De vorstinnen van Vlaanderen

Brugge viert feest! De straten zijn versierd en op de grote markt is een sprookjesachtig decor gebouwd voor het toernooi van de Gouden Boom, ter ere van het huwelijk van hertog Karel de Stoute met Margaretha van York. Zij hield van boeken en gelukkig ook van kinderen, want Karel had al een dochtertje, Maria. Gelukkig voor de kleine Maria mocht er aan het hof ook gespeeld worden, door zowel kinderen als volwassenen. Jagen en schaken waren heel populair, maar ook een soort middeleeuws padel!

Eindelijk een weerwoord op de ‘Roman de la Rose’: het meesterwerk van Christine de Pizan, over een stad gebouwd door vrouwen. Zo’n plek lijkt wel een beetje op een Vlaamse stad, want daar waren vrouwen actief in de handel én de politiek, al werd dat laatste niet gewaardeerd. Dat mocht Gertrude aan den lijve ondervinden. Haar politiek engagement ontaardt in een middeleeuws misdaadverhaal waarin het leven van een gewone vrouw en dat van de hertogin wel héél nauw met elkaar vervlochten raken.

Hoe herneem je je leven na een pandemie? Door de banden met God aan te halen én met je medemensen. Middeleeuwse clubjes schoten na de pest als paddenstoelen uit de grond. Sommige organiseerden graag toernooien en massaspektakels en dat was gesneden koek voor de Bourgondiërs, want zij hebben een patent op decadente feesten en pracht en praal. Maar hoe hadden ze daar eigenlijk het geld voor? We slaan er de boekhouding van de Bourgondiërs op na en die blijkt niet altijd even zuiver op de graat.

Drie prinsessen worden gevangen gezet, beschuldigd van overspel met een paar knappe ridders. Het lijkt iets voor de roddelpers, maar het was een schokkend schandaal tekenend voor de “waanzinnige 14e eeuw”, een tijd van oorlog, onrust en pest én van wantrouwen tegenover vrouwen met macht. Zulke vrouwen moesten veilig worden opgesloten. Spreekwoordelijk, maar soms ook letterlijk. Niet in een toren, maar in een burcht, zoals in het gedicht waar iedereen het over had: de ‘Roman de la Rose’.

Margaretha moet onverwacht haar zus Johanna opvolgen. Maar de twee hadden al een poosje ruzie en dat trekje lijkt Margaretha door te geven aan haar eigen kinderen: de zonen uit haar twee huwelijken kunnen elkaar niet uitstaan. Dat had natuurlijk met een erfeniskwestie te maken. Daar komt ook Margaretha niet al te fraai uit. Wat haar betreft kunnen de zonen uit haar eerste huwelijk net zo goed dood zijn. Of hebben de kroniekschrijvers dat allemaal wat opgeklopt?

Mathilde van Portugal toont zich van een andere kant. Als “tante Mathilde” ontfermt ze zich over Johanna en Margaretha van Constantinopel wanneer de twee zusjes op erg jonge leeftijd wees worden. Maar achter die daad van barmhartigheid zit natuurlijk ook een politieke agenda. Van achter de schermen regisseert tante Mathilde de levens van haar nichtjes, van hoe ze worden opgevoed tot wie met hen mag trouwen. En toch kan tante Mathilde niet verhelpen dat Johanna wel geboren lijkt voor het ongeluk.

Kruistochtvorstinnen zaten niet braafjes thuis te wachten. Sommigen gingen gewoon mee, zoals Sibilla van Anjou, een erg succesvolle vorstin. Dat kunnen we jammer genoeg niet zeggen van Elisabeth van Vermandois. Het werd haar kwalijk genomen dat ze geen kinderen kon krijgen. Of lag dat aan haar man? Bovendien werd ze ook beschuldigd van overspel. Maar dan komt Mathilde van Portugal aan zet, een koningsdochter die angst en terreur zaait op “rode maandag”.

Van over heel Europa trekken vorsten met hun legers op kruistocht. Een mannenzaak? Niet helemaal, want zonder onze vorstinnen was het allemaal toch een pak moeilijker geweest. Terwijl die mannen waren gaan strijden, moest iemand ondertussen thuis de leiding overnemen en dat was een taak voor hun echtgenotes. Voor Clementia bijvoorbeeld, netwerkkampioen en politiek meesterbrein. Maar te midden van dat politieke schaakspel wordt ze persoonlijk aangevallen en beschuldigd van “vrouwenkunstjes”.

Wie zijn wij? Waar komen we vandaan? Zulke grote vragen hielden ook middeleeuwers al bezig. Maar ze wisten toch hoe het graafschap Vlaanderen was ontstaan? Met Judith en Boudewijn, in de 9e eeuw? Hoe komt het dan dat ze dat een paar eeuwen later alweer vergeten zijn? Om dat te begrijpen moeten we leren denken als een middeleeuwer. We duiken in oude handschriften en stoten op verhalen over verdwaalde prinsessen in betoverde wouden. En daar komen we af en toe ook een ongrijpbare witte beer tegen.

Een koningsdochter is vermist. Ontvoerd door een haantje-de-voorste aan het hof van haar vader. Of zijn die twee stiekem samen weggelopen? Kunnen we nog achterhalen wat er is gebeurd, zo’n 1000 jaar na de feiten? We gaan hen in elk geval achterna op hun Bonnie-en-Clyde-achtige vlucht naar Rome. En eind goed al goed, want ze trouwen en stichten het graafschap Vlaanderen. Die eigenzinnige koningsdochter is dus de allereerste vorstin van Vlaanderen, Judith van West-Francië.

Vrouwen in de middeleeuwen, die hadden toch niks in de pap te brokken? Dan ken je de leading ladies van het graafschap Vlaanderen nog niet! Van de eigenzinnige koningsdochter Judith tot het Bourgondische powerduo Margaretha en Maria. Meer dan 600 jaar geschiedenis, met vrouwen die regeerden maar ook geen enkel toernooi wilden missen. Bekijk de middeleeuwen eens van een andere kant met historici Els De Paermentier en Lisa Demets van de UGent, en met Julie Van Bogaert als nieuwsgierige gids.