tiên, một liên kết có ý nghĩa chiến lược toàn cầu, thách thức đáng sợ đối với các quốc gia đồng minh, đối tác của Hoa Kỳ. Việc Matxcơva tiếp tục đánh Ukraina, việc Bắc Triều Tiên tuyên bố sẵn sàng hủy diệt Hàn Quốc ngay trong dịp Tết, trong lúc trước thềm Năm Mới, việc Bắc Kinh hứa hẹn một năm hữu nghị Trung - Triều 2024, cũng như ‘‘siết chặt hợp tác chiến lược’’ Trung - Nga ắt không phải là chuyện tình cờ. Bán đảo Triều Tiên - với ảnh hưởng của Nga - chứ không hẳn Đài Loan có thể là nơi xung đột dễ dàng bùng phát hơn, tiếp theo Ukraina và dải Gaza.

Ngày 21/12 năm ngoái, Nga và Bắc Triều Tiên ký thỏa thuận ‘‘hợp tác quốc phòng toàn diện’’. Hợp tác chuyển sang tầm mức mới sau chuyến đi Nga của lãnh đạo Bắc Triều Tiên hồi tháng 9. Cũng trong tháng này, tại diễn đàn Liên Hiệp Quốc, tổng thống Hàn Quốc Yoon Suk-Yeol tố cáo Matxcơva, thành viên thường trực Hội Đồng Bảo An, giúp Bắc Triều Tiên phát triển vũ khí hủy diệt hàng loạt, đe dọa trực tiếp an ninh Hàn Quốc. Giữa tháng 11, bộ trưởng Quốc Phòng Mỹ Lloyd Austin, trong cuộc họp với quan chức quốc phòng 17 quốc gia thuộc Bộ Tư Lệnh Liên Hiệp Quốc bảo vệ Hàn Quốc (được duy trì từ thập niên 1950, sau chiến tranh Triều Tiên), đã lên án Matxcơva và Bắc Kinh giúp Bình Nhưỡng tăng cường sức mạnh quân sự bằng cách hỗ trợ lách trừng phạt của Hội Đồng Bảo An. Theo nhiều chuyên gia, nhờ Nga mà Bình Nhưỡng đã phóng thành công vệ tinh do thám cuối tháng 11/2023, cho phép nâng cao năng lực tấn công.

Đọc thêm : Tam giác chiến lược Nga-Mỹ-Trung và những biến dạng

Ngược lại, nhiều người (đặc biệt là các chuyên gia Trung Quốc hoặc làm việc tại Trung Quốc) cho rằng Bắc Kinh chẳng được lợi gì khi liên minh với Nga và Bắc Triều Tiên. Tuần cuối của năm 2023, báo Hồng Kông South China Morning Post có bài nhấn mạnh đến thái độ dè dặt của Trung Quốc. Hàng loạt dẫn chứng được đưa ra, như Bắc Kinh đã im lặng trước lời mời của Nga để Bắc Triều Tiên tập trận chung, hay giữa tháng 12/2023, thủ tướng Nga Mikhail Mishustin và thứ trưởng Ngoại Giao Bắc Triều Tiên Pak Myong-Ho cùng đến Bắc Kinh nhưng hội đàm riêng rẽ với giới lãnh đạo Trung Quốc. Nhìn chung, theo báo SCMP, Bắc Kinh muốn thể hiện là một quốc gia bảo vệ hòa bình, đứng ngoài các tranh chấp, một nhân tố ‘‘duy trì ổn định’’ tại Đông Bắc Á, và rất cần cải thiện quan hệ với phương Tây, cũng như Nhật Bản và Hàn Quốc, để phát triển kinh tế. Chưa kể đến việc, với mỗi bên Nga và Trung Quốc, Bắc Triều Tiên có quan hệ rất khác biệt, muốn lợi dụng bên này để khắc chế bên kia, điều khiến ba bên không dễ ngồi chung bàn.

Ukraina, nạn nhân đầu tiên của ‘‘Liên minh Nga-Trung-Triều’’

Tuy nhiên, trên thực tế, ngoài Mỹ và Hàn Quốc, nhiều quốc gia khác cũng cảnh giác cao độ về các liên kết Nga - Trung - Bắc Triều Tiên, cho dù có thể không phải là một bộ ba thực sự. Bộ trưởng Quốc Phòng Phần Lan Antti Hakkanen ngày 12/12 cảnh báo việc ‘‘Nga tăng cường hợp tác với Trung Quốc, Bắc Triều Tiên, Iran và các đồng minh toàn cầu khác là mối đe dọa nghiêm trọng, lâu dài đối với châu Âu’’.

Matxcơva hỗ trợ Bình Nhưỡng phát triển chương trình tên lửa đạn đạo, hạt nhân, đổi lại Bắc Triều Tiên cung cấp vũ khí để Nga sử dụng trong cuộc xâm lăng Ukraina, theo các cáo buộc của Hoa Kỳ và Hàn Quốc. Chuyên gia quân sự quốc tế Bruce W. Bennett, RAND International Security and Defense Policy Center, khẳng định nạn nhân trước hết của liên kết tay ba này là Ukraina. Cuộc chiến xâm lăng Ukraina khiến Nga siết chặt quan hệ với Trung Quốc và Bắc Triều Tiên. Các hỗ trợ đáng kể của Bắc Triều Tiên và Trung Quốc có thể giúp Nga kéo dài cuộc chiến.  

Trung Quốc ‘‘tọa sơn quan hổ đấu’’

Chuyên gia Wooyeal Paik, phó giám đốc một viện nghiên cứu về Bắc Triều Tiên ở Seoul (Yonsei Institute of North Korean Studies), đang làm việc tại Viện Nghiên cứu Chiến lược thuộc trường Quân sự Pháp (IRSEM), đưa ra các nhận định đáng chú ý về hành xử khôn khéo, tinh vi của Trung Quốc. Bắc Kinh một mặt tránh trực tiếp cung cấp vũ khí cho Nga, mặt khác làm ngơ trước việc Bắc Triều Tiên và Nga tăng cường trao đổi vũ khí, công nghệ quân sự. Hệ quả là Nga tiếp tục có thêm vũ khí đánh Ukraina, sức mạnh quân sự Bắc Triều Tiên được cải thiện nhờ công nghệ Nga trong khi Trung Quốc không bị lên án là thủ phạm.

Sử gia Fyodor Tertitskiy, chuyên về Bắc Triều Tiên và là nhà nghiên cứu kỳ cựu tại Viện Nghiên cứu Triều Tiên của Đại học Kookmin, Seoul, Hàn Quốc, trong một bình luận hồi tháng 9 nhận định Bắc Kinh hoàn toàn có đủ khả năng tác động mạnh, để ngăn chặn các hợp tác Nga - Bắc Triều Tiên. Nhưng rút cục Trung Quốc chọn đóng vai ngồi im hưởng lợi. Bắc Kinh vui mừng khi ‘‘hai đồng minh chiếu dưới’’ góp phần chủ yếu và trực tiếp cho cuộc đối đầu của ‘‘liên minh an ninh bộ ba’’ (‘‘trilateral security alliance’’) với Nhật Bản - Hàn Quốc, và với các liên minh do Hoa Kỳ lập ra. 

Về ‘‘tam giác Nga-Trung-Triều’’, cũng có những góc nhìn khác. Nhà nghiên cứu Ấn Độ Abhishek Sharma, Đại học New Delhi, trong một bài viết cũng trên The Diplomat, chú ý đến mối liên hệ giữa các động thái siết chặt quan hệ bộ ba nói trên và việc Mỹ - Nhật - Hàn tăng cường hợp tác an ninh, cũng như chiến lược Ấn Độ - Thái Bình Dương do Hoa Kỳ và các đồng minh Âu - Á thúc đẩy.

Kim Jong Un: Từ bỏ ‘‘tái thống nhất’’ để đối phó với ‘‘bất mãn nội bộ’’ ?

Về phản ứng tại Hàn Quốc sau việc giới lãnh đạo Bắc Triều Tiên tuyên bố từ bỏ học thuyết ‘‘tái thống nhất’’với miền Nam trước thềm Giao thừa, từ Seoul, thông tín viên Trần Công ghi nhận:

"Bộ trưởng bộ Thống Nhất của Hàn Quốc, Kim Young-Ho, tuyên bố ngày hôm nay rằng việc Chủ tịch Bắc Triều Tiên Kim Jong Un thay đổi mạnh mẽ chính sách đối với Hàn Quốc tại cuộc họp toàn thể Đảng Lao động vào cuối năm 2023 là một nỗ lực ‘‘nhằm chuyển hướng sự bất mãn trong nội bộ về những khó khăn kinh tế và sự kế thừa quyền lực’’.

Theo những người đào thoát khỏi Bắc Triều Tiên, trong nội bộ chế độ "đang có những ý kiến rất tiêu cực về sự kế thừa quyền lực trong gia đình nhà Kim". Cơ quan Tình báo Quốc gia Hàn Quốc (NIS) nhận định cô con gái Kim Ju-Ae của chủ tịch Kim Jong Un hiện đang là người kế nhiệm tiềm năng nhất. Việc người con gái chỉ mới hơn mười tuổi được chuẩn bị trở thành người kế vị có thể xem như là vấn đề gây ra những đánh giá tiêu cực nói trên trong nội bộ chế độ Bình Nhưỡng.

Theo ‘‘Khảo sát nhận thức về tái thống nhất năm 2022’’ của Viện Thống nhất Quốc gia Hàn Quốc, 53,4% số người được hỏi cho rằng thống nhất là cần thiết, giảm đáng kể so với 70,7% trong cuộc khảo sát năm 2018. Ngoài ra, khi được hỏi họ muốn sống ở quốc gia nào, 17% cho biết tại hai quốc gia như hiện tại, 52% cho biết tại hai quốc gia có quyền tự do đi lại và chỉ 18% muốn sống trong một quốc gia thống nhất. Theo nhà nghiên cứu Jang Yong-Seok, Viện Nghiên cứu Hòa bình và Thống nhất của Đại học Quốc gia Seoul, ‘‘đã đến lúc phải suy nghĩ và chuẩn bị một tiếp cận chiến lược mới.’’

Bất chấp thay đổi trong chính sách của Bắc Triều Tiên, Hàn Quốc vẫn bị ràng buộc bởi Hiến pháp coi lãnh thổ của nước này bao gồm toàn bộ bán đảo Triều Tiên, và thống nhất là mục tiêu của chính sách liên Triều. Bộ trưởng Thống Nhất Hàn Quốc, trong phát biểu trước đó ngày 02/01, khẳng định: ‘‘Nếu chế độ Bắc Triều Tiên thực sự muốn hòa bình trên bán đảo Triều Tiên thì không có cách nào khác ngoài việc đi theo con đường đối thoại’’, và cho biết Seoul sẵn sàng hỗ trợ kinh tế, nếu Bắc Triều Tiên từ bỏ vũ khí hạt nhân. Quan chức nói trên cũng cảnh báo, thái độ hung hăng của lãnh đạo Bắc Triều Tiên rút cục sẽ bị chặn đứng bởi ‘‘sức mạnh răn đe’’ Mỹ - Hàn, và cuối cùng Bình Nhưỡng sẽ không còn lựa chọn nào khác, và phải chấp nhận từ bỏ vũ khí hạt nhân.

‘‘Trật tự thế giới mới’’ mơ ước sau 1989 đã ‘‘cáo chung’’

Khép lại Tạp chí Thế giới Đó đây của RFI đầu năm 2024, chúng tôi xin giới thiệu cùng quý vị đặc san ‘‘Các vấn đề quốc tế’’ của La Documentation française tổng kết giai đoạn 30 năm hậu Chiến tranh Lạnh, vừa ra mắt (nhân kỷ niệm 20 năm ra đời trung tâm chuyên về địa chính trị quốc tế đại học Panthéon-Assas, mang tên nhà sử học bậc thầy Thucydide, người Hy Lạp). ‘‘Trật tự thế giới mới’’ mơ ước sau 1989 đã ‘‘hoàn toàn cáo chung’’trong một thế giới rạn vỡ, thậm chí hỗn loạn ở nhiều nơi.  

Nhà cựu ngoại giao, nhà nghiên cứu Pháp Gilles Andréani, chủ trì đặc san nói trên, nhấn mạnh đến bốn sự thụt lùi nghiêm trọng, trong đó hai sự thụt lùi nghiêm trọng đầu tiên được nhắc đến là (1) các quốc gia tổ chức thành các nhóm đối kháng, thậm chí thù địch và (2) các tổ chức quốc tế không còn điều chuyển được các căng thẳng và thậm chí bị phản đối công khai bởi ngày càng đông đảo các nước (hai thụt lùi nghiêm trọng khác là : (3) các trao đổi kinh tế quốc tế ngày càng bị chính trị hóa và (4) sức mạnh gia tăng của các thế lực dân tộc chủ nghĩa và dân túy trên quy mô toàn cầu.

Các xung đột không ngơi nghỉ và căng thẳng gia tăng ngay ngày đầu năm mới nói trên thể hiện rõ cho các xu thế nói trên. Hệ thống quan hệ quốc tế đã không còn tiếp nối được các kinh nghiệm dàn xếp phi chính thức, giúp các khối quốc gia đối địch thời Chiến tranh Lạnh cùng tồn tại, trong lúc các cơ chế chính thức duy trì an ninh quốc tế không còn đủ sức hóa giải căng thẳng giữa các đại cường. Theo các chuyên gia, kể từ Liên Xô sụp đổ, nguy cơ đụng độ giữa các cường quốc chưa bao giờ lớn như hiện nay. Tình hình càng thêm nguy hiểm trong bối cảnh các nền dân chủ, trụ cột của trật tự thế giới hậu Chiến tranh Lạnh, ‘‘đang ngày càng trở nên mong manh’’.

Ba mươi chưa phải là Tết, người Việt chúng ta nói với nhau như vậy ! Đúng thế, ngày 31/12 vẫn còn của năm cũ. Có chăng là thời khắc linh thiêng của đêm trừ tịch và khoảnh khắc giao thừa giữa năm mới và năm cũ, khi người ta cùng nhau chờ đợi và vỡ oà trong niềm vui của một năm mới vừa đến với những niềm hy vọng mới.

Ở các nước Tây Phương, việc chuẩn bị cho những ngày lễ cuối năm bắt đầu là Lễ Giáng Sinh và kết thúc bằng Ngày đầu năm mới. Như vậy, mọi thứ đã sẵn sàng từ ngày 24 tháng chạp, và tiệc tùng lễ hội cho đến hết ngày đầu tiên của năm mới. Ngày này, hàng hoá sẵn sàng và siêu thị mở cửa ngay ngày 26 nên cũng không khó, nếu rơi vào cảnh thiếu thốn cái gì đó cho những ngày lễ hội.

Không phải như ngày xa xưa, khi sản xuất chưa được hiệu quả. Theo truyền thống Tây Phương, người ta đón Giáng Sinh, Mừng Chúa ra đời, trong bầu không khí gia đình. Mọi thành viên của gia đình cùng nhau quy tụ lại như ngày Tết Nguyên Đán của người Việt. Nhưng người ta lại đón giao thừa của năm mới bên ngoài. Và vì thế người ta nói với nhau “vous vous mettez sur votre 31”.

Thành ngữ “se mettre sur son 31”

Thành ngữ này tạm dịch là “lên đồ cho bảnh toỏng” hay “mặc đồ nghiêm chỉnh để đi lễ hội hay dự tiệc”. Tôi không biết trong tiếng Việt có thành ngữ tương đương hay không ? Nhưng trong tiếng Pháp, thành ngữ này không hề liên quan đến ngày 31 tháng chạp ! Bất ngờ lắm phải không ?

Đối với người Pháp, đó là phong tục, vào những dịp như hội họp, bữa tiệc gia đình, lễ tết, v.v… khách mời thường sẽ chuẩn bị chỉn chu từ đầu tóc cho tới quần áo. Và người ta nói “se mettre sur son 31”.

Theo các nhà ngôn ngữ học, thành ngữ này xuất hiện lần đầu trong cuốn sách của Claude Duneton, La puce à l’oreille. Rồi sau đó dần dần lan truyền trong cách nói bình dân đến nỗi làm quên luôn nguồn gốc văn chương của nó.

Nhà ngôn ngữ học Maurice Rat cho rằng trong thành ngữ “mettre sur son trente et un” được hình thành từ hai thành ngữ khác là “se mettre sur” nghĩa là “ngồi lên trên, đứng lên trên” và “trente et un - 31” là lối nói chệch đi của “Ba chục – trentain” mà “trentain” trong tiếng Pháp ngày xưa dùng để chỉ một loại vải cao cấp, thuộc hàng xa xỉ.

Loại vải này được dệt từ việc kết hợp ba trăm lần các sợi chỉ với nhau, và vì thế có lẽ “Ba mốt – trente et un” là sự biến dạng thêm một lần nữa theo kiểu tam sao thất bản của thành ngữ trong lối nói bình dân. Như vậy, lúc ban đầu thành ngữ “se mettre sur son trente et un” có nghĩa là “mettre sur soi son trentain” tạm tịch là “lên đồ như ông già ba chục”. Tức là ăn mặc đúng đắn, nghiêm túc, chỉnh tề.

Tuy nhiên, lại có một dị bản khác trong giới nhà binh cho rằng thành ngữ này dùng để chỉ con số của một trang phục nghi lễ được dùng trong những đồng phục quân đội.

Vậy thì “ba mốt” hay “ba chục” ? Vì ở thế kỷ XIX, người ta cũng nói “se mettre sur son 36” hay “se mettre sur son 42” tức là “ăn mặc theo kiểu 36 hay 42”. Có thể, Claude Duneton đã lấy thành ngữ này từ giới chơi cờ bạc. Vì Eman Martin trên Courrier de Vaugelas vào năm 1876 đã kể lại câu chuyện như sau: “Trong một số cách đánh bạc thịnh hành trong giới bình dân ở thời đó, con số 31 đại diện cho số điểm thắng bài. Khi người chơi đạt đến con số này, người đó sẽ thắng ván bài đó và gom tiền. Lối chơi này thịnh hành nhất trong giới cờ bạc gạo và giới lính tráng.”

Nhưng tại sao con số 31 lại chuyển từ sòng bạc qua cách ăn mặc trong những dịp long trọng. Cũng theo Claude Duneton, có một thành ngữ gần giống là “se mettre sur le bon bout” nghĩa là trang điểm. “Có vẻ như đây là sự chơi chữ của giới bình dân. Vì khi thắng bài, người ta thường đứng dậy vuốt tóc, chải đầu, chỉnh lại áo quần để lấy hên để đánh tiếp hay ra về.”

Tóm lại là dù thắng hay thua, dù trong túi rủng rỉnh hay rỗng tuếch thì người ta cũng vẫn phải ăn mặc chỉnh tề “se mettre sur son 31” để bước ra khỏi sòng bạc.

Người Phương Tây có lì xì không ?

Xin thưa là có ! “Étrennes” trong tiếng Pháp có nghĩa là lì xì, tặng quà nhân dịp năm mới, hay bắt đầu một cái gì mới mẻ. Từ này có nguồn gốc La-tinh. Theo truyền thuyết, tại những cổng thành Roma, có một khu rừng thiêng của nữ thần Strenia nơi người ta đến hái cỏ roi ngựa (verveine). Strenia là nữ thần ít khó tính nhất và ít đòi hỏi hay làm khó con người. Có lẽ vì thế mà có từ “étrennes”.

Thời La Mã, người ta thường cắt cỏ roi ngựa để tặng cho các thẩm phán, các quan toà vào ngày đầu năm. Người ta tặng những cành cỏ roi ngựa cho các thẩm phán với lời chúc năm mới ấm êm. Và người La Mã xưa cũng muốn tránh việc tặng quà cho các vị cầm cân nảy mực của thành phố với những mục đích xấu.

Khi Đế quốc La Mã lan rộng, tập tục này cũng thay đổi thích ứng với môi trường. Người ta tặng chút tiền mới cho các trẻ em, những người giúp việc, những người làm các công việc công cộng phục vụ cộng đồng. Đôi khi biến tướng theo chiều hướng xấu. Có người lợi dụng để thực hiện hành vi hối lộ. Vì thế, đến thời Cộng Hoà ở Pháp, nhất là sau Cuộc Cách Mạng 1789, tục lì xì bị cấm ngặt và dần dần biến mất.

Thật đáng tiếc cho các trẻ em ở Pháp !

Từ lời chúc thành lời chào

Ngày đầu năm, người Pháp chúc nhau “Bonne Année”. Có một năm, nhà báo Linda Giguère, trên TV5, chúc “Belle Année”. Thế là có chuyện.

Trong tiếng Việt, chúng ta dịch từng chữ “Bonne Année” là “Năm mới tốt lành”, còn “Belle Année” là “Năm mới tươi đẹp”. Vậy có gì khác ? Theo nhà báo này thì câu chúc “Năm mới tươi đẹp” nghe nó xáo rỗng và vô nghĩa. Còn bạn thì sao ?

Khi chúng ta chúc nhau và để tỏ lòng kính trọng, ta sẽ đặt một câu với đầy đủ chủ vị để chúc mừng năm mới với những người lớn. Trong tiếng Pháp, ta cũng có thể dùng thể rút gọn danh từ với tính từ như Bonne Année, Bonne journée: Chúc một năm tốt lành, chúc một ngày tốt lành. Tương tự, ta có thể dùng các tính từ khác như đẹp, vui vẻ, v.v… để chúc nhau. Theo Linda Giguère, lúc ban đầu, người Pháp chúc nhau một ngày tốt lành “Bonne Journée”. Đến thế kỷ XVIII, lời chúc này thu gọn khi dùng “bon jour”. Rồi đến một ngày đẹp trời, hai từ “bon” và “jour” tách rời bị viết dính lại thành lời chào “Bonjour” như ngày nay.

Và với điện thoại thông minh, đôi khi ta cũng chỉ dùng những biểu tượng mặt cười để chào nhau hay trả lời !

Vậy ta còn cần chúc nhau không ?

Lời Chúc, vào thời Cổ Đại, đó là những lời nguyện xin chân thành cho năm mới.

Trong tiếng Pháp, “Lời Chúc-Voeux” và “votes-lá phiếu” đều bắt nguồn từ tiếng La-tinh “votum” nghĩa là một lời nguyện xin, ước nguyện và lời hứa thực hiện với Chúa. Đây là một việc làm có tính hai chiều. Ta xin Chúa một điều gì đó, và nếu ước nguyện thành sự, ta sẽ tạ ơn Chúa bằng một việc làm như đã hứa trước đó. Như chúng ta thấy những tấm bảng khắc chữ “tạ ơn” ở những nơi như nhà thờ, tượng thánh, đình chùa, tượng phật… đó là cách thực hành lòng đạo đức gọi là ex-voto.

Trong nghĩa tôn giáo, Voeu có nghĩa là lời khấn (theo Ki-tô giáo cũng như theo Phật giáo). Tức là một người tuyên hứa với Chúa là sẽ tuân phục vâng lời bề trên… và điều này được ghi lại trên giấy.

Trong đời sống dân sự, voeux - lời ước nguyện… lúc đầu là những thỉnh cầu được viết ra và gởi lên cho các vị cầm quyền, các thẩm phán và các quan đầu tỉnh. Mong rằng các vị sẽ thay mặt Vua thực hiện.

Chính từ năm 1840, khi con tem ra đời và ngành bưu chính trở nên thông dụng, người Anh đã cho ra đời những tấm thiệp Giáng Sinh đầy màu sắc được gởi đi từ đầu tháng chạp. Những tấm thiệp này chuyển tải đi những lời chúc tốt lành cho năm mới, sức khoẻ, công việc, v.v…

Với công nghệ mới, nhanh chóng và hiệu quả tức thì, những lời chúc không còn được viết trên những cánh thiệp nữa mà được gởi đi từ máy tính, từ những chiếc điện thoại thông minh. Ngay cả những tấm thiệp cũng được lập trình sẵn. Tuy nhiên nó vẫn cần đến bạn chọn và gởi đi đến những người thân thương. Bạn đã làm chưa ?

Phần tôi, xin chân thành kính chúc quý vị và gia quyến một năm mới an vui và sức khoẻ dư tràn.

(Tác giả Linh mục Phạm Hoàng Dũng, từ Liège, Bỉ)

-----******-----

Tham khảo:

Bầu cử tại Đài Loan, bầu cử tại Hoa Kỳ, chiến tranh thương mại : Ba chủ đề « nóng » trong quan hệ Mỹ-Trung năm 2024 ; Úc hạn chế gửi quân tham gia liên minh chống Houthi, tập trung lực lượng ở khu vực lân cận và Biển Đông ; Chiến đấu cơ Mỹ F-15 hộ tống ông già Noel chia quà ; Bánh quy Oreo gây scandal ở Mỹ vì giảm bớt kem đúng dịp Giáng Sinh. Trên đây là một số chủ đề trong số cuối cùng năm 2023 của Tạp Chí Thế Giới Đó Đây.

Ba chủ đề « nóng » trong quan hệ Mỹ - Trung năm 2024

Sau những tháng đầu năm 2023 « sóng gió » vì khủng hoảng khinh khí cầu do thám, chất bán dẫn và cạnh tranh quân sự, Trung Quốc và Hoa Kỳ đã cố giảm căng thẳng trong những tháng cuối năm. Đỉnh điểm là cuộc họp thượng đỉnh Joe Biden-Tập Cận Bình ngày 15/11 tại San Francisco (Mỹ) bên lề Diễn đàn APEC. Hai nguyên thủ bày tỏ mong muốn chấm dứt tình trạng quan hệ song phương rơi tự do.

Tuy nhiên, đó mới chỉ là thiện chí, chưa có tiến bộ. Reuters cho rằng tình hình không hẳn khả quan trong năm 2024 với ba hồ sơ lớn tác động đến quan hệ Mỹ-Trung : cuộc bầu cử tổng thống ở Đài Loan và Hoa Kỳ, xung đột thương mại tiếp diễn.

Vấn đề eo biển Đài Loan

Ngay ngày 13/01/2024, cử tri Đài Loan đi bầu Quốc Hội và tổng thống. Ứng viên tổng thống Lại Thanh Đức (Lai Ching Te) và ứng viên phó tổng thống Tiêu Mỹ Cầm (Hsiao Bi Khim) của đảng Dân Tiến cầm quyền (DPP), hiện đứng đầu các cuộc thăm dò, đều bị Bắc Kinh coi là « phần tử ly khai » và bác mọi đề xuất đàm phán của ông Lại. Song song với các biện pháp gây sức ép về thương mại và chính trị trước thềm bầu cử, Bắc Kinh cáo buộc đảng cầm quyền là « phần tử ly khai nguy hiểm » và kêu gọi cử tri Đài Loan đưa ra ​​​​« lựa chọn đúng ».

Đối với Mỹ, Trung Quốc cảnh cáo mọi ý định can thiệp, đặc biệt là sau khi Đạo luật Ủy quyền Quốc phòng năm 2024 được tổng thống Joe Biden ký ban hành ngày 22/12. Trong buổi họp báo ngày 23/12, người phát ngôn bộ Ngoại Giao Trung Quốc Mao Ninh (Mao Ning) phát biểu :

« Chúng tôi yêu cầu Hoa Kỳ áp dụng nghiêm túc cam kết của nhà lãnh đạo Mỹ là « không ủng hộ Đài Loan độc lập », chấm dứt thao túng vấn đề Đài Loan và ngừng gây nguy hiểm cho hòa bình và ổn định ở eo biển Đài Loan. Đạo luật Ủy quyền Quốc phòng năm 2024 (National Defense Authorization Act, NDAA) thổi phồng « mối đe dọa Trung Quốc », gạt bỏ các doanh nghiệp Trung Quốc và hạn chế trao đổi kinh tế và thương mại thông thường, cũng như trao đổi văn hóa giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ. Điều này không có lợi cho cả hai bên ».

Theo Reuters, mối quan hệ giữa hai đại cường có lẽ sẽ được xác định qua cách phản ứng của Bắc Kinh về kết quả bầu cử Đài Loan. Nhiều nhà phân tích cho rằng ông Tập sẽ tiết chế biện pháp đáp trả quân sự trong trường hợp ông Lại Thanh Đức thắng cử, với hy vọng tránh xảy ra xung đột. Tuy nhiên, Đài Loan đã được đặt trong tình trạng báo động cao trước những đe dọa từ Trung Quốc trước thềm bầu cử.

Bầu cử tổng thống Mỹ

Cuộc bầu cử tổng thống Mỹ 2024 có thể sẽ có những hệ quả nghiêm trọng hơn đối với quan hệ song phương. Nếu không có bất ngờ vào phút chót, cuộc song đấu sẽ diễn ra giữa Joe Biden và Donald Trump.

Yun Sun, giám đốc trung tâm nghiên cứu Stimson Center ở Washington, cho rằng « khi Trung Quốc nghĩ tới cuộc bầu cử(Mỹ)năm tới, sự trở lại của ông Trump có lẽ sẽ là ác mộng kinh hoàng cho họ ». Trump đồng nghĩa với « khó lường ». « Dưới thời Trump, Mỹ và Trung Quốc không có đối thoại đáng kể về bất kỳ vấn đề gì ». Tuy nhiên, chủ trương cô lập của Trump đẩy Mỹ rút khỏi các liên minh có thể có lợi cho các nhà lãnh đạo Trung Quốc, hiện thấy bị bí bách vì cường quốc số 1.

Bắc Kinh cũng không hài lòng nếu Joe Biden thắng cử, theo nhà nghiên cứu Yun Sun. Tổng thống Mỹ đương nhiệm đã khéo léo gia tăng sức ép đối với Bắc Kinh, như duy trì các chính sách thuế khóa từ thời người tiền nhiệm, đồng thời bổ sung những biện pháp kiểm soát mới đối với xuất khẩu và thắt chặt quan hệ với các đồng minh.

Xung đột chip điện tử

Năm 2024, Washington sẽ gia tăng kiểm soát xuất khẩu để các sản phẩm bán dẫn tối tân nhất không rơi vào tay Trung Quốc. Để đáp trả, Bắc Kinh sử dụng ưu thế là nhà cung cấp kim loại và đất hiếm, cần cho sản xuất chip điện tử nhưng vẫn không thể xoay chuyển tình hình. Trong khi đó, các biện pháp trừng phạt nhắm vào các công ty Mỹ có thể sẽ khiến vốn đầu tư bị rút khỏi Trung Quốc trong khi Bắc Kinh đang rất cần để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Một dấu hiệu khác là vào năm 2023, chính quyền Biden đã lập một tổ công tác chống tình trạng cố tình chiếm dụng trái phép những công nghệ nhạy cảm của Mỹ. Nhiều cuộc điều tra về xuất khẩu công nghệ sang đang Trung Quốc được tiến hành. Trong thông cáo gửi đến Reuters, ông Matthew Axelrod, trợ lý bộ trưởng Thương Mại Mỹ phụ trách kiểm tra xuất khẩu, khẳng định « những nỗ lực này sẽ dẫn đến những biện pháp quan trọng về kiểm soát xuất khẩu trong năm 2024 ».

Úc hạn chế gửi quân tham gia liên minh chống Houthi, tập trung lực lượng ở Biển Đông

Khu vực Tây Thái Bình Dương là trọng tâm trong chiến lược an ninh của Úc. Điều này giải thích cho quyết định hạn chế lực lượng tham gia liên quân chống Houthi ở Hồng Hải do đồng minh Mỹ thành lập. Canberra sẽ không gửi chiến hạm hay chiến đấu cơ và chỉ có 11 quân nhân Úc sẽ đến sở chỉ huy Chiến dịch Prosperity Guardian ở Bahrein vào tháng 01/2024.

Trả lời đài truyền hình Sky News ngày 21/12/2023, bộ trưởng Quốc Phòng Úc Richard Marles khẳng định đồng minh Mỹ đánh giá cao đóng góp của Canberra và giải thích về quyết định trên :

« Không, chúng tôi sẽ không điều chiến đấu cơ hay tầu chiến. Thực ra, chúng tôi tăng gần gấp ba lần đóng góp vào Lực lượng hàng hải chung. Hiện giờ chúng tôi có 5 người tham gia hoạt động ở trụ sở của Lực lượng hàng hải chung và tháng tới, con số này sẽ tăng lên thành 16. Đó là sự đóng góp rất lớn, nhiều hơn cả phần của Canada.

Nhưng chúng tôi phải nói rõ về định hướng chiến lược của mình và mục tiêu chiến lược chính là khu vực của chúng ta, tức là vùng đông bắc Ấn Độ Dương, Biển Đông, biển Hoa Đông và Thái Bình Dương. Đây là điều xuất phát từ Đánh giá Chiến lược Quốc phòng, theo đó Úc cần khẩn cấp duy trì trọng tâm chiến lược vào khu vực sát sườn và đó là những gì chúng tôi sẽ làm ».

Chiến đấu cơ Mỹ F-15 hộ tống ông già Noel chia quà

Chỉ trong một ngày 24/12/2023, ông già Noel đã phát 5,5 tỉ món quà. Con số được Bộ Chỉ huy Phòng không Bắc Mỹ (Norad) cho biết nhờ bám sát hành trình của ông già Noel. Truyền thống này vẫn được Norad duy trì từ 68 năm nay và là sự kiện không thể bỏ qua đối với nhiều người dân Mỹ. Nhà Trắng khẳng định « tổng thống và phu nhân cũng gọi điện để theo dõi ông già Noel của Bộ Chỉ huy Phòng không Bắc Mỹ cùng với nhiều trẻ em và gia đình trên cả nước ».

Theo Norad, ông già Noel xuất phát từ Cực Bắc, dừng chặng đầu tiên ở Trạm Vũ trụ Quốc tế - ISS. Sau khi vượt châu Á-Thái Bình Dương, « cỗ xe tuần lộc» của ông già Noel bay qua Israel, miền nam dải Gaza, đến châu Phi và trạm nghiên cứu Palmer của Mỹ ở Nam Cực. Rồi ông ngược lên Nam Mỹ, đi vào không phận Hoa Kỳ ở gần thành phố Fort Lauderdale, bang Florida.

Theo AFP, Bộ Chỉ huy Phòng không Bắc Mỹ duy trì truyền thống mà ban đầu xuất phát từ một« sự cố ». Chuyện bắt đầu vào năm 1955, đúng thời Chiến tranh lạnh, từ một quảng cáo của chuỗi cửa hàng Sears trên tờ báo địa phương mời mọi người gọi vào số của ông già Noel. Nhưng số điện thoại được đăng lại là « đường dây đỏ »của Norad.

Ban đầu, đại tá Harry Shoup, sĩ quan trực hôm đó, lúng túng khi cậu bé bên kia đầu dây hỏi có phải là « Santa Claus » không, nhưng lập tức hùa theo khi hiểu vấn đề. Ông ra lệnh cho cấp dưới công bố thông tin về vị trí của ông già Noel, thậm chí gọi điện cho đài phát thanh địa phương để thông báo là nhìn thấy một vật thể lạ trên trời.

Truyền thống đó được duy trì đến hiện nay nhưng với phương tiện theo dõi hiện đại hơn. Norad theo sát được cỗ xe của ông già Noel nhờ bộ cảm biến được gắn trong chiếc mũi đỏ của Rudolph, một trong 9 con tuần lộc kéo cỗ xe. Theo Norad, « ông già Noel phải giảm tốc độ để chúng tôi có thể hộ tống » vì xe tuần lộc của ông bay nhanh hơn cả chiến đấu cơ F-15 của Không Quân Mỹ. Nhờ đó mà mỗi giây ông phát 100.000 món quà !

Bánh quy Oreo gây scandal ở Mỹ vì giảm bớt kem đúng dịp Giáng Sinh

Một trong những truyền thống Giáng Sinh tại Mỹ là chia sẻ bánh quy, đặt ở dưới chân cây thông, cùng với những cốc sữa. Thế nhưng, nhà sản xuất bánh quy kem Oreo bị chỉ trích nặng nề vì bớt lượng kem giữa hai lớp bánh. Và điều này đã tạo ra một scandal quy mô toàn quốc chỉ vài ngày trước lễ Giáng Sinh, theo tường trình ngày 23/12 của thông tín viên Loubna Anaki tại New York :

« Mọi chuyện rối loạn ! Trên internet, nhiều diễn đàn dành hết các cuộc thảo luận về vụ « CookieGate ». Chuyện bắt đầu khi một người sử dụng internet tự nhận là người thường xuyên ăn nhiều bánh Oreo thấy giữa hai lớp bánh quy tròn có ít kem trắng hơn. Và lập tức scandal nổ ra !

Trên các mạng xã hội, người tiêu dùng quay phim cảnh so sánh những hộp bánh Oreo cũ với những hộp mới và chỉ vào lớp kem nhỏ hơn, mỏng hơn. Một phụ nữ nói : « Đời sống đắt đỏ ! Đồng ý là tôi không thể mua nhà ! Nhưng bớt kem trong bánh Oreo thì thật là quá đáng ! Thật ghê tởm ! »

Công thức làm bánh có bị thay đổi không ? Thật sự là có ít kem hơn không ? Nhà sản xuất Oreo khẳng định là tỉ lệ kem và bánh không thay đổi. Tuy nhiên, những phát biểu đó không đủ xoa dịu giận dữ của những người mê loại bánh quy được bán ít nhất là 20 triệu chiếc tại Mỹ.

Một số người cáo buộc tình trạng lạm phát đã khiến một số thương hiệu giảm số lượng sản phẩm của họ. Và chuyện diễn ra với quy mô lớn đến mức ngay cả một số thành viên đảng Cộng Hòa hùa theo, đổ toàn bộ trách nhiệm cho tổng thống Joe Biden. Có một điều chắc chắn là tại Mỹ, người không đùa với bánh quy Oreo ! »

Năm nay, hang đá Giáng Sinh trên quảng trường thánh Phê-rô ở Vatican, tái hiện lại nơi vào năm 1223 thánh Phanxicô theo truyền thuyết đã làm hang đá giáng sinh đầu tiên. Bức tranh diễn tả cảnh các thiên thần hát mừng khi hài nhi Giê-su chào đời, được vẽ trên tường của hang Greccio làm nền cho máng cỏ Giáng sinh ở Roma.

Greccio, một thị trấn cách Roma 95 cây số vẫn còn lưu giữ những gì từ thời của thánh Phanxicô và là bảo tàng của những hang đá máng cỏ Giáng Sinh. Cũng có lẽ vì ngày xưa thánh nhân đã đào vào hang núi, vì thị trấn này là vùng đồi núi nằm ở độ cao 750m, để làm nơi sinh sống và tu trì, mà mô hình Giáng Sinh có hình hang đá như trong lời của những bài thánh ca mà chúng ta nghe được trong mùa lễ này, chẳng hạn như bài thánh ca « Hang Belem » của nhạc sĩ Hải Linh có những lời như “Đêm đông lạnh lẽo Chúa Sinh ra đời nằm trong hang đá nơi máng lừa…”

Thực sự, theo Kinh Thánh thì Chúa Giê-su sinh ra tại nơi người ta dùng nhốt gia súc qua đêm trên cánh đồng. Nhưng mà sự sáng tạo và lòng đạo đức đâu có giới hạn được người ta. Trải qua thời gian và không gian, sự sáng tạo trưng bày hang đá máng cỏ Giáng sinh trở thành một truyền thống và tùy theo mỗi vùng miền mà các nhân vật trong câu chuyện giáng sinh của gia đình Hài nhi Giê-su và khung cảnh hang Belem trở thành cả một thành phố như Hang đá theo phong cách vùng Provence ở Pháp hay Napoli, Sicilia, Firenze ở Ý.

Câu chuyện về sự sinh ra của Chúa Giê-su không chỉ được diễn tả bằng hình ảnh. Mà ngay cả câu chuyện về sự ra đời và gia đình, cha mẹ của Chúa Giê-su cũng được lưu giữ qua truyền khẩu và các ghi chép trên giấy cói papyrus hay các cuộn da. Năm nay, trên các kệ sách dùng làm quà Giáng Sinh, người ta có thể tìm thấy giữa muôn vàn cuốn sách thuộc thể loại sách nghệ thuật thánh, có cuốn « Évangiles canonique et apocryphes– Các Sách Phúc Âm quy điển và ngụy thư » của nhà xuất bản uy tín Gallimard trong tủ sách « La Pléiade » quy tụ tất cả những tác giả và các trước tác kinh điển của văn học thế giới.

Sách PhúcÂmNgụy Thư

Cuốn sách này, đúng hơn là bộ sưu tập những Phúc Âm của các tác giả không được công nhận về mặt đạo lý trong giáo hội công giáo. Các sách này hoàn toàn không mang tính lạc giáo hay xuyên tạc giáo lý chân truyền, mà chỉ vì chúng được viết ra với một thể văn hơi cường điệu làm người đọc dễ hiểu sai về đạo lý. Chẳng hạn, Phúc Âm Tô-ma kể về thời thơ ấu của Chúa Giê-su, như chuyện trẻ Giê-su nắn ra hình con cò rồi thổi hơi vào thì chúng liền hoá thành chim thật và bay lên trời. Hay chuyện thánh Giu-se phải chạy đi tìm bà đỡ trong khi Đức Maria đã mau chóng sinh con trước khi bà đỡ đến nơi. Khi nghe những câu truyện như thế được đọc trong khi cử hành lễ Giáng Sinh chắc cũng không thích hợp !

Ba Thánh Lễ âm thầm - Anphonse Daudet

Nhưng khung cảnh Giáng Sinh đem lại biết bao hứng khởi cho các nhà văn viết lên những câu truyện kinh điển. « Les trois messes basses », là truyện ngắn của nhà văn Anphonse Daudet viết trong tập « Lettre de mon moulin » (1869) được Nhà xuất bản Văn Học ở Việt Nam in trong cuốn « Những Vì Sao ».

Lấy bối cảnh vùng Provence xinh đẹp, Anphonse Daudet kể lại những phong tục của những ngày Lễ Giáng Sinh và phong cảnh tuyệt vời của mùa Đông ở miền Nam nước Pháp. Vào đêm Giáng Sinh, người dân trong làng đi lễ nhà thờ phải băng qua cánh đồng tuyết trắng xóa dưới bầu trời trong xanh lấp lánh những vì sao. Nhưng ông cha xứ, Don Balaguère, lại là người ham ăn. Cộng thêm chú giúp lễ Garrigou láu cá như thằng quỷ nhỏ cám dỗ ông cha xứ khi kể những món ăn thơm ngon đang được nấu nướng trong nhà bếp cho bữa tiệc « réveillon » sau thánh lễ. Nhưng đêm nay, cha xứ Balaguère, theo luật, phải làm tới ba thánh lễ. Vậy thì còn lâu quá mới có thể nhập tiệc !

Thế là cha bèn tăng tốc đọc cho nhanh khiến các bà quý tộc đạo đức xì xầm không hiểu cha xứ đang xì xồ tiếng La – tinh gì khiến họ không thể thưa kinh trong khi chú giúp lễ cũng lắc chuông với tốc độ ngày càng tăng. Và khi thánh lễ đêm kết thúc, Don Balaguère vội vã nhập tiệc và nhồm nhoàm ăn uống đến nỗi mà đêm đó ngài lên cơn bội thực và qua đời.

Linh hồn của cha lên trước tòa thánh Phê-rô chịu phán xét. Thánh Phê-rô nguyền rủa : « Biến đi cho khuất mắt ta, đồ tín hữu tồi tệ ! Tội lỗi của ngươi đủ lớn để xóa sạch đi cả một đời đức hạnh... À ! người đã đánh cắp của ta một thánh lễ đêm... Nên ngươi sẽ phải đền trả cho ta ba trăm lễ khác, và ngươi sẽ chỉ được vào nước thiên đàng sau khi ngươi đã cử hành xong ba trăm thánh lễ Giáng sinh này trước sự chứng kiến ​​của tất cả những người đã phạm tội vì ngươi và với ngươi… »

Và từ đó, thỉnh thoảng, người ta nghe được tiếng xì xào như ai đang cầu kinh và tiếng chuông leng keng trên đỉnh Ventoux dưới bóng cây sồi, đó là tiếng của Don Balaguère đang đền tội cho đủ 300 lễ Đêm Giáng Sinh.

Tên mới cho lễ Giáng Sinh – Un nouveau nom pour Noel

Đến với thời buổi công nghệ tiên tiến, và nhất là trong giai đoạn nhân loại đang vất vả chống biến đổi khí hậu, nhà văn Micheline Duff, người Canada, có tập truyện « Contes de Noel pour les grands au coeur d’enfant – Câu chuyện Giáng Sinh giành cho người lớn với trái tim trẻ thơ ».

Câu truyện thuật lại cuộc gặp gỡ giữa ông Già Noel và Chúa Cha. Gần đến lễ Giáng Sinh, Ông Già Noel lên thiên đàng gặp Chúa Cha để than vãn việc các đại biểu dân cử không chịu phê duyệt ngân sách cho việc lắp đặt hệ thống quạt gió sản xuất điện gió vì nơi ông ở cần phải gắn máy lạnh chống tan băng. Chúa Cha cũng chia sẻ với ông là vì ngày nay người ta không đến nhà thờ nữa nên rượu lễ dư thừa và gởi trả lại Thiên Đàng. Thế là, Chúa Cha mời ông Già Noel cùng uống vài ly từ thùng rượu vừa được gởi trả lại Thiên Đàng hôm qua và tiếp tục hàn huyên tâm sự.

Ông Già Noel than thở rằng trẻ em ngày nay không còn hứng thú với búp bê chớp mắt hay xe lửa chạy lòng vòng, mà chúng thích thú hơn với trò chơi điện tử trên Ipad hay điện thoại thông minh, hay nghe nhạc trên Ipod. Những thứ này được sản xuất nhanh chóng hiệu quả hơn cả đám yêu tinh trong các phân xưởng ở Bắc Cực, với đủ loại giá cả từ Trung Quốc và được bán từ tháng Mười nên cũng là nguyên nhân mà trẻ em không còn mong quà Giáng Sinh từ ông Già Noel.

Thấy vậy, Chúa Cha cho gọi Chúa Con và Chúa Thánh Thần vào để tìm giải pháp từ giới trẻ. Chúa Con vốn cũng là một ngôi sao giảng thuyết trong sa mạc hơn 2000 năm trước nay cũng chẳng mấy ai biết đến. Người đang tìm cách đến với con người hiện đại qua các công nghệ mới như làm marketing qua các mạng xã hội Facebook, Twitter (nay là mạng X) và mở cả trang web. Nghe Chúa Con nói thế thì ai ông già râu tóc bạc phơ xồm xoàm thở dài… lại là công nghệ.

Chúa Thánh Thần tiếp lời : Chúng con đang thực hiện chiến dịch quảng cáo đổi tên lễ Giáng Sinh thành lễ Tình Yêu, vì chỉ có tình yêu thì con người mới xích lại gần nhau. Người ta chi tiêu mua sắm đến nỗi đổ nợ vào dịp lễ Giáng Sinh cũng nhằm mục đích nhìn thấy được nụ cười của những người họ thương mến. Hay mệt mỏi vì chuẩn bị nhà cửa, các món ăn, và vô số chuyện khác để nhìn thấy niềm vui trên khuôn mặt của những người thân xung quanh bàn ăn của ngày Giáng Sinh.

Bốn người khui thêm chai rượu nữa để tiếp tục cuộc tranh luận đang vào giai đoạn cao trào. Bất chợt có tiếng gõ cửa, thánh Phê-rô bước vào và lên tiếng : « Xin lỗi Chúa Cha, các thánh dưới trần gian đang xếp hàng dài quá lâu để chờ đến lượt vào Thiên Đàng. Xin Chúa Cha ra tiếp đón họ. » Và thế là Ông Già Noel chào tạm biệt Chúa Cha để trở về Bắc Cực với lời hứa của Chúa Con là ngay ngày mai Chúa Thánh Thần sẽ đích thân lên Bắc Cực xem xét tình hình nóng lên của việc biến đổi khí hậu cùng với việc đào tạo đám yêu tinh thích ứng với công nghệ mới để làm việc hiệu quả hơn.

Một câu truyện Giáng Sinh hiện đại chuyển tải những mối âu lo của con người ngày hôm nay nhưng vẫn mang thông điệp muôn thủa của ngày Lễ Giáng Sinh : Niềm Vui và Bình An trong lòng mỗi người, mỗi gia đình. Như lời các thiên thần hát mừng « Bình an dưới thế cho người thiện tâm. »

Kính chúc quý độc giả Mùa Giáng Sinh an lành.

(Tác giả Linh mục Phạm Hoàng Dũng, Liège, Bỉ) 

Israel sử dụng Trí tuệ nhân tạo (AI) trong cuộc chiến chống Hamas ở Gaza. Chiến tranh Ukraina và thảm họa đối với môi trường. Ả Rập Xê Út miễn thuế 30 năm cho các tập đoàn đa quốc gia để thu hút đầu tư quốc tế. Trung Quốc huy động các cơ sở y tế địa phương để giảm bới tình trạng quá tải ở bệnh viện tuyến trên do dịch bệnh về đường hô hấp. Trên đây là các chủ đề chính trong tạp chí thế giới đó đây tuần này.  

Cuộc chiến giữa Israel và Hamas từ hai tháng qua tiếp tục là chủ đề được quốc tế quan tâm trong tuần vừa qua. Sau khi lệnh ngừng bắn nhân đạo kết thúc, quân đội Israel tiếp tục mở rộng chiến dịch tấn công dải Gaza với các trận oanh kích liên tục từ bắc chí nam từ đầu tuần này. Điều đáng chú ý trong cuộc xung đột này đó là việc Israel đã sử dụng Trí tuệ nhân tạo (AI) trên trận địa. Tạp chí 972 của Israel đã đăng tải điều tra của nhà báo Yuval Abraham, cho biết, Nhà nước Do Thái đã sử dụng Trí tuệ nhân tạo để tấn công vào vùng lãnh thổ có hơn hai triệu người Palestine sinh sống, bất chấp sinh mạng của thường dân.     

Theo điều tra, loại công nghệ mà Israel sử dụng có tên gọi là Habsora, cho phép thu thập một lượng lớn thông tin về cư dân ở Gaza và có thể tự động xử lý các dữ liệu này. Từ đó, Trí tuệ nhân tạo Habsora có thể phân tích và thiết lập các mục tiêu tấn công tiềm năng. Vì quá trình này được tự động hóa, do đó, các cuộc tấn công được thực hiện trên diện rộng. Mỗi ngày, Habsora đề xuất khoảng 100 mục tiêu tấn công cho quân đội  Israel. Từ ngày 07/10 vừa qua, gần 12 000 cuộc tấn công của Israel được thực hiện theo dây chuyền.  Nhà báo Yuval Abraham, trả lời RFI Pháp ngữ, giải thích thêm.     

« Điều tra của tôi cho thấy những chương trình này được sử dụng cho các vụ ám sát có chủ đích dù biết rằng chỉ cần tấn công một lãnh đạo của Hamas, thì hàng trăm thường dân Palestine sẽ bỏ mạng... Sở dĩ các nguồn tin trong cơ quan tình báo Israel chia sẻ thông tin này với tôi thì là bởi vì họ thấy rằng làm như vậy là vô đạo đức… Một số nguồn tin của tôi cho biết các mục tiêu tấn công của quân đội Israel, đôi khi không phải là các mục tiêu quân sự và dù cho thường dân có phải mất mạng trong các vụ tấn công đó hay không thì quân đội Israel vẫn sẽ nghe theo sự chỉ dẫn của các thuật toán của trí tuệ nhân tạo. »      

Trước thông tin trên, bộ Quốc Phòng Israel phản bác rằng đã đưa ra cảnh báo cho người dân để họ đi lánh nạn trước khi tấn công vào các mục tiêu đó. Theo nhà báo Yuval Abraham, Israel cho rằng chỉ cần rải truyền đơn từ máy bay là « đủ để biện minh cho việc giết hại những thường dân Palestine ».     

COP 28 : Chiến tranh Ukraina và thảm họa thiên nhiên     

Một trong những sự kiện đáng chú ý trong tuần vừa qua là Hội nghị Liên Hiệp Quốc về Khí hậu COP28, diễn ra tại Dubai, Các Tiểu Vương Quốc Ả Rập Thống Nhất (30/11-12/12/2023). Trong bối cảnh nhiều nước phải trải qua các cuộc xung đột đẫm máu hoặc các thảm họa thiên nhiên trong thời gian gần đây, mối quan hệ giữa biến đổi khí hậu và chiến tranh là một trong những chủ đề nổi bật được đưa ra thảo luận tại hội nghị.     

Theo AFP, tại khu vực của phái đoàn Ukraina ở hội nghị, nhiều tấm áp phích chỉ ra các tác động đối với môi trường từ cuộc xâm lược của Nga. Những khu rừng bị thiêu rụi, những thành phố bị ngập lụt. Bộ trưởng Tài Nguyên Thiên Nhiên Ukraina, Rouslan Strilets, cho biết gần 30 % diện tích rừng và gần 20 % diện tích của các khu bảo tồn thiên nhiên quốc gia đã bị ảnh hưởng. 30 % diện tích của Ukraina đã bị rải mìn và việc rà phá mìn có thể kéo dài hàng thập kỷ. Chiến tranh Ukraina thải ra 150 triệu tấn khí CO2, tương đương với lượng khí thải của Bỉ trong một năm. Bộ Tài Nguyên Thiên Nhiên Ukraina ước tính hàng ngàn con cá heo đã chết tại Hắc Hải,

Jaco Cilliers, đại diện Chương trình Phát triển Liên Hiệp Quốc (UNDP) tại Ukraina, được AFP trích dẫn, cho biết chi phí thiệt hại về môi trường được ước tính vào đầu tháng 11 là « 56 tỷ đô la, một thảm kịch rất lớn ! ». Theo ông Jaco, « cần phải hiểu là những thảm họa về môi trường này có thể ảnh hưởng đến nhiều thế hệ mai sau ».       

Tổ chức GHG Accounting of War thì cho rằng chiến tranh Ukraina đã cho phép thiết lập các phương pháp để đánh giá lượng phát thải khí nhà kính do chiến tranh và có thể được áp dụng ở các nơi khác. Hơn nữa, « yêu cầu một Nhà nước chịu trách nhiệm vì đã gây ra phát thải nhà kính khi đi xâm lược là một điều chưa từng xảy ra » và cả Liên Hiệp Quốc và Toà án Hình sự Quốc tế không có các công cụ thích hợp. Do vậy, theo Viktoria Kireïeva, đại diện của tổ chức GHG Accounting of War, « cần phải tạo ra một cơ chế được công nhận trên trường quốc tế » về chính sách bồi thường cho các quốc gia bị tổn thương bởi xung đột, cũng như « cái giá phải trả cho hành tinh ».   

Ngoài ra, tại COP 28, theo AFP, các nhà hoạt động môi trường cũng bày tỏ quan ngại về việc khó thu hút được sự quan tâm của mọi người về các thảm họa môi trường, trong lúc mà các xung đột vũ trang vẫn tiếp diễn, nhiều người tiếp tục bỏ mạng vì chiến tranh.     

Ả Rập Xê Út miễn thuế 30 năm cho doanh nghiệp nước ngoài     

Về thời sự Trung Đông, trong bối cảnh nhiều nước, trong đó có Việt Nam, đã áp dụng mức thuế tối thiểu 15% đối với các tập đoàn nước ngoài, thì vào thứ Ba vừa qua, 06/12, Ả Rập Xê Út thông báo sẽ miễn thuế trong vòng 30 năm đối với các doanh nghiệp đa quốc gia mở trụ sở khu vực tại quốc gia vùng vịnh này. Theo AFP, bộ Tài Chính Ả Rập Xê Út cho biết các ưu đãi về thuế này sẽ cho phép các doanh nghiệp « có tầm nhìn rõ ràng hơn và có thể lập kế hoạch chắc chắn hơn khi muốn rộng hoạt động trong khu vực thông qua Ả Rập Xê Út ».       

Các chính sách ưu đãi về thuế dành cho các doanh nghiệp đa quốc gia đã được khởi xướng từ năm 2021, nằm trong một chương trình được cho là để cạnh tranh với láng giềng Dubai ở Các Tiểu Vương Quốc Ả Rập Thống Nhất, vốn là nơi đặt trụ sở khu vực Trung Đông của nhiều tập đoàn quốc tế.      

Ngoài ra, chính phủ Riyadh cũng nêu ra các ưu đãi về chính sách thị thực đối với các lao động đến làm việc tại nước này. Thêm vào đó, các doanh nghiệp, trong vòng 10 năm, có thể không cần phải tuân thủ yêu cầu buộc phải tuyển dụng một số lượng lao động nhất định người Ả Rập Xê Út.     

Trung Quốc huy động cơ sở y tế địa phương để giảm bớt gánh nặng cho bệnh viện tuyến trên   

Nhìn sang châu Á, tình hình dịch bệnh đường hô hấp vẫn tiếp tục gây quan ngại tại Trung Quốc. Nhiều bệnh viện trong tình trạng quá tải. Ủy ban Y tế quốc gia Trung Quốc đã yêu cầu các cơ sở y tế cộng đồng tại địa phương tiếp nhận bệnh nhân để giảm bớt căng thẳng cho các bệnh viện. 

Từ Bắc Kinh, thông tín viên Stéphane Lagarde tường trình:      

« Âm thanh từ các công trình xây dựng được vọng lại bởi làn gió băng giá của tháng 12, khiến những người mặc áo khoác co ro di chuyển nhanh hơn.       

Nằm gần khu phố tài chính ở Bắc Kinh, ‘khoa nhi’ của trung tâm y tế cộng đồng mới được mở từ hơn một tuần. Người mẹ này bước ra với một túi thuốc. Con trai của cô đã phải nằm viện vì bị viêm phổi. Cô nói : « Ở đây tiện lợi hơn nhiều, vừa gần nhà, mà có ít người. Tôi không cần phải đi đến các bệnh viện lớn, ở đó dịch vụ không được bảo đảm. Còn ở đây chúng tôi không phải làm thủ tục đăng ký, không phải xếp hàng. »      

Số ca nhiễm bệnh đường hô hấp vào mùa đông vẫn tiếp tục gia tăng. Để giải quyết tình trạng quá tải ở bệnh viện, các cơ sở y tế địa phương được huy động để tiếp nhận các bệnh nhân mắc các bệnh đường hô hấp. Ở đây, mọi người đến bệnh viện vì bị cúm, cảm lạnh. Mặc chiếc áo khoác giả lông thú, vị bác sĩ cổ truyền này khuyến khích các bệnh nhân tin tưởng vào các cơ sở y tế này, ông nói : “Dịch cúm và viêm phổi đang gia tăng. Đây là những bệnh theo mùa và chúng tôi có một khoa mới ở đây dành cho trẻ em. »      

Thông tư của Ủy ban Y tế Quốc gia Trung Quốc, đăng vào ngày 03/12, khuyến khích các trường học tăng cường kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh và cần phải phải nỗ lực chuẩn bị, để bảo đảm việc chuyển sang dạy trực tuyến nếu cần thiết. Hiện tại, liệu có học sinh nào vắng mặt hay không ? Câu trả lời là có rất rất nhiều là đằng khác. Một phụ huynh cho biết hiện một phần ba học sinh trong lớp của con bà bị ốm.     

Hiện số ca nhiễm bệnh đường hô hấp không có dấu hiệu suy giảm. Tuy nhiên, các nhà chức trách muốn trấn an rằng, ngày nay, không có bằng chứng nào chỉ ra có một loại virus gây bệnh mới trong đợt dịch này, mà chủ yếu là trẻ em bị nhiễm bệnh. »      

Pháp tăng cường kiểm tra các khách sạn đón khách du lịch trước Thế Vận Hội Paris 2024  

Về thời sự nước Pháp, Thế Vận Hội Paris 2024 sẽ diễn ra chưa đầy một năm nữa, nước Pháp có thể tiếp đón thêm hàng triệu người vào mùa hè năm sau. Bộ Du Lịch Pháp hôm thứ Tư, 06/12, cho biết sẽ kiểm tra 10 000 khách sạn và cơ sở lưu trú du lịch trên khắp nước Pháp, từ nay đến Thế Vận Hội, diễn ra vào mùa hè năm sau (26/07 - 11/08/2024). Các khu vực cắm trại, nhà hàng, hay quán cà phê cũng sẽ bị kiểm tra.    

Theo một báo cáo được đưa vào tháng 9 vừa qua, giá của các khách sạn và các các sơ sở lưu trú được dự trù tại Ile-de-France (Paris và vùng phụ cận) sẽ tăng hơn 300 % trong thời gian diễn ra sự kiện. Giá một đêm lưu trú tại vùng Ile-de-France trung bình là 169 euro, có thể lên đến 699 euro trong kỳ Thế Vận Hội. Thứ trưởng bộ Du Lịch Pháp Olivia Grégoire, được AFP trích dẫn, cho rằng không có thành phố nào, dù là Rio, Bắc Kinh hay Luân Đôn quy định mức giá lưu trú trong thời gian diễn ra Thế Vận Hội, do vậy trong trường hợp này, Pháp sẽ tăng cường kiểm tra điều kiện tiếp đón khách du lịch của các cơ sở này.     

Riêng trong năm 2023, hơn 1700 cơ sở tiếp đón khách du lịch đã được kiểm tra, nhưng 70 % số khách sạn được kiểm tra không tuân thủ ít nhất một trong những điều kiện lưu trú du lịch. Ví dụ không có bảng niêm yết giá ở bên ngoài hoặc bên trong, không in hóa đơn cho khách hàng, giới thiệu về khách sạn sạn không đúng, sai lệch hoặc vệ sinh không bảo đảm… Bộ trưởng chuyên trách về Du Lịch, Olivia Gregoire, nhấn mạnh rằng « các khách du lịch Pháp hoặc quốc tế cần phải được hưởng dịch vụ theo giá mà họ chi trả, nếu các khách sạn nhà hàng không tuân thủ các điều kiện tiếp đón thì sẽ phải nộp phạt nặng ».    

Chính phủ Pháp cũng khuyến khích khách Pháp và quốc tế khiếu nại tất cả các vấn đề gặp phải trên trang mạng hoặc qua ứng dụng SignalConso có phiên bản tiếng Anh và tiếng Pháp.   

Mỹ, Trung công bố thỏa thuận hợp tác khí hậu song phương một ngày trước thềm thượng đỉnh Biden - Tập Cận Bình. Đài Bắc hoan nghênh lập trường bảo vệ ‘‘hòa bình, ổn định’’ của Mỹ tại eo biển Đài Loan. Giải thưởng hòa bình cho trẻ em được trao cho ba thanh niên Ukraina, có công thiết kế các ứng dụng hỗ trợ trẻ em Ukraina tị nạn.

Tư pháp Pháp phát lệnh truy nã tổng thống Syria Bassar al-Assad trong nghi án đồng lõa với ‘‘tội ác chống nhân loại’’liên quan đến các vụ tấn công bằng vũ khí hóa học. Khai mạc triển lãm ‘‘Một lịch sử khác của thế giới’’ ở Bảo tàng MUCEM (các nền văn minh châu Âu và Địa Trung Hải), thành phố Marseille, miền nam nước Pháp, trưng bày nhiều hiện vật về các nền văn minh châu Phi, châu Á, châu Đại Dương, châu Âu (trong đó có các hiện vật từ thế kỷ 13), cho thấy phương Tây ‘‘không phải là động lực duy nhất làm nên thế giới hiện đại và lý tưởng về một nhân loại thống nhất’’.

Đỉnh điểm của thời sự quốc tế trong tuần qua là cuộc gặp thượng đỉnh Mỹ - Trung bên lề Diễn đàn APEC rất được trông đợi, với hy vọng quan hệ Washington - Bắc Kinh bước vào giai đoạn hòa hoãn. Cuộc hội kiến Joe Biden - Tập Cận Bình có phần làm lu mờ một bước tiến quan trọng khác trong quan hệ Trung - Mỹ ngay trước thượng đỉnh liên quan đến khí hậu, vốn được coi là đe dọa số một đối với nhân loại về an ninh. Ngày 14/11/2023, Mỹ - Trung ra ‘‘Tuyên bố Sunnylands về tăng cường hợp tác giải quyết khủng hoảng khí hậu’’. Tuyên bố chung là kết quả của tuần làm việc đầu tháng 11 giữa đặc phái viên khí hậu Mỹ John Kerry và đồng nhiệm Trung Quốc Giải Chấn Hoa (Xie Zhenhua).

Hai bước tiến quan trọng

Trung, Mỹ từ chỗ cáo buộc nhau là ''nước phát thải số một hành tinh'' tại COP27 đến chỗ chấp nhận hợp lực trước COP28. Ông Lý Thạc (Li Shuo), cựu thành viên Greenpeace, một chuyên gia về chính sách năng lượng khí hậu Asia Society Policy Institute (ASPI), có trụ sở tại Washington (viện tư vấn có mục tiêu thúc đẩy các hợp tác tại khu vực châu Á - Thái Bình Dương) lưu ý đến hai tiến bộ ‘‘đáng chú ý’’.

Thứ nhất, đây là ‘‘lần đầu tiên,Trung Quốc xác nhận mở rộng các mục tiêu về khí hậu (NDC) cho toàn bộ nền kinh tế vào cái mốc 2035, bao gồm tất cả các loại khí thải gây hiệu ứng nhà kính (trong đó có khí mê-tan mà Trung Quốc là quốc gia phát thải lớn nhất)’’. Đây là điều mà cho đến nay Bắc Kinh vẫn giữ thái độ mơ hồ (bài ‘‘Analysis on U.S.-China Sunnylands Statement / Phân tích về Tuyên bố Sunnylands Mỹ - Trung’’). Theo ông Lý Thạc, quyết định này đặt Trung Quốc vào vị thế ‘‘ngang hàng’’ với các nước phát triển trong các cam kết về khí hậu.

Điểm tiến bộ thứ hai : ‘‘lần đầu tiên Bắc Kinh khẳng định sẵn sàng công khai xem xét việc giảm lượng phát thải tuyệt đối “sau đỉnh phát thải” hay ‘‘hậu đỉnh’’ (post-peaking) trong thập niên 2020 trong ngành điện lực". Chuyên gia Lý Thạc nhấn mạnh, việc Trung Quốc ‘‘sẵn sàng thảo luận về giai đoạn "hậu đỉnh", cho dù chỉ mới giới hạn trong ngành điện, cho thấy niềm tin gia tăng về việc tổng lượng khí thải của quốc gia này sẽ sớm đạt đỉnh, và Bắc Kinh có thể chuẩn bị cho lộ trình giảm khí thải ‘‘sau đỉnh phát thải’’, một vấn đề hệ trọng đối với tương lai khí hậu toàn cầu’’.

Hợp tác Bắc Kinh - Washington tạo đà cho COP28

Bà Deborah Seligsohn, chuyên gia về chính sách khí hậu, về kinh tế Trung Quốc tại trung tâm tư vấn chiến lược Center for Strategic and International Studies (CSIS), có trụ sở tại Washington, D.C, nêu bật tầm quan trọng đặc biệt của Tuyên bố Mỹ, Trung nói trên đối với cuộc chiến khí hậu của cộng đồng quốc tế, đặc biệt trong nỗ lực cắt giảm khí thải mê-tan, một loại khí thải dù có số lượng ít hơn khí thải CO2, nhưng tác hại đến khí hậu gấp 28 lần khí thải CO2.

Theo chuyên gia Deborah Seligsohn, việc hai quốc gia phát thải lớn nhất thế giới cam kết hợp tác mở ra nhiều triển vọng hơn cho thượng đỉnh khí hậu COP28, sẽ diễn ra trong hơn hai tuần tới. Bà Deborah Seligsohn nhắc lại là, chính hợp tác Mỹ - Trung thời tổng thống Hoa Kỳ Barack Obama đã đóng góp phần quyết định cho việc cộng đồng quốc tế đúc kết được Hiệp định Khí hậu năm 2015 tại Paris. Về tuyên bố Mỹ - Trung về khí hậu, ủy viên châu Âu phụ trách khí hậu Wopke Hoekstra, hôm 16/11, tỏ ra lạc quan dè dặt : ‘‘giờ đây chúng ta có thể xem như ly nước đã đầy được một nửa. Điều không phải là như vậy cách nay nửa năm’’.  

Nhanh chóng bỏ năng lượng hóa thạch: Lỗ hổng lớn trong Tuyên bố Mỹ - Trung

Chuyên gia về môi trường David Waskov, trung tâm tư vấn World Resources Institute (WRI) một mặt hoan nghênh bước tiến đáng chú ý nhất của Tuyên bố chung là đưa toàn bộ các loại khí thải (bao gồm mê-tan) vào các kế hoạch cắt giảm, nhưng mặt khác bày tỏ ‘‘thất vọng lớn’’ trước việc cả hai đại gia khí thải không nhắc gì đến việc từ bỏ nhanh chóng năng lượng hóa thạch ngay trong thập niên 2020, điều dự kiến sẽ là ‘‘một chủ đề trung tâm của COP28’’.

Về hợp tác khí hậu Mỹ Trung, chuyên gia tài chính và chính trị quốc tế Trầm Liên Đào (Andrew Sheng), viện Asia Global Institute, Đại học Hồng Kông, bày tỏ thái độ thậm chí triệt để hơn, với cảnh báo : vấn đề không chỉ là cần cắt giảm các loại khí thải do năng lượng hóa thạch, mà phải xét cả các giới hạn tài nguyên của Trái đất. Bởi, nếu nhu cầu năng lượng vẫn cứ tiếp tục tăng, cho dù có chuyển sang sử dụng các năng lượng ‘‘không hóa thạch’’ hay gọi là ‘‘năng lượng tái tạo’’, con người vẫn buộc phải sử dụng ngày càng nhiều nhiều nguồn tài nguyên không thể tái tạo, như các khoáng sản thiếu yếu như đồng hay lithium. Thế giới do đó cũng sẽ nhanh chóng đi đến chỗ cạn kiệt tài nguyên, chưa kể tác hại khổng lồ về môi trường (bài ‘‘On climate action...", báo SCMP).

Đài Loan ‘‘an tâm’’ sau thượng đỉnh Mỹ - Trung

Đài Loan là một tâm điểm của cuộc hội kiến Biden - Tập Cận Bình. Trong lúc giới quan sát dường như chú ý nhiều đến căng thẳng Mỹ - Trung dai dẳng trong hồ sơ Đài Loan, ‘‘vấn đề số một’’ trong quan hệ giữa Trung Quốc và Mỹ (đứng từ quan điểm của Bắc Kinh), thì đứng từ phía Đài Bắc, cuộc họp thượng đỉnh này là một bằng chứng cho thấy Washington đã không hy sinh quyền lợi của Đài Loan. Trước thềm thượng đỉnh, trả lời RFI, chuyên gia về Trung Quốc đương đại Stéphane Corcuff, Học viện Sciences Po Lyon nhận định :

‘‘Chúng ta không có lý do để lo ngại về việc tổng thống Biden bỏ rơi Đài Loan. Nếu ông ấy quyết định bỏ rơi Đài Loan hơn nữa là trước mặt của Tập Cận Bình, điều đó sẽ khiến ông ấy bị xem như một con người không có bản lĩnh. Điều này không thể xảy ra. Nếu như ông có một quyết định như vậy, thì đây sẽ là điểm khởi đầu cho một giai đoạn mới khiến tình hình thêm rối loạn tại Đông Á và thế giới, vô cùng nguy hiểm. Về phần mình, Đài Loan có thể yên tâm. Đài Loan cũng đã yêu cầu Hoa Kỳ giới hạn một chút các tuyên bố gây lo ngại, để có thể trấn an các bên.

Hơn nữa, đây không phải là một cuộc gặp liên quan đến cuộc bầu cử tổng thống Đài Loan. Lãnh đạo hai nước vẫn sẽ đưa ra các phát biểu như thông lệ, có nghĩa là không ai muốn chiến tranh. Mỗi bên đều muốn tranh thủ thời gian. Như vậy, Hoa Kỳ sẽ tiếp tục có thời gian chuẩn bị, vì Mỹ hiểu rằng chính quyền Trung Quốc duy trì quyết tâm hành động. Ngược lại, Bắc Kinh vẫn có thể tiếp tục khẳng định lập trường thôn tính Đài Loan, đồng thời cũng tranh thủ thời gian, bởi trong hiện tại Trung Quốc cũng không có đủ lực lượng để tấn công hòn đảo’’.

Sau thượng đỉnh, nhà báo Shannon Tiezzi của The Diplomat, ghi nhận phản ứng rất tích cực từ phía Đài Bắc. Phát ngôn viên bộ Ngoại Giao Đài Loan hoan nghênh Mỹ ‘‘một lần nữa công khai nhấn mạnh lập trường vững chắc của Hoa Kỳ trong việc duy trì hòa bình và ổn định xuyên eo biển thông qua cuộc gặp với nhà lãnh đạo Trung Quốc’’. Theo ông Russell Hsiao, giám đốc điều hành của Viện tư vấn Global Taiwan Institute, có trụ sở tại Washington DC, đã không có bất cứ điều gì gây lo lắng cho Đài Loan xuất hiện trong thượng đỉnh này như ‘‘cách nay mươi năm’’. Theo vị chuyên gia này, quan hệ Mỹ - Đài ngày càng mật thiết, và nguy cơ Hoa Kỳ nhượng bộ Trung Quốc trên lưng Đài Loan không còn là ‘‘nỗi lo nhãn tiền’’.

Trả lời La Croix, nhà nghiên cứu Paul Jobin, viện xã hội học thuộc Viện Hàn lâm Academia Sinica ở Đài Bắc cũng cùng ghi nhận là ‘‘nhiều người Đài Loan lo lắng về việc chính quyền Biden có thể có một số thỏa hiệp với Trung Quốc gây bất lợi cho Đài Loan’’. Xã hội Đài Loan đang trong trạng thái căng thẳng về chính trị, gần hai tháng trước cuộc bầu cử tổng thống với cuộc đối đầu giữa ứng viên đảng Dân Tiến chủ trương độc lập trên thực tế và ứng viên Quốc Dân Đảng muốn xích gần với Bắc Kinh. Theo chuyên gia Paul Jobin, Trung Quốc từ nhiều tháng nay tiến hành ‘‘một cuộc chiến tâm lý quyết liệt nhằm tác động đến cử tri Đài Loan, đến các ứng cử viên tổng thống thông qua báo chí và các mạng xã hội’’. Cuộc thượng đỉnh Biden - Tập là một cơ hội cho tuyên truyền với các bên. Theo La Croix, về cuộc thượng đỉnh này, đa số các đài truyền hình Đài Loan phát đi các phóng sự với quan điểm ‘‘chừng mực’’.

Giải ‘‘Hòa bình cho trẻ em’’ vinh danh ứng dụng vì trẻ tị nạn Ukraina

Việc trẻ em hỗ trợ trẻ em gặp khó khăn xứng đáng được thế giới vinh danh và biết đến rộng rãi. Năm 2005, một hội nghị tổ chức tại Roma, với sự tham gia của những người đoạt giải Nobel hòa bình đã quyết định lập ra giải ‘‘Hòa bình cho trẻ em’’, với sự đỡ đầu của hiệp hội KidsRights, có trụ sở tại Anh Quốc. Hôm qua, 17/11, tại Luân Đôn, giải thưởng thường niên được trao cho ba thiếu nữ Ukraina, có công phát triển các ứng dụng tin học cho phép trẻ em tị nạn Ukraina tiếp cận được những thông tin có ý nghĩa sống còn, khi sống lưu lạc ở xứ người do cuộc chiến xâm lăng của Nga.

Phần mềm ‘‘Refee’’ sẽ cho phép các em từ 4 đến 11 tuổi có được các thông tin để tìm được nơi trú ẩn, một mái ấm, có được nguồn thức ăn. Thứ hai là phần mềm ‘‘SVITY’’ cho phép các em trên 16 tuổi kết nối với các gia đình tiếp nhận.

Sofia Tereshchenko, 18 tuổi, Anastasiia Feskova và Anastasiia Demchenko, đều 17 tuổi, là ba thiếu nữ được vinh danh. Trả lời AFP, Sofia Tereshchenko cho biết hiện tại ‘‘chúng tôi đang được ở nơi trú ẩn an toàn tại nước ngoài, nhưng tâm hồn chúng tôi luôn hướng về Ukraina,… rất nhiều trẻ em Ukraina đang ở trong cảnh ngộ tồi tệ hơn chúng tôi nhiều, đang hàng ngày phải chịu đựng những thảm cảnh’’.

Một nửa của giải thưởng trị giá 100.000 euro sẽ được đầu tư cho dự án mà những người đoạt giải đang tiến hành, phần còn lại được đầu tư vào các dự án gần gũi với sáng kiến này. Giải thưởng Hòa bình cho trẻ em mang lại nguồn cảm hứng cho những thanh thiếu thiếu niên tận lực dấn thân góp phần giải quyết những vấn đề mà ‘‘trẻ em khắp nơi trên thế giới phải đối mặt’’.

Tư pháp Pháp truy nã tổng thống Syria

Kể từ ngày 14/11/2023, tổng thống Syria Bachar al-Assad cùng người anh em trai và hai tướng lĩnh bị tư pháp Pháp phát lệnh truy nã quốc tế. Lãnh đạo Syria bị nghi ngờ đứng sau các vụ tấn công bằng chất độc hóa học năm 2013. Các cuộc tấn công khiến hơn 1.000 người thiệt mạng tại khu vực đông Ghouta, ngày 21/08/2013, theo tình báo Mỹ.

Điều tra của các thẩm phán Pháp cũng nhắm vào các cuộc tấn công ngày 05/08 cùng năm tại Adra và Douma, khiến 450 người bị thương. Điều tra được khởi sự từ tháng 4/2021, sau khi bộ phận điều tra về tội ác chống nhân loại của ‘‘Tòa án tư pháp Paris’’ (Tribunal judiciaire de Paris - TJ de Paris) thụ lý đơn kiện.

Tổng giám đốc của Trung tâm Syria về truyền thông và tự do ngôn luận (SCM), ông Mazen Darwish, một nguyên đơn của vụ kiện này, ca ngợi quyết định truy nã tổng thống đương nhiệm Syria của tư pháp Pháp, là ‘‘một quyết định tư pháp có ý nghĩa lịch sử’’.

Theo một nguồn tin nắm rõ hồ sơ này, bốn lệnh truy nã này là kết quả của một "nỗ lực bền bỉ" của các nhà điều tra thuộc đơn vị mang tên Cơ quan trung tâm chống các tội ác chống nhân loại OCLCH, trực thuộc Hiến binh quốc gia Pháp, nhằm tìm ra các thủ phạm cấp cao nhất ra quyết định sử dụng vũ khí hóa học, dựa trên các thông tin công khai, nhân chứng cũng như các nguồn tin tình báo.

Ngày 16/11, Tòa án Công lý Quốc tế (CIJ), cơ quan pháp lý cao cấp nhất của Liên Hiệp Quốc có trụ sở tại La Haye, đã ra quyết định yêu cầu chính quyền Syria chấm dứt các hành động tra tấn, ngược đãi tù nhân. Trong những năm gần đây, tư pháp Đức cũng phát lệnh truy nã nhiều giới chức trong chính quyền Syria phạm tội ác chiến tranh và chống nhân loại.

Triển lãm‘‘Một lịch sử khác của thế giới’’ ở Marseille

Với những ai yêu thích lịch sử và văn hóa, cuộc triển lãm mang tên ‘‘Une autre histoire du monde’’ (tạm dịch là ‘‘Một lịch sử thế giới khác’’), diễn ra tại thành phổ cảng Marseille, miền nam nước Pháp, là một sự kiện khó bỏ qua. Triển lãm có mục tiêu đảo ngược cách nhìn phổ biến trong công chúng về một thế giới lấy châu Âu là trung tâm. Để chứng minh cho một cái nhìn rất khác, MUCEM trưng bày khoảng 150 hiện vật quý hiếm (như bản đồ, bản thảo, di vật khảo cổ, tranh, vải vóc…), trong có nhiều hiện vật lần đầu tiên ra mắt công chúng (triển lãm kéo dài đến ngày 11/03/2024).

Tại lối vào triển lãm, công chúng có thể chiêm ngưỡng tấm bản đồ thế giới của nghệ sĩ đương đại người Congo Cheri Samba, mang tên ‘‘Tấm bản đồ thực sự của thế giới’’ (sáng tác năm 2011). Đối với nhiều người, đây là một tấm bản đồ lộn ngược, bởi được treo theo chiều ngược hẳn với một tấm bản đồ thông thường với phương bắc bên trên phương nam bên dưới, châu Âu nằm trên, châu Phi nằm dưới. ‘‘Tấm bản đồ thực sự của thế giới’’ của Cheri Samba, đặt châu Phi nằm ở trung tâm thay vì châu Âu, và châu Phi nằm phía trên châu Âu, mang lại một thông điệp đầy thách thức.

Cũng tại triển làm này có bộ bách khoa toàn thư khổng lồ thế kỷ 18 của người Trung Quốc với hơn 10.000 chương. Hay cuốn sách của một tác giả Ai Cập thế kỷ 17, dưới thời đế chế Ottoman, về các phong tục và thói quen ẩm thực của người Pháp. Hiện vật này cho thấy châu Âu cũng là đối tượng của sự tò mò, tìm hiểu từ phía phương Đông. Triển lãm cũng tôn vinh văn hóa truyền miệng. Tại các phòng nghe, công chúng có thể thưởng thức các bài hát của bộ tội người Tuuli (Mông Cổ) hay Gnawa (Maroc).

Trước khi châu Âu thúc đẩy tiến trình ‘‘toàn cầu hóa’’ từ thế kỷ 17, nhiều đợt toàn cầu đã diễn ra, như trên lục địa Á – Âu với người Mông Cổ ngay từ thế kỷ 13, ‘‘toàn cầu hóa’’ diễn ra trên Ấn Độ Dương ngay từ thế kỷ 14, 15, cũng như trước đó con người đã vượt Thái Bình Dương với các con thuyền hai thân, tiền thân của các con tàu catamaran của người Tamul Ấn Độ. Đối với sử gia Pierre Singaravélou, cuộc triển lãm tại Marseille cho phép ‘‘hội nhập lịch sử nhìn từ phía châu Âu với các cách nhìn về lịch sử nhân loại của các khu vực khác trên thế giới’’.